Madoc. Jaargang 2006

[p. 180]

Floris in Schotland

titel

Een Hollands-Schots avontuur, 1291-1292. De claim van Floris V op de Schotse troon.

redactie

E.H.P. Cordfunke

uitgever

Uitgeverij Matrijs Utrecht 2005

omvang

59 pag., geïll.

isbn

90-5345-283-4

prijs

€12,95

Edward I, die regeerde van 1272 tot zijn dood op 7 juli 1307, had twee bijnamen: Edward ‘Longshanks’ en Edward ‘Hammer of the Scots’ ofwel ‘Malem Scotorum’. De eerste van de twee bijnamen verwijst naar de benen van de koning, die kennelijk opvallend lang waren; de tweede verwijst naar Edwards wrede, niet aflatende en bloedige strijd om de Schotten te beroven van hun vrijheid, hun onafhankelijkheid en hun identiteit. Althans, zo zagen de Schotten dat.

Het leidt geen twijfel dat Edward I koning wilde zijn van het gehele, door de zee omspoelde eiland Brittannië. Het intern verdeelde Wales was aan zijn wil onderworpen door de bouw van een gordel bijkans onneembare kastelen. In Schotland lagen de zaken anders. Het land werd al generaties lang bestuurd door koningen die in principe leenhulde verplicht waren aan de Engelse koningen, maar in de praktijk als zelfstandige koningen opereerden en door de Schotten ook als zodanig beschouwd werden. Er waren ook nauwe dynastieke banden met het Engelse koningshuis. Een probleem ontstond pas in 1286, toen koning Alexander door een ongeval kwam te overlijden, 37 jaar oud. Zijn vrouw, twee zoons en een dochter waren hem toen al voorgegaan. Zijn enige erfgenaam, een kleuter die bij haar vader in Noorwegen woonde, stierf een paar jaar later tijdens de overtocht naar Schotland. Om het ontstane opvolgingsprobleem op te lossen werd Edward I door een groep Schotse hoogwaardigheidsbekleders te hulp geroepen. De groep stelde voor een oproep te doen uitgaan waarop een ieder die dacht recht te hebben op de Schotse troon kon reageren.

Eén van de dertien personen die zich meldden met een claim op de Schotse troon was ‘onze’ Floris V, graaf van Holland. Over deze claim en Floris' beweegredenen verscheen in 2005 bij de Stichting Matrijs in Utrecht een informatief en aantrekkelijk vormgegeven boekje van de hand van E.H.P. Cordfunke. Het is gebaseerd op een in 1990 verschenen publicatie van zijn hand.¹ Cordfunke stelt de volgende vragen: ‘Wat heeft Floris V bewogen zich in een dergelijk avontuur te storten? Welke kans meende hij op een goede afloop te maken? Hoe stelde hij zich in dat geval de toekomst van zijn land voor?’ Hij voegt er voorzichtig aan toe dat ‘het antwoord slechts bij benadering is te geven’ (p. 7), maar niettemin biedt het boek, ondanks het korte bestek (59 kleine pagina's met veel illustraties) een helder overzicht.

De eerste twee hoofdstukken schetsen een beeld van Floris karakter en de tijd waarin hij leefde. Vooral de opvoeding van de jonge graaf krijgt veel aandacht; Cordfunke volgt Van Oostroms zienswij-

1 E.H.P. Cordfunke, ‘Floris V en de Schotse troon’, in: Wim van Anrooij (red.), Holland in wording. De ontstaansgeschiedenis van het graafschap Holland tot het begin van de vijftiende eeuw (Hilversum 1990) 51-64.

[p. 181]

ze dat leermeester Jacob van Maerlant Floris' ‘dynastieke bewustzijn’ met succes aanwakkerde. Floris' gooi naar het Schotse koningschap zou zo begrijpelijker worden. Ook de goede verstandhouding met de Engelse koning en zijn gezin, die belicht wordt in hoofdstuk 3, maakt de claim aannemelijker. Vervolgens, in hoofdstuk 4, worden de gevolgen van Alexanders dood besproken en de beslissing om Edward om hulp te vragen. Ook de voorbereidingen voor de grote conferentie in Norham op 6 mei 1291 komen aan bod, waar aan de hand van geraadpleegde kronieken Edwards overlordship bewezen zou moeten worden, en waar de diverse kandidaten hun claim konden toelichten.

Cordfunke volgt Floris op zijn reis naar Norham, bij zijn aankomst daar en tijdens verdere beraadslagingen later dat jaar (hoofdstuk 5-7). Al snel wordt duidelijk dat Robert Bruce (grootvader van de latere koning) en John Balliol de beste claims hebben; beter, in elk geval dan Floris, die zijn claim had gebaseerd op het feit dat zijn betovergrootmoeder Ada, zuster van de Schotse koning William the Lion (1165-1214), getrouwd was geweest met Floris III. Cordfunke verheldert de claims met een duidelijke stamboom (p. 40).

Floris voelde waarschijnlijk al snel aan dat hij weinig kans maakte en bedacht een list. Hij vroeg uitstel omdat er documenten zouden bestaan die aantoonden dat de gezamenlijke voorvader van Bruce en Balliol onterfd was, hetgeen hun claim ongeldig maakte. Alleen kon hij die documenten even niet vinden. Uitstel van een jaar(!) werd prompt verleend, maar, helaas, het document bleef onvindbaar. Balliol werd tot koning van Schotland gekozen, en de Stone of Scone waarop van oudsher Schotse koningen werden gekroond werd naar Westminster gevoerd (zie de illustratie op p. 6). Conflicten leidden echter al snel tot Balliols ondergang (hoofdstuk 8). In 1306 liet Robert Bruce (de kleinzoon) zich uitroepen tot koning van Schotland. Maar toen was Floris V al tien jaar dood, ‘door de edelen vermoord’.

Cordfunkes boekje is verlucht met prachtige illustraties, en met moderne en middeleeuwse kaartjes. Wat mij betreft zou het boek een begin van een serie mogen zijn, want deze opzet smaakt naar meer: in kort bestek duidelijk gerichte informatie, helder geschreven, prachtig geïllustreerd, stevig in het bandje, niet duur, en zeer verzorgd, tot en met het colofon. Ik kan in elk geval dit Hollands-Schotse avontuur van harte aanbevelen.

Thea Summerfield