Madoc. Jaargang 2007

[p. 84]

Column

Gestold verleden

Het is voorjaar, en overal vrolijken vogels ons op met hun zang. Kleurig en glanzend, glijdend en zwierend, hortend en stotend bevolken ze de zoete lentelucht. En in mijn kleine stadstuin nestelen merel- en vinkenparen in de groenende klimrozen achter en boven de uitbundig bloeiende camelia. Geen mediëvist die niet denkt aan Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu wat unbidan we nu. Vorige week dan werd ik plotseling aan mijn jeugd herinnerd. Voor twee vogels had ik toen in de lente een voorliefde: voor de ‘redwinged blackbird’ (Agelaius phoeniceus) met zijn trillende en heldere, hoge roep en voor de hoog tziet-zie-tziet kwetterende zwart en grijs geklede ‘eastern kingbird’ (Tyrannus tyrannus). Het was de laatste die het verleden bij mij opriep. Ik las namelijk op cnn dat een vermoeden van geleerden was bevestigd. Het staat nu wetenschappelijk vast dat onze gevederde vrienden afstammen van de wel meest vervaarlijke dinosauriër ooit, de Tyrannosaurus rex. Mary Migby Schweitzer vond in 2005 zacht weefsel - de resten van bloed en cellen - in een dijbeen van Trex, dat zij ergens in Montana uit het zandsteen had gebeiteld. Gestold doorheen de millennia werd dat materiaal onlangs in een laboratorium op dna geanalyseerd. En wat bleek? De proteïnen ervan komen overeen met die van onze huidige vogels. Hiermee was dus de link gelegd. Maar de precieze ontwikkeling en de vele stadia daarvan tussen Tyrannosaurus ooit en mijn Tyrannus tyrannus zijn nog niet beschreven, wel de verwantschap. Gestold verleden dat weer levend wordt.

Van sauriërs en vogels naar de Kattendijke-kroniek is een minder grote stap dan op het eerste gezicht lijkt. De Kattendijke-kroniek uit 1492 - voorbeeldig uitgegeven door Antheun Janse en Karin Tilmans en hun team (rgp 2005) - is een prachtig voorbeeld van een gestold verleden analoog aan Trex en de vogels van vandaag. Die historie of die cronicke van Hollant, van Zeelant ende van Vrieslant ende van den Stichte van Utrecht had eeuw in, eeuw uit daar maar gelegen als goedbewaakt familiebezit van de Huyssens van Kattendyke. Op bepaalde aanwijzingen ontdekte Karin Tilmans het handschrift en zij haalde het voor nader onderzoek naar het historisch laboratorium. Ooit bezat het werk een Mem-functie - zie de vorige column - zij het slechts ten behoeve van een eenling, namelijk de onbekende schrijver ervan. Aldus adellijk verborgen maakte de Kroniek geen school en er werd

[p. 85]

nooit uit geciteerd. Zeker een half millennium stond zij vrijwel op non-actief behalve dan dat de erfgenamen zich steeds hielden aan de wens van de eerste bezitter ervan dat de kroniek zou overerven binnen de familie. Maar eindelijk in 2005 heeft het geschrift in totaal verschillende omgeving en vorm dan die van zijn geschiedenis een nieuw leven toegemeten gekregen, nu opgenomen in het voor iedereen toegankelijke organisme van de Rijks Geschiedkundige Publicatiën.

Het is curieus dat de auteur van de kroniek schrijft dat hij zijn historisch, compilerend werk heeft verricht ‘op verzoek van velen’. Zijn studie en schrijven moeten enorm veel energie hebben gevergd. In de moderne editie bedraagt het boek maar liefst 630 bladzijden en het is gecompileerd uit een hele reeks andere, voor de auteur toegankelijk bronnen zoals Veldener en Beke. Kennelijk was hij een veeleter van historisch materiaal die grote brokken tot zich nam, deze nauwelijks verteerde en zelf daarom geen eigen synthese vermocht te maken. In het voorwoord van de moderne bezorgers wordt terecht naar voren gebracht dat wij de eigenheid van de Kattendijke-kroniek ook niet moeten zoeken in de visie die de auteur in zijn tekst geeft, maar eerder in de vorm die hij aan zijn bij elkaar gegrabbelde gegevens verleent. Wellicht is het zo dat de kroniek niet ‘overleefde’, niet werd opgenomen in ons historisch bewustzijn van de eigen Nederlandse geschiedenis juist omdat zij nauwelijks een eigen visie uitdraagt. Hiernaast speelt de omstandigheid een rol dat De historie door de eerste eigenaar ervan en door de familie door de eeuwen heen kennelijk zo privé werd gehouden dat er geen wisselwerking met andere historieschrijvers of zelfs met geïnteresseerde leken kon zijn. De historie verhongerde en verdroogde zo als slechts boekenplankbezit. De familie functioneerde zogezegd als het zandsteen van onze Trex: immobiliserend maar gelukkig ook preserverend.

In het halve millennium sinds de noeste, stille en verborgen arbeid van de auteur van de Kroniek maakten vele andere geschiedkundigen hun werken wel toegankelijk voor het publiek: de ‘groten’ zoals Hooft, Bor, Fruin, Groen, Geyl, Romein en misschien Kossmann. Vaak spraken zij tot de verbeelding van vakbroeders en riepen thetisch allerlei discussies op. Zo bleven hun werken leven juist door de veranderende waarderingen ervan in de Nederlandse maatschappij. De namen van anderen - De Rek, Algra, en een bevlogen schrijver als Mak, bijvoorbeeld - blijven levend juist omdat zij zo'n breed publiek aanspreken met hun verhalende maar tegelijk en vooral door hun heldere, aansprekende stellingnames. En kleinere historici beschrijven en schrijven commentaren weliswaar in toenemende mate in tijdschriften en recensies - en af en toe in columns - maar dat alles is voor iedereen en allen toegankelijk. Al met al is het een gekwetter van jewelste in de historische tuin, maar het is het gekwetter van zowel grote als kleine historische overlevers. Net als vogels vandaag met Trex gemeenschappelijk biologisch materiaal bezitten, zo delen

[p. 86]

‘publieke’ mediëvisten een gemeenschappelijke eigenschap met de auteur van de verborgen en verstolde Kattendijke-kroniek: liefde voor het verleden. Die eigenschap overleeft door haar constante aanpassingen aan de eisen die de omgeving ons stelt: voor de historicus is dat laatste de publieke orde. De Kattendijke-kroniek en haar auteur stelden zich om welke reden ook daarvan afzijdig op. De Kroniek ontbeerde het aan openbare functie. Kennelijk kon dat ‘verzoek van velen’ niet in de praktijk worden gebracht. Evenmin - wij weten niet waarom - kon Trex zich aanpassen aan zijn pre-historische omstandigheden. Misschien voor ons wel zo gelukkig.

Arjo Vanderjagt