Maatstaf. Jaargang 39

[p. 57]

Neeltje Maria Min
Gedichten

Lettermeester letterknecht

Hij was mijn zus, berekend en belezen.
Twee strengen haar hielden de aandacht vast
van dromerige Jan die hem tot leerling diende.
Ik bracht de lessen door in de provisiekast
waarnaar ik door de meester werd verwezen
toen ik mijn broer te hulp gekomen was.
Die strafmaatregel kwam mij goed te pas.
Ons keukentje verbouwd tot klaslokaal,
het bord, het harde hoofd, de aanwijsstok,
het jochie in zijn bank verholen gapend,
vanuit mijn hok zag ik dit allemaal.
Met potlood en papier was ik gewapend.
Ik luisterde en keek en imiteerde.
Een kiertje was mijn venster op de wereld.
Wat meester in een week of vier presteerde
was grandioos. Ik, nog geen vijf jaar oud,
schoof wat ik schreef op een kartonnen doos
pal voor de voeten van geadresseerde:

Verachte Heer,

Onwaardig Hoofd der School,

Bedankt voor alles wat ik van u leerde
maar kan men niet met minder straf volstaan
(bijvoorbeeld honderd regels ‘Ik ben stout’)
voor een vergrijp zoals ik heb begaan.
Ik ben een alfabeet en geen schavuit

Laat mij eruit!

[p. 58]

Vader en moedertje

Drie ons van dit, achthonderd gram van dat,
een bosje van het een of ander groen,
zand, kiezel en een afgetrapte schoen
- het hoofdbestanddeel - smeet ik in een pan.
Jij was de man, Jij hoefde niets te doen
dan pijp te roken, op het vuur te letten
en af en toe ons kind een mep verkopen.
Om zeven uur had ik het maal gereed.
Een rijke dis, maar oei! wat was het heet.
Wij brandden ons de mond bij elke beet.
Het kind wou drinken. Drinken was er niet.
Een snauw van jou voorkwam dat hij ging blèren.
Hij at zijn bord leeg, zij het onder dwang.
Toen wou hij slapen (wat hij bijna deed:
de armen slap, het hoofdje op het kleed).
Maar niets ervan, jij hield van korte metten
en maakte hem met dreigementen bang.
Wij aten door. Kaarsrecht zat nu de etter.
Negeren deed je hem. Wat was het eten lekker!
Jij nog wat, vrouw? De neus misschien? Je sneed.
Het puntje van de schoen viel op mijn bord.
Wij tafelden met aandacht en zeer lang.
Je boerde achteloos, liet ook een scheet.
Je meed de als een wezel opgezette.
Een brok ter grootte van twee werelden belette
dat voedsel door mijn strot naar binnen gleed.
De schalen waren leeg toen ik me kweet
van wat mijn taak was in dit tafereel:
jou je verdomd gedrag betaald te zetten.
Tomaat en wortel, erwten bij de vleet,
segmenten vlees - het touw er nog omheen -
en grijze smurrie braken uit mijn mond.
De kamer was niet langer meer van steen.
Ik kotste over jouw vermomming heen.
Ontblootte schokkend alles met een vette
saus die van heel diep naar boven spoot.
O wat een opluchting, dit was pas overgeven.
Al was de schade groot: kleed en behang
naar God en Japie die niet meer tot leven kwam.

[p. 59]

 

Kinderen speelden gevaar

 

achter omvangrijke heggen,

 

in huizen en tuinen waar zelden

 

zonlicht of toezicht kwam.

 

 

 

Tussen te ruim en te nauw

 

paste kleding nooit lang.

 

Groei gaf op schokkende wijze

 

lengte en breedte aan bouw.

 

 

 

Uit het gezicht verdwenen

 

- als aankomend man of vrouw -

 

's zomers de langere leden,

 

door achterblijvers bespot

 

om haardracht of wiegende gang.

 

 

 

Van jonge kandidaten werden trouw

 

en opperste gehoorzaamheid

 

met touw en valkuil afgedwongen.

 

 

 

Als bij de eerste storm

 

de boomhut het begaf

 

en met de appels naar beneden viel

 

- de laatste bloemen in het bed bedekkend - ,

 

werd ruzie voor de winter bijgelegd.

 

 

 

Binnen hielden kachels het verlangen brandend.

 

 

 

IJs sloot water tot het voorjaar af.

[p. 60]

Hargen

In bos dacht ik aan duin,
aan ieder duin apart,
aan brem, aan zand, aan helm
en aan geblakerd helm.

En daar doorheen aan hem,
aan hoe verschroeid hij was.

Waar de begroeiing week
kwam polder aan het licht:
bleek gras dat groener werd
totdat het leek op gras.

Ook daar dacht ik aan duin
maar dan in zijn geheel.

Het huis herinnert zich mij

Hier heb ik lopen geleerd.
In deze kamer begon
de aanloop die eindigde in
een ontzettende sprong.

Hier is de keuken ontdaan
van gestapelde vaat en gerei.
Bij deze kraan waste ik mij.
Stram van ouderdom staan
tafel en stoel in hun recht.
Mat en zeil zijn al lang
aan elkaar gehecht.

De trap van de zolder leeft op
als ik mijn voet erop zet.
Behaaglijk kraakt elke tree:
naar boven m'n kind en naar bed.

[p. 61]

 

En het bed, eens zo groot als een boot

 

waar ik mij stuurman op wist,

 

is nu zo groot als het is:

 

een deken- of aardappelkist.

 

De golvende zee van destijds:

 

een gebeitste vloer, 3 × 5.

 

 

 

Op planken gerangschikt verdraagt

 

speelgoed van vroeger dat

 

er geen kind meer naar vraagt.

 

 

 

Terug naar beneden besluipt

 

het verleden mij. Op de gang

 

haalt het mij onderuit.

 

Kruipend bereik ik het honk.

 

Het is donker. De kachel is uit.

 

Het huis is zijn kamers de baas.

 

 

 

Wat is geweest ben ik kwijt:

 

volgorde, samenhang, plaats.

 

 

 

Alles waarop ik vannacht

 

op mijn tocht ben gestuit

 

bracht mij verder van huis.

 

 

 

Hoe langer ik terugkijk hoe

 

strakker de knoop in de tijd.