Maatstaf. Jaargang 39

[p. 141]

Paul Gellings
Herinneringen aan brigadier Keimpe

U zult zich afvragen waarom ik dit juist op dit moment, nu ik in draf door de nachtelijke straten snel, nota bene met een grommende hond achter mij aan, waarom ik dit - juist nu - aan u begin te vertellen.

Vanochtend heel vroeg begon het al. Het was nog donker. Regen en wind striemden over de stad waar deze gelijkenis zich afspeelt. November: bladeren plakken aan het asfalt en iedereen is humeurig. U, ik, iedereen. Ik wilde eigenlijk thuis blijven en het verhaal schrijven, dat ik ieder najaar wil schrijven: ‘Winter in Sjaggerijnland’; maar ik besloot, tegen beter weten in, te gaan wandelen.

Ik liep door een winkelstraat, waar een man mij tegemoetkwam in een nogal zomers tenue: wit kostuum en op zijn neus een spiegelzonnebril. Hij werd voortgetrokken door een zogenaamde pit-bouvier, die zonder aanleiding tot mij begon te grommen. Beschouwelijk als ik nu eenmaal ben, hield ik de pas in en drukte mij - oriënterend - ruggelings en met gespreide armen tegen een gevel.

‘Hij doet niks, hoor,’ zei de man wiens overhemd ondanks het herfstweer tot op de navel openstond. Hij had het dier, dat staande op zijn achterpoten, tanden ontbloot, mijn hals trachtte te bereiken, nauwelijks in bedwang en lachte schaapachtig - maar mijn angst zat hem niet lekker, dat zag ik wel. Toen voor de derde keer de kaken van de hond in gorgelend geraas opeenklapten, herhaalde hij dan ook met de nodige nadruk: ‘Hij doet echt niks, hoor!’

‘U bedoelt,’ zei ik, ‘dat hij tot op heden niks gedaan heeft.’

Nu gebeurde iets onverwachts. De hond bedaarde even, maar zijn baas riep uit: ‘Zeg dat nog eens, schele, dit is een hele lieve hond! Of wou je soms een mes tussen je ribben, vuile brillejood?!’

Ik geef toe dat dit mij overviel. Zelfs verlamde. Maar toen de man in het wit daadwerkelijk een mes trok en ook de hond wild rukkend aan zijn riem te kennen gaf nu echt niet meer voor zichzelf in te staan, kon ik niet anders dan hard weglopen. De baas en zijn hond zetten de achtervolging in en zo draafden wij door de stad, terwijl het geleidelijk aan licht werd.

‘Kom hier joh, dan maak ik je kapot!’ riep de gekrenkte hondebezitter. ‘Ik maak je kapot! Ik heb je gezicht onthouden!’

Sereen vluchtte ik voort en dacht: ‘Ik ben volkomen meester van de situatie.’

Want bij benadering was het nog maar een kwartier rennen naar het politiebureau. Bovendien zou de man natuurlijk zijn pitbouvier nooit loslaten. Anders zou hij al zijn beweringen over de betrouwbaarheid van het dier logenstraffen. En dat was nu juist wat hij mij zo kwalijk nam.

Toen we bij het politiebureau aankwamen, was het licht. Ik hield de pas in en wees buiten adem op het opschrift politie boven de ingang en spoorslags veranderden mijn achtervolgers van koers - als werden zij nu achtervolgd.

De functionaris achter de balie had een blonde baard onder zijn pet en nadat ik mij bekend gemaakt had, stelde hij zich voor als ‘Keimpe’. Hij maakte een betrouwbare indruk en zonder

[p. 142]

nu meteen aangifte te doen van verboden wapenbezit, bedreiging en poging tot mishandeling - waar je volgens hem ook niet voorzichtig genoeg mee kon zijn - deed ik mijn relaas. Ik vertelde brigadier Keimpe hoe ik vanmorgen vol goede wil opgestaan was. Dat de noodzaak van een ochtendwandeling voorafgaand aan het schrijven van een belangrijk verhaal zich aan mij had opgedrongen. Ook vertelde ik van de weersomstandigheden die om deze tijd van het jaar altijd zo van invloed zijn op 's mensen gemoed. In het vervolg van mijn verhaal spaarde ik de hond en zijn baas niet; de driften ontketend door mijn repliek ‘U bedoelt, dat hij tot op heden niets gedaan heeft’ dienden toch wel beschouwd te worden als het laagste dat nog in de mensheid leefde! Bestond er dan geen vrije meningsuiting meer? Hier was op zijn minst een terechtwijzing op zijn plaats! Een wijkagent misschien? Een welzijnswerker?

Toen ik na een kleine twintig minuten uitgesproken was, zag ik brigadier Keimpes neusvleugels trillen. Hij zei niets, maar was razend, dat was duidelijk. Waarom toch?

‘Dit land,’ sprak hij na een stilte. ‘Dit land is niet opgebouwd door intellectuelen. Mijn vader was boer. Als hij een kast timmerde, dan was die ook stevig. Niet dat gewiebel dat je tegenwoordig hebt.’

Hij haalde diep adem en vervolgde vol minachting: ‘Van die dingen heeft u geen weet. U doet maar wat. U zegt maar wat. U jaagt eerlijke, eenvoudige mensen tegen u in het harnas met hooghartig gedrag. Ik bedoel: wat moet iemand die niet zoveel kansen gehad heeft als u nu met een uitspraak als “U bedoelt, dat hij tot op heden niets gedaan heeft” - als het ook nog gaat om een populair soort hond. Dat is toch beledigend. Beseft u eigenlijk wel dat mensen met honden over het algemeen een hart van goud hebben? Ja, je kunt nog zoveel gestudeerd hebben, maar dat betekent nog niet dat je een goed mens bent. Ik zeg u heel eerlijk dat zo'n man met zo'n hond mij heel wat liever is dan u! En geef me nu uw naam maar!’

‘Hoezo?’ vroeg ik verbijsterd. ‘Heb ik dan een overtreding begaan?’

‘Dat maken wij wel uit,’ snoof brigadier Keimpe lijkbleek van zelfbeheersing. ‘En nu snel uw naam. Of hebt u liever dat wij u vierentwintig uur vasthouden?’

‘Gellinckx,’ zei ik maar om verder ongenoegen te voorkomen. ‘Met c-k-x.’

‘Gellinckx,’ lachte hij schamper. ‘Gellinckx. Met c-k-x. Bent u een Belg of zo?’

‘Iedereen in mijn situatie is een Belg,’ beantwoordde ik zijn vraag. ‘Of vindt u Gelstra leuker? Ik kan als u wilt ook een Fries zijn, hoor! Pauke Gelstra, om u te dienen.’

Hij zweeg en knikte. Weer trilden zijn neusvleugels. Hij keek me strak aan en trok twee keer zenuwachtig aan zijn baard. Ten slotte zei hij met vreemd, zacht stemgeluid: ‘Gaat u nu uit zichzelf weg? Of moeten wij u misschien een handje helpen?’

Vanzelfsprekend verliet ik zonder hulp en uit eigen beweging het politiebureau.

Mismoedig (maar ongeschonden, hield ik mij voor) sjokte ik in de middag door de stad. Het motregende. Van schrijven zou weinig komen. Hoe zal ik het uitdrukken? Wellicht was er nog te weinig ‘afstand’ tussen het verhaal ‘Winter in Sjaggerijnland’ en mijzelf. Ik sjokte dus maar wat, met een voorkeur voor brede winkelstraten, in gezelschap van oudere dames met boodschappentassen of roze moeders met wandelwagens. Vol sombere gedachten. Even overwoog ik een oude liefde weer op te vatten, ergens in een café aan de haven te gaan zitten, zo'n donker hol met dikke, roodpluche vloerkleedjes over de tafels. Mij daar dan vol te gieten met bier en jenever. - Maar nee, ten gevolge van een teveel aan fantasie wist ik al wat daar de uitkomst van zou zijn: ruzie misschien, met een affectief verwaarloosde zeeman en hoe dan ook een slapeloze nacht; ik slaap namelijk heel slecht op grote hoeveelheden alcohol.

[p. 143]

Ach, was ik toch maar wat gaan drinken, want waar het ging om ruzie vermijden, had ik veel beter in een havenkroeg kunnen zitten. Wie weet waren daar ook wel sympathieke ontmoetingen of interessante twistgesprekken uit voortgevloeid, maar stellig niet dat wat mij, net nadat ik de haven de rug had toegewend, weer moest gebeuren.

Ik liep door de brede winkelstraat die uitmondt in de buurt waar ik woon (waar ik vanochtend nog woonde, want met dit grommende monster op mijn hielen is niets minder zeker). Een Opel Kadett komt naast mij rijden en maakt aanstalten zich op de stoep te begeven. Ik kijk. De bestuurder kijkt. Hij ziet dat ik niet van zins ben de pas in te houden of voor hem terzijde te gaan en draait zijn voertuig zo - over mijn tenen - het trottoir op. Als aan de grond genageld, de wagen tegen mijn knieën, blijf ik staan en kijk - hoe kan het ook anders? - heel boos.

De bestuurder, een man met een klein corduroy hoedje op en een doos bevroren kippen onder zijn arm, springt te voorschijn en roept mij olijk toe: ‘Zo, dat had je niet gedacht, hè! Mooi autootje, niet?’

‘Ach,’ zeg ik. ‘Tja, u bent er misschien blij mee, maar wat u waarschijnlijk ontgaat is dat, zoals bij meer goedkope wagens, het model gejat is van Citroën, die overigens allang overgegaan is op een heel ander soort auto's.’

Met opgetrokken bovenlip kijkt de man me aan. Zijn olijkheid blijkt flinterdun en bedekt een explosieve lading volkswoede. Want met een klap zet hij zijn bevroren kippen op de motorkap en loopt dreigend om de auto heen op mij toe.

‘O ja?’ snauwt hij. ‘Bevalt mijn auto je soms niet, schele! Dan moet je het zeggen, hoor, want dan kan je namelijk meteen een klap voor je bek krijgen!’

Doordat de Opel Kadett pal voor mij stond, was het mij onmogelijk snel weg te komen. Ik zag de man nog uithalen. Een flits. In mijn neus een gevoel of hij volliep met water waarin ik achterovergevallen was. Nog een flits. Mijn bril vloog af. Gelukkig was er nu dank zij de klappen wat ruimte ontstaan, waar ik mijn voordeel mee kon doen. Ik raapte mijn bril op en liep weg.

‘En nu dan?’ riep de man.

‘Genoeg!’ riep ik terug en zag nog net hoe een winkelier zijn armen troostend om de man heen sloeg en hem zacht op de schouders klopte, terwijl hij daar met gebalde vuisten stond en een gebaar naar zijn auto maakte.

Met een tand door mijn lip, een verbogen bril en een snee van het montuur in mijn wang, stond ik voor brigadier Keimpe. Knikkend, met samengeknepen lippen, nam hij me op.

‘Ja,’ zei hij ten slotte. ‘Dat had ik wel gedacht. Meneer kon zijn mond weer niet houden. Meneer moest weer zo nodig wat zeggen.’

‘Ik heb zijn nummer genoteerd,’ bracht ik er met moeite uit.

‘Ja,’ herhaalde hij. ‘Meneer moest zo nodig wat zeggen. Dus kreeg meneer een dreun. Logisch. Van mij hoef je dus volstrekt geen interesse in dat kenteken te verwachten.’

‘Maar ik ben toch mishandeld?’ wierp ik tegen.

‘Maar ik ben toch mishandeld!’ bauwde de brigadier mij met een hoog stemmetje na.

‘Wilt u dan beweren dat ik niet mishandeld ben?’ riep ik vertwijfeld uit. ‘Er is toch sprake van openlijke geweldpleging!’

Keimpe snoof en trok met andermaal trillende neusvleugels aan zijn baard.

‘Ik vraag het u nog maar één keer,’ zei hij met hetzelfde zacht dreigende stemgeluid als vanochtend. ‘Wilt u zo goed zijn de uitleg van de wet aan ons over te laten?’

‘Ja, maar -’

Met een doffe klap daalde zijn hand op de balie neer.

‘Nee, niks geen gejamaar!’ viel hij uit en deed een poging mij bezwerend aan te kijken.

[p. 144]

Ik zweeg, maar keek wel terug. Nee, vrienden waren wij stellig niet.

‘Bovendien,’ vervolgde hij, door mijn stilzwijgen enigszins bedaard, ‘is er net een telefoontje binnengekomen van een poelier. Een man met een bril schijnt een deuk in zijn motorkap geslagen te hebben. Gloednieuwe Opel Kadett. Doet dat misschien iets bij u dagen?’

Ik schudde mijn hoofd en zonder afscheid te nemen verliet ik het bureau.

De avond viel. Nog mistroostiger dan vanmiddag sjokte ik door de stad naar huis. Het is dan ook niet niets om in één dag te ontdekken dat het land waar je woont geen vrijheid van meningsuiting kent.

Het was droog, alleen in de goten lag nog moes van herfstblad. In een smalle straat waar gewoonlijk veel verkeer is, vanwege dames in etalages, was het nu stil. De etalages waren verlicht, maar verlaten. Hoe het ook zij, ik liep daar uitsluitend omdat het een kortere weg was. Ik wist wel dat kortere wegen soms de langste zijn, maar verkeerde in de waan dat dat voor het platteland gold - waar je een stier achter je aan krijgt wanneer je een stuk afsnijdt door een weiland. Van die waan werd ik snel bevrijd. Halverwege de straat stond een pakhuis en op de tweede verdieping hing een mevrouw uit het raam. Zwart haar en grove gelaatstrekken. Een peignoir met roze bloemmotieven viel open op een boezem die eigenlijk bestond uit twee nogal groot uitgevallen oorlellen.

‘Kom je even boven, schat?’

‘Nee, dank u wel. Ik heb vandaag een erg vermoeiende dag gehad,’ sla ik de invitatie af. ‘Maar dat heeft met u niets te maken.’

Ze wordt kwaad of is het al, haar hele leven al.

‘O, ik zal het wel even aan mijn man vertellen,’ dreigt ze keurig. ‘Schele!’

Dat is de derde keer vandaag dat ik voor schele word uitgemaakt en ik krijg veel zin een en ander eens grondig te ontzenuwen.

‘Mevrouw,’ zeg ik vormelijk. ‘Als u niet ziet dat ik niet scheel kijk, dan bent u zelf scheel.’

‘O, ik laat mijn hond wel even los, hoor!’ roept de dame met schelle stem.

Ik schiet in de lach en roep: ‘Zeg, ik zou toch haast bang worden!’

Dat had ik niet moeten zeggen, maar ik was even vergeten dat men in dit land maar beter zijn mond kan houden. En ja hoor, onder in het pakhuis gaat met een harde slag een luik open en uitzinnig gorgelend vliegt een pit-bouvier te voorschijn.

‘O, wat een leuke hond!’ roep ik bevend.

Om het dier vertrouwen in te boezemen wil ik hem aan mijn hand laten ruiken, maar door het opeenklappen van zijn kaken verander ik van gedachten. Een sprint lijkt mij geboden.

Maar ik ben allang aan het rennen.

Een politiewagen kwam aan mijn zijde rijden. Het raampje ging naar beneden. Brigadier Keimpe. Op de bestuurdersplaats zat een vage schim onder een pet. Politie. Ik kon wel juichen. Maar mijn vreugde was voorbarig, want de brigadier deed weinig meer dan veelbetekenend knikken, alsof hij alles lang tevoren al had zien aankomen.

‘Ja, daar ren je nu, meneer Gelstra, Gellinckx, of hoe je ook heten mag.’

Hij voegde er iets aan toe dat ik niet verstond, omdat ik de gloeiende adem van de pit-bouvier in mijn knieholtes voelde en het alleszins noodzakelijk achtte mijn tempo op te voeren. Een merkwaardige situatie. Onder politie-escorte werd ik achtervolgd door een hond en concipieerde terzelfder tijd het verhaal dat ik u nu vertel (waarmee uw vraag beantwoord is).

‘Hé, Sjefke, versta je me?!’ hoorde ik Keimpe achter me roepen. ‘Meneer was zogenaamd Belg. Meneer was zogenaamd Fries. Nou Sjefke, we zijn aardig wat over je te weten gekomen, de computers hebben roodgloeiend gestaan. Ik weet nu dat je in werkelijkheid Gellings heet! Met g-s. Je grootvader was Duitser. Begin jaren twintig, na de Kappputsch, komt hij - in plaats van de boel nog even rustig aan te zien in Duitsland - naar

[p. 145]

Nederland toe. Niet om Nederland zelf, o nee! Hij wou naar Amerika, maar ontmoet je oma in Rotterdam. Dan wordt je vader geboren en moet in de oorlog zo nodig weigeren de loyaliteitsverklaring te ondertekenen; vast een ideetje van je lieve opa. Vertel mij dus niet!’ moest hij nu schreeuwen, omdat hij weer wat achterop raakte, ‘...Vertel mij dus niet dat er geen erfelijkheid bestaat. O, jongen, ik ken je alsof ik je gemaakt heb! Of dacht je soms dat ik niet wist dat je beide voornamen Karl Johann luidden, net als die lieve opa van je?!’

Wat in mij voer weet ik niet, maar ineens maakte ik onder het rennen een sprong en bracht met een enorme zijwaartse trap een deuk aan in het portier van brigadier Keimpe. Zijn pet vloog af, ik hoorde hem ‘hé!’ roepen. De auto zwenkte eerst naar links, toen naar rechts. Kennelijk was de schim de macht over het stuur kwijt. Een doffe klap. Het gegrom van de pit-bouvier nam een ondeelbaar ogenblik in geluidssterkte toe om vervolgens over te gaan in een ijselijke noodkreet (‘awawawawaw!!!’). Daarna gekraak en een schurend geluid. Ik keek om. De politieauto had het dier overreden. Het lag in twee helften over de weg.

In looppas vervolgde ik mijn pad en moest er even aan wennen het gegrom niet meer te horen. Maar het zou nog wel even duren voordat de felbegeerde sereniteit op mij kon neerdalen, want de politiewagen, nu beschadigd, met bloed op de motorkap en een slag in het rechtervoorwiel, kwam weer naast me rijden.

‘Kun je wel tegen een dier?’ snikte Keimpe. Zijn stem was dik en schor van machteloze drift. ‘Meneer is tegenstander van stieregevechten, maar voor honden geldt kennelijk een andere norm. Wij kunnen je niks maken, maar we zullen de dierenbescherming wel inseinen! Zo'n dier doet toch geen kwaad, als je niet bang bent.

Hij snoot zijn neus en treurde voort: ‘Ja, logisch, logisch toch, als je bang bent, word je verscheurd; vind je het gek? Vroeger op de boerderij hadden wij altijd honden. Vertel mij wat over honden en ik pak je op wegens smaad! Dat had je niet gedacht, hè?’

Ik vraag me af of ik door moet rennen of niet. Klaarblijkelijk vindt de brigadier het allemaal heel gewoon. De politieauto blijft achter me rijden en we naderen de Belgisch-Nederlandse grens. Achter het donker vermoed ik berglandschap.

‘O, vind je het daar soms leuker dan hier?!’ roept Keimpe. ‘Nou, donder dan maar op, hoor! We zullen je netjes naar de grens begeleiden om erger te voorkomen, hoewel - met een Verenigd Europa... há!’

We worden ingehaald door een trein met een sleep joelende kinderen erachteraan.

‘Há, die gekke Hermans,’ jouwen ze. ‘Há, die gekke Hermans!’

Rotte eieren en tomaten vliegen in het rond. In een donkere coupé loopt een gestalte met een strohoed op zenuwachtig heen en weer en roept af en toe uit het raampje: ‘Jullie hebben de verkeerde voor. Ik schrijf brave versjes en als ik 's ochtends naar m'n handen kijk en naar m'n voeten en het zingen van de vogels hoor, dan ben ik dankbaar, dan denk ik: “Ik leef, lieve mensen, ik leef, ik leef!”’

‘Arme drommel,’ zeg ik als de trein uit het gezicht verdwenen is.

‘Niks arme drommel!’ brult Keimpe, die mijn opmerking heeft verstaan. ‘Die had gewoon harder moeten werken in plaats van de sfeer op een leuke universiteit te verpesten en maar boeken te schrijven! Wij lazen nooit vroeger thuis. Koeien melken, hooien; niemand had mooier eelt in zijn handen dan mijn vader.’

Hij pauzeert even en slikt zijn herinnering weg.

‘Maar ik weet heus wel waar die “arme drommel” van jou woont,’ roept hij, ‘en ik zoek hem nog wel eens een keer op. O jongen!’

‘Maar ze hebben de verkeerde voor,’ werp ik tegen. ‘Toon zit in de trein. Niet Willem Frederik.’

[p. 146]

‘O, weet je het weer beter, Sjefke. Nou, neem dan van mij aan dat ik weinig respect heb voor de mening van iemand die deuken trapt in een Volkswagen Golf van de politie.’

‘Ach,’ tracht ik Keimpe te troosten en struikel bijna over het soort hagedis dat je overal ziet in meer zuidelijke streken. ‘U moet maar zo denken, brigadier, dat een automerk dat door Hitler is bedacht natuurlijk nooit veel kan zijn. Alleen de naam al: Volkswagen.’

‘En nu is het uit!’ schreeuwt brigadier Keimpe. ‘Zelfs mijn geduld heeft een grens. Gas, Jaap, gas!’

Hij trekt zijn pistool en half uit de optrekkende auto hangend, één oog dichtgeknepen, begint hij te schieten. De kogels fluiten mij om de oren, maar vergeefs: ik ben de grens al over. Achter mij wordt met wenend rubber gestopt en rechtsomkeert gemaakt. Buiten adem loop ik, paspoort in de hand, naar een wachthokje. Een douanebeambte komt mij zachtmoedig glimlachend onder zijn kepi tegemoet en stelt zich voor als ‘Den Schepper’. Hij stempelt meteen een olifantje in mijn paspoort. Mijn stellige indruk is toch dat ze in zuidelijke landen minder sjaggerijnig zijn. Hij vraagt me, of ik een kaartje met hem en zijn collega's wil leggen, want ze zijn slechts met drie spelers.

En: of ik nu win of verlies, politiek asiel zit er hoe dan ook in. Ik mag delen.