Maatstaf. Jaargang 41

[p. 52]

Marijke Höweler
Voyeurs, voyeuses, God hebbe uw ziel!

Was er op de dorpsschool alleen nog maar sprake van dromerigheid, op de middelbare school verscheen opeens de term ‘onopvallendheid’ als analyse van mijn karakter. Geflankeerd door achten voor vlijt en gedrag uiteraard, ik was geen aandachtvrager. De overlevingsdrift was nog intact blijkbaar. Die dromerigheid stoorde me allerminst. Integendeel, ik vond het heel etherisch klinken. Zoiets duidde immers op een verborgen zieleleven, vervuld van fascinerende vergezichten, diepe gedachten en hoogstaande emoties nietwaar? Hoe teleurstellend de werkelijkheid was, wist alleen ik. En het was zaak dat fraaie imago niet te bederven door ondoordachte openhartigheid. Wat men voor een gave Gods hield, was in werkelijkheid niet anders dan een noodzakelijk tijdverdrijf, bedoeld om met behoud van goed gedrag de lange wachttijd in de schoolbank door te komen. En ook de inhoud van die tijdpassering zou onvermijdelijk teleurstellend zijn.

Marijke Höweler, acht jaar.

Op afroep inzetbaar, was het kleine leger jonge dwergen dat in die dooie uren voor mijn geestesoog verscheen. Tot zover leek mijn zieleleven als twee druppels water op dat van een ordentelijke chef van Albert Heyn. Ware het niet dat de kleine dames en heren zich direct na aankomst van hun kleurige pakjes ontdeden en naar de gymnastiekzaal opmarcheerden. Soms schikte ik ze van groot naar klein, maar meestal was het andersom, zoals ik zelf ook altijd graag voorop had willen lopen. Daarna volgden dan wat wandrekoefeningen, zodat ik in de gelegenheid gesteld was de jongensgeslachtjes nauwkeurig te bestuderen. Om ten slotte, na veel dartel copuleren, weer fleurig aangekleed de natuur in te gaan. Daar gingen zij dan aan de slag om alles in orde te maken waar ik door het verschrikkelijke wachten van af had moeten zien. Zij spanden zeilen op mijn kano. Ze groeven kuilen, bouwden hutten waar dat nodig was. Tot zover geen problemen wat mij betreft tenminste. Zorgelijker werd het pas toen de term ‘onopvallend’ viel als meest markante trek van mijn persoonlijkheid. Ik begon te vrezen dat ik geen karakter had. Maar in plaats daarvan uit een lege huls bestond, waaraan men eenvoudigweg vergeten had de inhoud toe te voegen. Hiermee werd een speurtocht ingeluid, die achteraf beschouwd niet ongevaarlijk zou blijken. Toch was ik ook van trots vervuld over het feit dat ik in staat was zonder inhoud rond te lopen. Het getuigde toch wel van een zekere wendbaarheid van het vel waarin ik stak dat het niet zo opviel dat de kern aan mij ontbrak. Het was me in elk geval tot nog toe gelukt een inhoud voor te wenden, al kende men die niet. Het manco kon

[p. 53]

verdoezeld worden, zodat de schande van ontmaskering me bespaard zou kunnen blijven.

Pas toen men ‘opvallend’ aan het ‘onopvallend’ toe begon te voegen, ontstond paniek. Ik vreesde dat het doek nu ieder ogenblik zou kunnen vallen en wat men dan te zien zou krijgen ‘Niets’ zou zijn. Het absolute niets: Lucht.

Ik diende daarop voorbereid te zijn. Ik zou mijn huid duur gaan verkopen, dat stond vast. Maar in de eerste plaats was het zaak een degelijk reservevel onder de camouflage aan te brengen. En ik ging over tot enquête. Eenmaal antwoord op de vraag: ‘Wie ben ik?’ zou het mogelijk zijn mij naar die aanwijzingen te gedragen en mijzelf alsnog van een karakter te voorzien. Althans voor de buitenwereld. Zélf wist ik wel beter tot mijn spijt. Het onderzoek leverde echter bitter weinig op. ‘Je bent een lieve meid,’ zei mijn moeder, ‘maar ook wel eens lastig.’

‘Wat voor sóórt lastig,’ vroeg ik dan, in een wanhopige poging wat nadere profilering van haar los te krijgen waarnaar ik me voortaan zou kunnen richten. Goede of slechte eigenschappen, ze waren alle even welkom, zolang de omschrijving maar aanknopingspunten bood, de nood was groot tenslotte. Van het schaarse bezoek bij ons thuis kreeg ik al helemaal geen bruikbare aanwijzingen. Op één uitzondering na, keek men mij zorgelijk aan, en zei dan meestal: ‘Daar moet je niet zo over nadenken, je bent gewoon jezelf.’ De enige die houvast wist te verschaffen, was mijn oom Daniël. Hij zei: ‘Dat is een grappige vraag.’ Ik wist nu eindelijk wat me te doen stond verder en legde mij toe op het stellen van grappige vragen.

‘Waarom stuurt God zijn zoon naar ons toe als het zo'n aardige man is?’

‘Omdat hij zoveel van ons houdt.’

‘Niet van zijn zoontje blijkbaar.’ Het bleek waarachtig niet eenvoudig om grappige vragen te bedenken.

‘Waarom ga je niet van papa scheiden als je zo'n hekel aan hem hebt?’

‘Ik hou zoveel van hem.’

Het enorme nadeel van het stellen van grappige vragen was wel dat het in het algemeen erg weinig grappige antwoorden opleverde. In het gunstigste geval bleken ze je voor niks de stuipen op het lijf gejaagd te hebben. En in het ongunstigste kreeg je met ongeduld te doen.

Ik besloot mij verder wel toe te blijven leggen op het bedenken van grappige vragen, maar het stellen ervan achterwege te laten. Oom Daan had tenslotte niet gezegd dat zoiets noodzakelijk was als het om de aanschaf van een karakter ging. Dit leverde op ouderavonden algauw de toevoeging ‘kleurloos’ op als karakterschets.

Het probleem werd er hierdoor niet minder ernstig op en begon nu ook plastischer vormen aan te nemen. Staande voor de spiegel meende ik, mijzelf in de ogen kijkend, een soort binnenstebuiten te kunnen bewerkstelligen. Waardoor het mogelijk werd om me er ook daadwerkelijk van te overtuigen dat zich daar binnen niets bevond. Maar tegelijkertijd leek ik daarmee een vervloeiingsproces in gang te zetten. Het was of ik naar buiten viel door het gat dat ik zelf had aangeboord. Lucht loste op in lucht. Dit fenomeen verbaasde mij allerminst maar boezemde wél de hevige angst in dat het proces onomkeerbaar zou blijken. Zodat ik ten eeuwigen dage gedoemd zou zijn om tussen de dolende zielen van mijn opa's en oma's rond te vliegen, met wie mijn ouders zo dikwijls communiceerden via kruis en bord. Voorts vreesde ik dat ik in een poging om mijn lege ziel weer in het omhulsel terug te vangen, of om mij desnoods van het omhulsel te ontdoen, de échte sprong uit het raam zou wagen. Mijn zelfmoordfantasieën waren in die zin steeds op hereniging gericht en dus wel opbouwend te noemen. Dikwijls heb ik me afgevraagd of het experiment misschien uiteindelijk bedoeld was om mijn ruziënde ouders attent te maken op mijn (niet) bestaan. Wraak kwam nog niet in mijn woordenboek voor, ik had tenslotte niet voor niets mijn achten voor vlijt en voor ijver. Integendeel, dacht ik aan mijn moeder, dan stuitte ik onveranderlijk op een verterend, fysiek voelbaar medelijden met haar. Jammer dat me dat niet opviel als mogelijke karaktervulling, over leegte zou ik geen klagen meer hebben gehad.

In tegenstelling tot het rijk der dolende zielen, was het definitieve dodenrijk altijd van

[p. 54]

grote bekoorlijkheid geweest vanwege de rechtvaardigheid die daar ter plaatse heerste. Ik was overtuigd van een goede verzorging aldaar voor ieder die hier op aarde zo grenzeloos veel te kort was gekomen, mijn moeder bijvoorbeeld. Trouwens iedereen die in mijn ogen onrecht ontmoette, verwees ik graag en vaak naar die barmhartige overzijde. En ik hoopte daarbij op een kalm en rustig inslapen. Niet in het minst, zo vrees ik nu, om mijn eigen zielepijn daarmee ook begraven te weten. Geen wonder dat ik zo dikwijls het noodlot ontmoet in mijn boeken. Het onafwendbare, waaraan niet te tornen valt. Dat, hoe wreed misschien op het eerste gezicht, uiteindelijk rechtvaardig is en mij nog steeds een gevoel van opperste opluchting geeft. Gered is zijn ziel en verlost uit het lijden. Naar huis, naar God die niet aan versnoeziging doet, niet aan lievigheid, noch aan troetelkonterigheid, aan leukigheid noch aan medelijden, maar niets minder dan de werkelijkheid is!

Iemand wiens karakter ik onaangenaam vind, zal men mij daarom nooit de dood horen toewensen. Ook in mijn boeken blijft het bezoek van de man met de zeis uitsluitend voorbehouden aan hen die niet sterk genoeg bleken, dit lijkt hun enige zonde te zijn. En nog steeds, het is raar, haal ik opgelucht adem als ik hem of haar weer veilig naar de thuishaven heb weten te loodsen. En eindelijk goed bezorgd achter kan laten. Alleen voor mijzelf schijn ik toch tot

Marijke Höweler, tien jaar.

op heden nog steeds een uitzondering te willen maken, als het puntje bij het paaltje komt. Het is er tenminste nooit van gekomen. Oog in oog met de dood verliest zij haar aantrekkelijkheid en boezemt vooral angst in. Toch had ik tóen voortdurend het gevoel eigenlijk al in het dodenrijk te verkeren. Dat ik hier nog steeds rondliep, was niet meer, maar ook niet minder dan een vergissing. Geen jammerlijke, weliswaar, maar toch een weeffout van de eeuwigheid, die op den duur wel rechtgezet zou worden. Geen wonder achteraf, dat ik me steeds ongemakkelijker begon te voelen, zo met één been in het graf, loop je tenslotte niet prettig. Al moet ik zeggen dat ik er in de loop der jaren almaar handiger in geworden ben. Het mankt een beetje, weliswaar, er gaat geen uur voorbij of ik denk aan het einde, maar het vervult me meer en meer met spijt. Terwijl ik vroeger vaak verteerd werd door verlangen naar het ogenblik dat ik vaarwel zou mogen zeggen. Het schijnt toch dat de levenslust gelijke tred wil houden met de onmogelijkheid van het genot ervan.

Hoe het ook zij, ik zat nog almaar, en in toenemende mate zelfs, met het probleem een vleesgeworden luchtkasteel te zijn. Aan vlijt of ijver ontbrak het nog altijd niet en zo kwam ik plotseling op de gedachte om mijzelf van een voorbeeld uit de omgeving te voorzien dat ik zou kunnen imiteren. De vraag luidde niet meer: ‘Wie ben ik, nu ik niemand ben?’ maar was veranderd in: ‘Wie zijn die anderen, die wél op inhoud kunnen bogen?’ Dit bleek een gouden greep te zijn. De meesten die ik onderzocht, konden al evenmin op substantiële innerlijke kwaliteiten bouwen. Laat staan dat zij er zich bewust van waren dat het hen eraan ontbrak. Op eenvoudige vragen als: ‘Wat is goedheid?’ ‘Wat is schuld?’ ‘Wat is kwaadaardigheid?’ kwam hoegenaamd geen antwoord. Wel voorbeelden ervan natuurlijk, maar bruikbare definities, met algemene toepasbaarheid, nee! Laat staan dat men mij antwoord kon verschaffen op de hamvraag die ik er listig tussenvlocht om geen argwaan te wekken: ‘Wie ben jij?’

Spiedend liep ik rond en kreeg oog en oor voor alles wat bij hen op leegte duidde,

[p. 55]

desnoods op aarzeling of onzekerheid. De grote bek, de leugenachtigheid, de lafheid en de hoererij, ik zag ze uitvergroot te voorschijn komen, de onbeschaamde onnozelheid, de hebzucht, het opgeblazen Niets ten slotte. Dat moest de oplossing van het raadsel zijn dat men ‘Karakter’ noemde! En zo zag ik mijn handicap verkeren in genade. Hoe goed was het om Niets te zijn en straks tot stof te mogen wederkeren! In hoogmoed had men de slapende zielen van de boom der ongeborenen gerukt om hen als aangeklede poppen te zien dansen op het liederlijke hoerenfeest dat men vervolgens Leven noemde. Leven, een gave Gods waarvoor men dankbaarheid verschuldigd is? In werkelijkheid het grootste encanailleren aller eeuwigheid! De oer- en erfzonde.

Ouders! Dieven waren het, die zich Gods eigen schepselen tot diefjesmaten namen! En daarvoor bovendien genegenheid opeisten. Niet alleen van hun slachtoffers, nee van Hem zelf nota bene! Dankbaarheid? Excuses verwachtte ik Godverdomme! Laat de ongeborenen niet rust! Dan hoef je straks niet om je doden te janken. Om van alle andere kommer en kwel maar te zwijgen. En mocht ik nog wat vragen? Bijvoorbeeld waaruit blijken zou dat men zijn kinderen zo lief heeft? Dat menigeen zich schuldig voelt, dat wel natuurlijk, maar dat men hen zo lief heeft? Waar blijkt het hartelijke welkom uit dat men hen wil bereiden? De goede start die men hen geven wil? De bodemverontreiniging misschien, de lucht, het water? De aow, het wachtgeld, hun studieschuld wellicht? Uw vrolijkheid, uw trouw? Wat hebt u meer te bieden dan uw eenzaamheid, uw hebzucht? Wat is uw kind straks meer dan een kat die met u praten wil - hij moet wel - en op u lijken zal, maar dan veel leuker is dan u bent? Of wat is uw nieuwe kind méér dan uw vleesgeworden angst om uw partner te verliezen wanneer u haar het speelgoed weigeren zou? Een voortzetting van uw eigen liederlijke zelf? Wat blijft u over om u achter te verschuilen nu u God en kerk vaarwel hebt gezegd? De roep van de natuur misschien, is dát het? En wat mag de reden dan wel zijn om zoveel vertrouwen in uw eigen natuur te hebben? Zoudt u er zélf soms naar uitzien om zestien jaar te gast te mogen zijn in uw omgeving? Met als enige escape de crèche, de peuterspeelzaal, het montessoriklasje of welke andere gore opbergla langs de snelweg dan ook?

Kortom, ik zit nog steeds zo boordevol met grappige vragen als vroeger zoals u misschien hebt gemerkt. En nog steeds heb ik geen eerlijker antwoord op die vragen gekregen dan: ‘Ik weet het niet, ik ben gewoon mezelf!’

Welnu, ik óók sinds een tijdje. En het is aardig om eens na te gaan hoe of zoiets eruitziet. Op zich is de analyse natuurlijk gauw gemaakt, daar hoef je niet voor gestudeerd te hebben. De zelfhaat is een item dat veel voorkomt, en evenzeer als zelfverheerlijking direct gevolg van een teveel aan apenliefde. Verwend-verwaarloosd, ach wie is het niet? En in dat jammerlijke manco schuilen kansen op herstel, althans op reparaties in de marge. De aardigste die ik tot op heden tegenkwam is deze: de zonden der vaderen bezoekt hij aan de kinderen tot in het derde en vierde geslacht. Geen verwijten, geen gezever, nee, alleen de heldere constatering van een feit, daar hou ik van! En het vervult me van ontzag voor wie het dan ook wezen mag die dat feit heeft kunnen constateren. Hij is amoreel, er spreekt verbittering, haat noch liefde uit, laat staan de oproep tot geknutsel op de divan. Het is de genade van de waarheid en de rest is flauwekul.

Marijke Höweler, zeventien jaar.