Madoc. Jaargang 2007

[p. 45]

Recensies

Op zoek naar de Kelten

titel

Op zoek naar de Kelten. Nieuwe archeologische ontdekkingen tussen Noordzee en Rijn

auteur

Leo Verhart

uitgever

Matrijs, Utrecht 2006

omvang

208 pag., geïll.

isbn

90-5345-303-2

prijs

€19,95

Leo Verharts Op zoek naar de Kelten is geschreven naar aanleiding van de tentoonstelling Het geheim van de Kelten in het Limburgs Museum te Venlo. Beide titels appelleren aan een van de vele imago's die de Kelten bezitten, dat van een mysterieus verborgen volk. En dat terwijl menigeen de Kelten in Nederland al heeft gevonden, getuige recente titels zoals Lauran Toorians, Keltisch en Germaans in de Nederlanden: taal in Nederland en België gedurende de late ijzertijd en de Romeinse periode (Brussel 2000); R. Hofman, B. Smelik en L. Toorians (red.), Kelten in Nederland (Utrecht 2000); Herman Clerinx, Kelten en de Lage Landen. Vechten om het beste deel (Leuven 2005); en J. de Vries, Keltisch cultureel erfgoed door toepassing van de archeologie in nieuw perspectief (z.p. 2006). Verhart sluit aan bij de trend om de Keltische aanwezigheid in de Lage Landen serieus te nemen. Zijn onderzoek neemt hierbij de archeologie als leidraad. Oude en nieuwe vondsten worden in hun context gezet en getoond in fraaie illustraties. De uiterlijke verzorging van het boekwerk is ronduit prachtig. Inhoudelijk concentreert Verhart zich op de vraag wat er in de ijzertijd gebeurde tussen Noordzee en Rijn, een gebied gelegen in de Keltische periferie. Na algemene beschrijvingen van de ‘barbaarse’ Kelten door de ogen van Griekse en Romeinse auteurs en de verovering van Gallië door Caesar volgt een archeologisch narratief dat begint bij de urnenveldculturen van de late bronstijd (ca. 1200 v. Chr.). In Centraal-Europa komt eerst de Hallstattcultuur (tot ca. 500 v. Chr.) tot bloei, met grafheuvels die handelsgoederen, voorwerpen met geometrische patronen en vierwielige wagens bevatten. Ze wordt gevolgd door de La Tènecultuur (vanaf ca. 450 v. Chr.), die onder andere wordt gekenmerkt door wapengiften, kromlijnige kunst (curvilinear art) en strijdwagens. Tijdens die fase komen de Kelten in beeld, zowel in de klassieke literatuur als in taalkundig opzicht.

Verhart heeft er weinig moeite mee de late Hallstattcultuur als een vroeg-Keltische cultuur te bestempelen, gezien de overeenkomsten die de voorwerpen en sociale en maatschappelijke structuren van deze cultuur vertonen met die van de Kelten in latere periodes. Zelfs voor een breed publiek is dit nogal kort door de bocht. De term ‘Keltische kunst’ is potentieel misleidend, maar de opzet van het boek staat het niet toe om in te gaan op zaken waar archeologen, taalkundigen en historici (en soms genetici) het grondig met elkaar oneens over zijn. Verhart kent deze discussies natuurlijk wel, en behandelt de vraag ‘Hoe Keltisch waren onze streken?’ zowel vanuit een taalkundig als archeologisch perpectief. Zijn conclusie, dat er sprake is van een afnemende keltisering naarmate men noordelijker komt, wordt door ve-

[p. 46]

len onderschreven. Het is waarschijnlijk dat de bewoners van de Nederlanden in de late ijzertijd een Keltische taal spraken en direct of indirect in contact stonden met het centrum van de ‘Keltische’ cultuur. Dat men zich destijds niet ‘Keltisch’ voelde is ook vrij duidelijk, aangezien deze algemene term in beginsel alleen door Grieken en Romeinen werd gehanteerd, en dat zelfs op een vrij inconsequente manier.

Na deze algemene hoofdstukken komen we bij de kern van het boek: de behandeling van de vraag in hoeverre de Keltische invloed de toenmalige samenleving in deze streken heeft veranderd. Verhart beziet spectaculaire vondsten zoals die van de vorst van Oss, de wagen van Wijchen en de halsringen van Uddel uit de Hallstattperiode als bewijzen voor handelscontacten met Centraal-Europa, niet van migraties van groepen mensen. Voor de rest veranderde er weinig binnen deze samenleving. In het hoofdstuk over vondsten uit de La Tène-periode domineert hetzelfde beeld. Verhart geeft veel aandacht aan het gewone leven in de boerengemeenschappen, een pluspunt ten opzichte van publicaties die vooral de elite onder de loep nemen. Deze elite was er wel, maar niet in de heuvelversterkingen (oppida) zoals elders op het continent gebruikelijk was. Bovendien was zij relatief klein, getuige het geringe aantal rijke graven. Er is wel sprake van handel met het zuiden en offers van voorwerpen, dieren en mensen die aansluiten op die van het Keltische kerngebied. De auteur betoogt dat er zich onder de gekeltiseerde bovenlaag een inheemse onderlaag bevond, met diverse regionale verschillen. In de periode van Caesar en Augustus deed ten zuiden van de rivieren de Gallo-Romeinse cultuur zijn intrede, ook in het gebied van de Germaanse Batavieren.

Het verschil tussen de trendgevoelige ‘Keltische’ elite en de vrij statische locale onderlaag is door andere archeologen gesignaleerd in Brittannië en Ierland, evenzeer in de Keltische periferie gelegen. Of die invloed uit het centrum gepaard ging met de adoptie van de Keltische taal en religie blijft vooralsnog onduidelijk. Waren die er al voordat de invloed van de Hallstatt- en La Tène-culturen zich deden gelden, of ging hun verspreiding daarmee gepaard? In de discussies rond dit hete hangijzer horen de Lage Landen zeker thuis, en Op zoek naar de Kelten onderstreept dit eens te meer, ook al geeft het meer een overzicht van de archeologische vondsten dan nieuwe inzichten. Verhart zoekt niet de wetenschappelijke discussie op, maar bespreekt het onderwerp in beperkte zin op een weloverwogen, toegankelijke manier, met af en toe een knipoog naar het heden: gothic meisjes, een rapper met bling-bling, een vrijgevige Bill Gates en mensen met four-wheeldrives worden gepresenteerd als moderne tegenhangers van Kelten die belust waren op imponeren en prestige. Wij zijn misschien meer ‘Keltisch’ dan we zouden denken.

Bart Jaski