Maatstaf. Jaargang 41

[p. 49]

Mirjam Windrich
Opening

Het was tien uur in de avond en ze liep de Spuistraat in. Nog thuis, op de Keizersgracht, had ze zich niet afgevraagd of het die avond zou gaan regenen. Maar nu regende het en haar opgetogen gevoel dat ze thuis nog had was verdwenen. Opeens overviel haar een gevoel van diepe triestheid dat ze alleen maar, zoals altijd, kon herkennen aan het steeds maar willen snuiten van haar neus. Alsof ze moest niezen, het brandde ook achter haar wangen en een beetje in haar ogen.

Ze voelde de koude wind langs de huid van haar rug en er ging een siddering door haar lichaam. Ze had gerekend op een zachte droge avond nu, aan het eind van de zomer. Eigenlijk wilde ze niet doorlopen. Ze ging liever ergens op een stoep zitten met haar knieën opgetrokken en haar gezicht naar beneden, haar ogen op het natte asfalt gericht, de armen om haar benen geslagen. Mensen zouden langs haar lopen en niet op haar willen letten. ‘Die is vast dronken, laat daar maar zitten.’

Maar ze ging niet zitten en ze liep door in de richting van het kleine café waar ze had afgesproken met drie vriendinnen. ‘Haai schat, gezellie! Hoe gaat het met je?’ Ze zou ze allemaal drie zoenen geven. ‘Helloo! Zitten jullie al lang te wachten?’ Wat zou ze drinken? Bier of witte wijn?

Ze versnelde haar gang, keek vast even door het raam van het café om te zien of de anderen er al waren. Natuurlijk, ze waren er al; zij was degene die te laat was. Ze zaten met z'n drieën om de hoek van de bar en toen de deur openging keken ze tegelijk om en lachten, alledrie tegelijk.

Haai, helloo, bla bla bla. Pak een kruk, wat wil je drinken. Een biertje.

‘Hoe is het met je?’

‘Heel goed!’ Waar bleef het biertje, ze had een vieze smaak in haar mond terwijl ze thuis nog haar tanden had gepoetst. Ah, daar was het. Sigaretje erbij en de avond, zoals vele andere avonden, zou gevuld worden met gesprekken over anderen en bovenal over zichzelf, waar ze zich soms de volgende dag voor schaamde. Niet altijd; soms had ze zoveel gedronken dat ze de laatste uren van de avond liever vergat en dat dan ook deed.

Het was druk in het café. Aan het einde van de bar zaten een paar oudere mannen voorovergebogen met hun drankje in hun hand. Ze hoefden het drankje niet vast te houden want het stond op de bar, maar ze namen zo vaak een slok dat ze blijkbaar net zo goed hun hand aan het glas konden houden.

Ze lieten elkaar niet uitspreken en ze probeerden elkaar af te troeven met citaten van grote schrijvers. ‘Je weet toch wat de vermaarde ... zei?’ Er volgde een Engelse zin en ook wat spuug uit de mond van de spreker. ‘Nou dan!’ De anderen knikten voorzichtig, om aan te geven dat ze het heus wel wisten, maar moesten oppassen niet te hard te knikken om te voorkomen dat hun hoofden met een doffe knal op de bar zouden belanden.

In het midden, tussen de bar en de muur in, stond een groepje - studenten zullen het geweest zijn - dat bij elkaar stond, maar weinig geluid maakte. Eigenlijk stonden de studenten daar maar.

[p. 50]

Ze vond het moeilijk om met drie anderen tegelijk te praten. Liever was ze met iemand alleen in het begin van een avond. Later, 's nachts, deed het er allemaal niet meer toe. Maar nu zat ze aan de bar met drie vriendinnen die ze zelf bij elkaar getrommeld had. 's Middags had ze zich er nog op verheugd toen ze hen had opgebeld om een afspraak te maken voor de avond; nu wist ze niet goed wat te doen.

Omdat ze jaren geleden, toen ze elkaar hadden leren kennen, zelf als eerste was begonnen uitgebreid over haar vriendjes en verliefdheden te vertellen, leek het of ze dat nu weer moest doen. Maar nu was er niets meer te vertellen. Niet daarover. Ze hoefde geen ontmoetingen meer te beschrijven of de woorden van een jongen te verdraaien, waardoor zij er altijd goed van afkwam. Alsof hij haar wilde en zij hem eigenlijk niet terwijl het toch meestal andersom was. Haar vriendinnen hoefden niet meer instemmend te knikken als ze zei dat alles er toch op wees dat hij verliefd op haar was en dus zijn vrouw, vriendin, moeder, vrienden, studie wel moest verlaten voor haar. Geen van alien had het gedaan, niemand had een ander verlaten om haar, niemand had ooit iets verlaten om haar. En ach, zelf zou ze het ook niet doen want wat ze van de een zou meenemen als ze hem verliet, moest ze bij de volgende weer inleveren.

‘Wat een dag vandaag, zeg. Ik dacht dat die winkel niet leegraakte, zo vol was het steeds van de mensen.’ Ze wist dat de anderen zouden denken: waarom neem je dan ook zo'n rotbaan.

Zelf dacht ze daar nooit over na want er was een belangrijke reden om zo lang mogelijk in de boekwinkel te blijven werken. Hij heette Raymond, hij werkte ook in de boekhandel en elke dag was er wel iets dat haar herinnerde aan hun eerste ontmoetingen.

Op een woensdagmiddag kwam ze solliciteren in de boekwinkel. In een aparte kamer, een beetje achter in het gebouw dat uit twee verdiepingen bestond, sprak ze met de eigenaar die haar al snel liet merken dat hij de intentie had haar aan te zullen nemen. Haar stemming, die toch al opgewekt was die dag, verstevigde zich en leek een voorbode van een herinnering die een groot deel van haar toekomst zou behelzen, later. Er moest iets te koesteren zijn.

De eigenaar stelde voor een wandeling door het gebouw te maken zodat ze een indruk kon krijgen van de indeling van de verschillende afdelingen. Hij besloot haar nog niet voor te stellen aan alle mensen die er werkten; dat kwam later wel, op de dag dat ze zou beginnen met de baan.

Tijdens de rondleiding maakte hij wat grapjes waardoor ze vaak moest lachen. Overal waren mensen met iets bezig; de een zat iets op te schrijven, de ander liep met een klant naar een kast en haalde er een boek uit. Weer een ander zat te telefoneren. Allemaal keken ze even op toen ze langs liep en af en toe knikte iemand haar vriendelijk toe. Haar bezoek kreeg iets geheimzinnigs omdat ze het als een opdracht was gaan beschouwen terug te knikken, maar zich niet voor te stellen. Niemand maakte ook aanstalten om háár een hand te geven; blijkbaar werd er op deze manier vaker iemand rondgeleid. Die gedachte bracht haar even aan het twijfelen; er waren misschien meer sollicitanten geweest en er zouden wellicht meerdere volgen. Waarom zou ze geloven dat hij haar aan zou nemen? Ze besloot niet langer bij deze vraag stil te blijven staan.

Ze liepen de trap op naar de eerste etage en daar stond enkele meters van hen af een lange, blonde jongen die onmiddellijk op hen toeliep, zijn hand uitstak en zich aan haar voorstelde. Hij boog licht en ging vervolgens snel rechtop staan alsof hij zich een beetje uitrekte. Ze wendde haar hoofd af omdat ze de onvermijdelijkheid van deze ontmoeting voelde en die van de volgende keren dat zij elkaar zouden zien, al was het alleen maar omdat ze er zou gaan werken. Door haar hand te schudden leek hij te vragen om uitstel en geduld, van wat en waarvoor?

[p. 51]

De indruk vormde zich niet tot een gedachte en ze liep samen met de eigenaar de trap af. Beneden spraken ze de dag en het tijdstip af waarop ze zou beginnen met werken.

Het werd herfst en de eerste dagen van haar nieuwe baan had ze het steeds een beetje koud en ze wist niet goed hoe ze de dagen moest doorbrengen in de winkel.

De eigenaar leek veel van haar te verwachten, maar ze kon hem daarin niet tegemoetkomen omdat niemand haar vertelde wat ze moest doen en wat de anderen deden. Allereerst probeerde ze vast te stellen bij wie ze zich wel en bij wie ze zich niet op haar gemak voelde.

Ze kreeg een eigen bureautje op de benedenverdieping waar ze elke dag haar tas onder zette en haar sigaretten op legde, hoewel ze overdag niet rookte - maar je wist nooit, misschien kwam iemand een tijdje met haar praten en kreeg ze behoefte aan een sigaret. Ze hoopte dat het donkere meisje dat haar direct de eerste dag al was opgevallen omdat ze net zo donker was als zijzelf, bij haar kwam zitten en haar zou vertellen over alle andere mensen. Ze vroeg het donkere meisje voorzichtig een paar dingen over de anderen. Hoe oud ze waren en hoe lang ze er al werkten. Vanzelf kreeg ze meer inzicht in het reilen en zeilen in de boekwinkel. Zelf vertelde ze het donkere meisje waarom ze graag in een boekwinkel wilde werken en dat ze veel wist van negentiende-eeuwse Nederlandse schrijvers.

‘Wie waren dat ook al weer? Potgieter enzo hè?’

‘Ja, Potgieter, daar heb je op school toch wel van gehoord; Jan, Jannetje en hun jongste kind... Maar niet alleen Potgieter, ook Busken Huet, Van Deyssel enzo. Emants.’

‘Oh ja, nou daar weet ik niets van hoor, ze deden er niet zoveel aan bij mij op school.’

‘Nee, bij mij ook niet.’ Ze had geen zin verder te praten over de dingen waar ze van hield.

Liever sprak ze haar bewondering uit over een ander die bij voorbeeld veel over immuniteitstheorieën wist, of over Russische literatuur. Maar het donkere meisje vertelde graag over haar poezen en over haar man. Ze was getrouwd toen ze zevenentwintig was en de hele familie was op het huwelijk geweest. Nu woonde ze met hem in Amstelveen, in een flat op de vijfde verdieping.

Het was moeilijk te blijven luisteren naar het donkere meisje, liever dan de huiselijke taferelen wilde de nieuwe boekenverkoopster alles weten over de andere medewerkers, maar ze begreep dat ze eerst veel en aandachtig deze verhaaltjes moest aanhoren voordat ze kon overgaan tot de bevrediging van haar eigen nieuwsgierigheid en beantwoording van de vraag: wat is hier voor mij te doen? Het duurde haar te lang en ze besloot het niet te laten afhangen van het donkere meisje en keek om zich heen, zoekend naar een ander, die voor een lagere prijs de informatie kwijt wilde. Niemand leek geschikt; de oudere vrouw wat verderop was te stug, dat zou haar nog meer tijd kosten.

Die aardig ogende jongen, die zo vaak telefoongesprekken voerde, leek haar te betrouwbaar; hij zou niets loslaten en ze zag ook al dat hij zich door niets van haar zou laten verleiden want hij was verliefd op een man. Dat had ze inmiddels al opgevangen. Ze zou het in haar eentje moeten uitvinden. Met ingehouden buik en rechte rug bewoog ze zich over de werkvloer.

Van een van haar vrienden hoorde ze op een dag dat er een kleine tentoonstelling was in de Beurs van Berlage. Alle economische boeken die toonaangevend waren geweest de afgelopen vijftig jaar zouden er getoond worden. Niemand in de boekwinkel wist ervan, maar de vriend beweerde dat er sprekers zouden komen die veel wisten van economie. Een hoogleraar, een bankdirecteur en iemand uit de Raad van Bestuur van een Supermarkt-keten zouden wat vertellen over het land en het geld. Ze had zich voor-

[p. 52]

genomen erheen te gaan, al was het maar om eens iets bij te wonen en daarna soepel het café in te kunnen zwenken.

De lange blonde jongen, Raymond, was niet vaak in de winkel. Het donkere meisje had tussen haar verhalen over de poezen en haar man door verteld dat hij vertegenwoordiger was. Hij ging elke dag naar een dorp of een stad om boeken over verschillende onderwerpen, die wel allemaal iets met economie te maken hadden, aan te bieden. In de boekwinkel had hij nooit gewerkt, nee, hij kon wel goed boeken verkopen, maar alleen als hij direct daarna weer weg kon, zijn auto in, naar een andere plaats.

Eigenlijk, zei het donkere meisje, is hij econoom, een echt boekhouderstype, maar zijn beweeglijkheid weerhoudt hem om dat vak uit te gaan oefenen. Bovendien is hij te kritisch en te ijdel om de hele dag achter een bureau te zitten, starend naar cijfers.

Het donkere meisje bracht haar op een idee. Misschien wilde hij, Raymond, met haar mee naar de tentoonstelling?

Op een dinsdagmiddag kwam hij even de winkel binnen. Hij had een afspraak met de eigenaar en iedereen wist dat die hem zou vertellen dat het tijd werd zich wat meer op het commerciële, interne ‘winkelgebeuren’ te storten. Na het gesprek met de eigenaar liep hij door de winkel en sprak iedereen even aan. Hij vertelde niets, maar maakte wat grappen om zich vervolgens weer snel uit de voeten te maken; op naar een volgende luisteraar die zich gewillig van de saaie werkzaamheden liet afleiden.

‘Hoe is het met het nieuwe meisje?’ Hij schoof zich op haar bureau, alsof hij er hoorde, en hij vroeg of ze al iets leuks had meegemaakt. Ze ademde diep in en vertelde maar wat. Ze vroeg hem welke boeken hij verkocht en vertelde dat er die en die tentoonstelling was. Of hij niet met haar mee wilde.

Ze had wat langer met die vraag willen wachten, maar was te ongeduldig om nog langer het antwoord af te wachten. Ze wist niet meer dan dat ze met hem samen in het café wilde belanden. Het leek hem wel wat, die tentoonstelling.

De opening was op vrijdagmiddag, om zes uur. Aan de eigenaar van de boekwinkel had ze gevraagd of ze een uurtje eerder naar huis mocht om zich op te maken voor de opening. Wat de eigenaar niet wist, was dat ze aan een halfuur genoeg zou hebben omdat ze drie dagen ervoor al had bedacht, en had klaargelegd, wat ze aan zou trekken.

Ze was op tijd en hij was er al. Tegen een muur stond hij te wachten, achter in de zaal.

Drie uur later liepen ze samen naar buiten. Hij vertelde dat hij een afspraak had met een vriend die net als zij aan de Keizersgracht woonde. Maar hij zou het leuk vinden om nog even met haar ergens iets lekkers te drinken, na alle vieze witte wijn tijdens de opening. Ze stelde het café in de Spuistraat voor. Eindelijk, toen ze daar binnen waren, kon ze haar jas uitdoen. Buiten regende het en in de Beurs was het zo koud geweest dat ze hem daar had aangehouden.

Hij had niet gezien wat ze eronder aanhad en ze kon het hem nu laten zien. Ze legde de jas over een barkruk en schoof de zichtbare bandjes over haar schouders weg onder de wijde trui, die haar sleutelbenen en hals zo balletdanseres-achtig deden uitkomen.

Ze rechtte haar rug en voelde de warme lucht van het café op haar huid onder haar haren, die ze naar achteren sloeg. Nu kon ze hem aankijken en mocht hij naar haar kijken.

Ze dronken snel en veel, alsof het hun laatste ontmoeting was en ze zich moesten voorbereiden op het afscheid dat twee mensen van elkaar nemen als de een een zes maanden lange reis door Azië gaat maken, en de ander thuisblijft. Maar hij sprak niet over een afscheid, integendeel, hij overwoog haar mee te nemen naar de vriend; die zou haar vast heel aardig vinden. Nee, hij kent

[p. 53]

mij niet, jij kent mij niet, ga nou maar alleen, wat maakt het nou uit, loog ze. Laten we dan samen die kant op lopen.

Ze staken het steegje naar het Singel door en op de brug stak ze haar arm door de zijne. Als een ander weet hoeveel je gedronken hebt en het is genoeg om aanhankelijk gedrag tegenover een vreemde tolerabel te vinden, mag je je aanhankelijk gedragen, was haar theorie, die overigens nooit, althans niet waar zij bij was, werd weerlegd. Maar ook na twee glazen cola had ze haar arm door de zijne gestoken en dan had ze gevraagd: ‘Koud hè?’

Voor de deur van het huis van de vriend stonden ze stil en Raymond zei dat er niemand thuis was want het huis zag er donker en verlaten uit. Ze hoopte dat hij mee wilde naar een volgend café en vroeg zich af waar het dichtstbijzijnde was.

Het licht in het souterrain sprong aan en verlichtte de natte straatstenen en zijn, nu geschrokken gezicht. ‘Hij is er wel, ik moet naar binnen, wilje mee?’

Ze twijfelde.

‘Denk er even over na, dan ga ik even...’ Hij wees naar zijn broek en liep een eindje door. Ze wachtte rustig en wist dat ze niet mee naar de vriend zou gaan. Ze wilde rennen naar huis, weg van deze man die ze naar het huis van zijn vriend had gebracht.

Daar kwam hij alweer aan.

‘Het is beter dat je niet meegaat; ik vertel je nog wel waarom. Mag ik je een zoen geven?’

Even duwde ze haar schouders naar beneden en haar linkerwang naar hem toe toen hij die aanraakte met zijn mond. Er was geen tijd meer hem te volgen naar haar rechterwang en ze bleef stil staan, zich concentrerend op haar bovenbeenspieren die moesten zorgen dat haar lichaam bleef staan. Over een paar seconden mocht ze wegrennen.

‘Dag!’ Ze sloeg haar jas dicht, vouwde haar armen over elkaar en stapte, zo parmantig als ze kon, weg.

In de Vijzelstraat begon ze te rennen, even was ze bang dat ze haar hakken zou verliezen, of haar enkel zou verstuiken op een scheefliggende stoeptegel, maar omdat ze het gevoel had dat ze een beetje zweefde, gebeurde er niets en vertrouwde ze erop dat dat zo zou blijven.

Op de brug over de Herengracht stond ze stil. Haar conditie was niet al te best als gevolg van alle sigaretten en alle wijn en ze pufte uit tegen de stalen leuning. Kijkend over het water en met een romantische zucht de vis- en vuillucht inademend besloot ze naar hem terug te rennen.

Hij stond er nog, voor het huis aan de Keizersgracht, en hij glimlachte toen hij haar zag. Alleen zijn ene mondhoek bewoog een beetje omhoog en ze vond hem sexy. Ze stonden tegenover elkaar, hij zei dat het slechts de vriendin van de vriend was geweest die het licht had aangedaan en hij reikte haar de hand die ze onmiddellijk pakte. Hij trok haar naar zich toe en deed zijn armen om haar heen. Hij zoende haar in haar hals, op haar wang en duwde haar zachtjes naar een portiek waarvoor ze, om erin te komen, een paar treden af moesten. Hij bleef zijn gezicht verbergen in haar hals, in haar gezicht en de zoenen werden steeds harder en ruwer. Hij greep naar een van haar borsten en het leek of hij zijn hand erin wilde duwen. ‘Au!’ ‘Hou je kop!’ en hij liet met een harde klap zijn hand op haar mond vallen en hield hem daar. De woorden dreunden plots in haar hoofd. Aanranding, verkrachting, verkrachten, nooit meer vergeten, knietje, knietje, losrukken, beest, klootzak, hufter. ‘Als je gilt maak ik je dood.’ Hij keek haar aan en pakte haar hals, zijn hele hand kon eromheen en hij siste: ‘Als je het waagt te gillen!’ Behendig rukte hij zijn riem los en maakte zijn broek open door de knoopsgaten van de knopen te trekken.

Haar blik viel, ze kon er niets aan doen, op zijn geslacht, dreigend, meedogenloos rechtop fier vooruitstrevend op de overwin-

[p. 54]

ning, de aderen gespannen kronkelend, zich verheugend op ontlading, verlossing. De daad.

Ze gilde niet, ze wachtte op een moment van onoplettendheid, van zwakte. Het zou hem niet lukken, het zou hem niet lukken.

Ziek van lust, als een waanzinnige keek hij haar aan, driftig haar ondergoed losscheurend. ‘Je gaat dood,’ zei ze op afgemeten toon. Ze wist het zeker. Hij moest dood.

Uren later werd ze wakker. Pijn, overal pijn. De stenen treden sneden in haar rug. Haar gezicht kon ze niet bewegen. Hoofdpijn, buikpijn. Alles voelde ze, behalve haar vrouwelijkheid. Steunend op een arm probeerde ze rechtop te gaan zitten, ze keek naar haar rok, die gescheurd was, en ze voelde de kou van de stenen tegen haar billen.

Bloed tussen haar benen, deels opgedroogd, deels nog in kleine straaltjes op de trap vallend. Ze moest opstaan en naar een taxi lopen. Met haar twee armen achter zich duwde ze haar bovenlichaam naar boven en ze hoopte dat haar benen de kracht zouden hebben het karwei af te maken.

Toen ze stond leek haar hoofd uit elkaar te barsten. Het klopte en bonkte tegen haar slapen en ze kon haar ogen niet meer openhouden. Ze braakte, hoopte dat niemand haar zou zien en viste een vies stukje papieren zakdoek uit haar jaszak. Tijdens het schoonvegen van haar mond probeerde ze haar ogen weer te openen. Er moest een manier zijn om thuis te komen, het was bijna helemaal licht buiten.

Maandag belde ze de boekhandel en meldde zich ziek. ‘Een griepje.’ De telefoon stond naast haar bed, waar ze twee dagen roerloos in had gelegen. Het bebloede rokje lag in een hoek van de kamer, haar jas bij de deur. De wijde trui had ze nog aan, evenals haar kousen. Haar schoenen lagen beneden bij de trap, maar dat wist ze niet.

Ze had niet gehuild, niet geslapen en niet gedoucht.

Twee dagen en twee nachten staarde ze naar het plafond. Eerst had ze alleen twee ogen die ze open kon houden. Haar lichaam was er niet meer; alleen de pijn en die moest ook weg. Na achttien uur was de pijn weg, maar het lichaam lag er in het bed, onder haar ogen die er niet naar keken. Na vierentwintig uur wilde het lichaam bewegen, maar dat stond ze niet toe. Het moest uitdrogen, er zouden kleine stukjes afbrokkelen en het zou na een tijdje uiteenvallen zodat iemand die het later zou aantreffen, de reukloze resten bij elkaar kon vegen. Dan konden de lakens verschoond worden en het bed opnieuw opgemaakt.

Het idee alleen al deed haar slokdarm bewegen, haar ogen werden heet en tranen vielen, uit haar nog steeds starende ogen, langs haar slapen in haar haren. Ze veegde het vocht niet weg, maar de prikkeling van haar hoofdhuid herinnerde haar aan water. Veel warm en koud stromend water. Maar voordat ze haar lichaam zou reinigen, moest ze weten wat ze ermee zou doen, de rest van haar leven. Voordat ze haar gezicht aan de wereld kon laten zien, moest ze weten hoe het ook al weer bewoog. Hoe sprak ze met anderen, wie waren de anderen, wat vonden ze van haar en waarom?

Ze herinnerde zich zichzelf, studerend in een bibliotheek, kletsend in de kroeg, zoenend met een minnaar. Ze zag haar armen en handen bewegen, hoorde haar eigen stem, pratend over de dingen waar een meisje aan de universiteit over praat (jongens, tentamens, vriendinnen, baantjes) en ze probeerde het na te doen, in gedachten. Ze moest het weer kunnen. Ze moest weer werken in de boekhandel, boodschappen doen, haar bed opmaken, haar moeder bellen, kleren voor de avond uitzoeken. Afspreken in een café. Eten, roken, drinken. 's Ochtends opstaan en koffie zetten, de krant lezen. Denken over vroeger en plannen maken voor later. Weten wie hij is.

Hij had haar tenslotte gewild.