Maatstaf. Jaargang 39

[p. 11]

Ethel Portnoy
Het halsbont

In de tijd dat ik in New York opgroeide was zestien de leeftijd waarop je volgens de wet mocht gaan werken. Zowel toen als nu begon een jongere op het laagste niveau, en vanzelfsprekend voor het minimumsalaris.

Ik had geld nodig. Mijn ouders waren arm; ik schaamde me om meer te vragen dan kost en inwoning en de paar cent per week die het kostte om met de El te reizen van de Bronx naar mijn college in Manhattan. Bij verjaardagen of feestdagen gaven ze me een biljet van tien dollar; ik moest dat geld dan gebruiken om een of ander kledingstuk te kopen. Maar ik was verslaafd aan cultuur, en om mijn verslaving te bekostigen zou ik zelf geld moeten verdienen - op de enige manier die openstond voor een onervaren college-girl - door zaterdags in een warenhuis te gaan werken.

Macy's was het grootste warenhuis van de stad, daar namen ze altijd nieuw personeel aan. Naar bleek moest elke sollicitant zich onderwerpen aan een geschiktheidstest. Samen met vijftig andere kandidaten maakte ik die test.

De motieven van dat onderzoek zijn mij altijd duister gebleven. Niets in de test had te maken met omgang met klanten of zelfs koopwaar. Het kwam neer op eenvoudige rekensommetjes en het plaatsen van woorden in alfabetische volgorde. Toen ik een week later terugkwam kreeg ik te horen dat ik voor de test was geslaagd, en men gaf me een kaartje waarop stond dat ik me op de vijfde verdieping moest melden. De vijfde verdieping, zo ontdekte ik toen ik uit de lift stapte, was één groot kantoor. Ik was ingedeeld bij de afdeling boekhouden.

Midden in die enorme ruimte, die omgeven was door stalen archiefkasten en gevuld met gehavende houten bureaus, stond een glazen hokje. Daar zat de coördinatrice aan wie ik mijn kaartje moest overhandigen. Ze droeg haar hoed op kantoor, zoals destijds de gewoonte was onder carrièrevrouwen. Haar kleren maakten een dure indruk - ze had ze waarschijnlijk met korting gekocht in ‘The Little Shop’, de boutique van het warenhuis. Nu ik een van de employés was, zou ik ook het voorrecht van korting genieten. Terwijl ze tegen me praatte, kon ik mijn ogen niet van haar lippen afhouden. Ze waren bewerkt met knalrode lippenstift, die ongelijkmatig was aangebracht, en de bovenlip was aan de linkerkant enigszins gezwollen, als door een bijesteek. Door die excentrische mond werden de verschillende uitdrukkingen van haar gezicht verwrongen op een manier die me buitengewoon boeide. Alles aan die vrouw kwam mij begeerlijk voor, en ik was zo ongeveer gebiologeerd zolang ze tegen me praatte. Mijn aanbidding veranderde echter in mismoedigheid toen ik ontdekte dat de prinses in haar hokje mijn ware talenten niet op slag had herkend - ze had me verwezen naar het deel van de enorme zaal waar de kassabonnen werden gesorteerd.

Het mechanisme van deze operatie stelde nimmer eisen aan de hersenen, zodat die - althans dat dacht ik - vrij waren om zich met hogere zaken bezig te houden. De kassabonnen arriveerden met ontmoedigende regelmaat in enorme jute zakken. Nog voordat je een zak had afgewerkt, wachtte er alweer een volgende; je had nooit het bevredigende

[p. 12]

gevoel van een voltooid karwei. In de rechterbovenhoek van de bon had de verkoopster het nummer van haar afdeling geschreven, en daarnaast haar eigen codenummer. Wij sorteersters hielden een stel van die bonnen in onze linkerhand en legden ze dan op ons bureau in stapeltjes volgens de verschillende afdelingen. In sommige gevallen eindigde ons werk daar, en werden de stapeltjes doorgestuurd naar andere bureaus, om opgeteld te worden door meisjes die de hele dag de lange hendel van een telmachine overhaalden. Het totaal werd dan vergeleken met het geld dat was binnengekomen in de kasregisters op de verkoopafdelingen. Maar de kassabonnen van een afdeling die dure artikelen verkocht, zoals bont, moesten worden onderverdeeld in kleinere stapeltjes, die elk de dagelijkse vangst van één bepaalde verkoopster vertegenwoordigden; zij ontving dan een kleine commissie voor elke verkoop, bij voorbeeld tien dollar voor een mantel van duizend dollar.

Onder het vale licht van zuinige peertjes zaten wij te turen om de haastig met potlood gekrabbelde cijfers te lezen; ik kocht een groene zonneklep om op mijn voorhoofd te dragen, en mijn bewegingen werden steeds mechanischer, terwijl mijn geest zich met culturele aangelegenheden bezighield. Hele zaterdagen, van zeven uur 's ochtends wanneer ik op het station van de El stond onder ijzige wintersterren, tot zeven uur 's avonds wanneer ik de huisdeur weer binnenkwam, praatte ik met niemand, want de meisjes om me heen vormden al een gemeenschap die zich bezighield met problemen waarvan iedereen behalve ik op de hoogte leek. Die hadden betrekking op hun relaties met jongens, maar aangezien hun conversatie nooit interessante details bevatte over de eigenlijke vrijages sloot ik al gauw mijn oren af. Het dikste en het meest door liefde gekwelde droeg in haar zwarte krullen een soort bloemversiering van fuchsiarode veren met goud aan de uiteinden. De kloof die dat onschuldige voorwerp tussen haar en mij deed ontstaan, was onmetelijk.

Eindelijk kwam er een zaterdag dat mij gezelschap werd gegund in de vorm van een nieuwe employée, een lang meisje met een onverschillige uitdrukking op haar gezicht, dat als een razende kettingrookte. Ze droeg geen prullige snuisterijen. Met een blik namen we elkaar op en vonden elkaar geschikt als gesprekspartner. Ze vertelde dat ze Mary Aitcheson heette, dat ze naar Barnard College ging - een school met meer prestige dan de mijne - en dat haar voornaamste activiteit daar bestond uit bridgen met haar klasgenoten. Het enige wat ze ooit aan cultuur had gedaan was deelnemen aan de Griekse spelen die haar college regelmatig opvoerde; daarbij had ze een chlamys gedragen en een strijdkar voortgetrokken.

Aangezien we altijd bureaus naast elkaar kozen en voortdurend babbelden, trokken wij de aandacht van de coördinatrice in het glazen hokje, die zich beroemde op wat zij noemde: werk gedaan krijgen. Ik kreeg ontslag, evenals Mary, van de smalende prinses met haar bijesteeklip.

Tot dat moment had mijn salaris van vier dollar per zaterdag mij in staat gesteld de Phaidon-editie van Leonardo da Vinci te kopen en verscheidene keren naar een balletvoorstelling te gaan, met een fluwelen bandje om mijn hals en handschoenen tot over mijn ellebogen. Nu ik aan zo'n luxeleven gewend was, kon ik me niet neerleggen bij het verlies van een maandinkomen van twaalf dollar. Om het leger der werklozen te vermijden solliciteerde ik onmiddellijk bij de historische mededinger van Macy's: bij Gimbel's, het grote warenhuis recht aan de overkant. Dat deed ik in de krachtige overtuiging dat het Macy's verdiende loon was, en ongetwijfeld heb ik sindsdien een onbewuste wrok gekoesterd, want ik heb vanaf die dag tot op heden nooit meer een voet in Macy's gezet.

Bij Gimbel's deden ze niet aan zulke flauwekul als geschiktheidstests; sollicitanten werden aangenomen als ze er schoon uitzagen en Engels konden spreken, en het werk dat

[p. 13]

ze deden werd bepaald door de omstandigheden. Het noodlot wilde dat op het moment dat ik werd aangenomen, de damesconfectie op de tweede verdieping een verzoek had ingediend, en daar werd ik geplaatst - niet, tot mijn spijt, bij de gewone maten, maar in het rustige hoekje van de ‘halve maten’, de eufemistische term waarmee de japonnen voor dikke dames en oudere dames werden aangeduid. Gelukkig bevatte een van de rekken op onze afdeling avond- en bruidsjaponnen, dus werd mijn grauwe bestaan door een paar lovertjes verlevendigd.

Op zestienjarige leeftijd was mijn persoonlijkheid zo ongevormd dat ik alles als gelijkwaardig beoordeelde. Ik zag het leven niet als in een donkere, maar als in een wazige spiegel. Elke gebeurtenis leek gelijke betekenis te hebben in een context waar uitsluitend chaos heerste. Het feit dat de mensen in dat systeem bepaalde eisen of klachten hadden over hun situatie was voor mij irrelevant, want ik was niet van plan daar te blijven. Dat het warenhuis zelf deel uitmaakte van een systeem, en dat dat systeem op zijn beurt weer deel uitmaakte van een nog groter systeem, was een inzicht aan de uiterste rand van mijn bewustzijn. Ik voelde de onrechtvaardigheid van bepaalde toestanden, maar legde nooit een verband. Men hoeft alleen verband te leggen, heeft Forster gezegd, maar dat is een moeilijk uitvoerbare opgave wanneer men de wereld voor het eerst ontmoet. Toen ik twee verkoopsters in de bontafdeling hoorde ruziën over de vraag wie van hen een klant als eerste in het oog had gekregen, had ik geen flauwe notie van de vernederingen die mijn medemensen werden aangedaan in hun wedijver om een handvol dollars. Als ik toevallig op een zaterdag ongesteld werd, leed ik omdat ik uren moest staan met wat aanvoelde als een kanonskogel tussen mijn benen, maar ik aanvaardde zonder protest dat er niet in een paar stoeltjes werd voorzien, en dat men die zelfs ongepast achtte ‘op de afdeling’. De vakbonden hadden de directie weten te dwingen tot een middagpauze van vijftien minuten, maar lopen naar de afgelegen ‘rustkamer’ peuzelde zo'n vier van die minuten op, en het was een slecht verlicht hol naast de garderobekastjes, zonder raam en ongeschilderd. Slechts twee van de stoelen waren voorzien van een voetsteun, en wat nog erger was: er waren te weinig stoelen, zodat je vaak de hele pauze leunend tegen de muur moest doorbrengen. Omdat ik volledig met mezelf bezig was, kwam het nooit bij me op dat hier vrouwen waren die elke werkdag in dergelijke omstandigheden moesten doorbrengen. Op jeugdige leeftijd is de mens zelfzuchtig.

Afgezien van het feit dat ik de hele dag moest staan was mijn werk niet zwaar; ik maakte geen deel uit van de verkoopstaf, maar was ‘afdelingsmeisje’ - mijn taak was het oprapen van japonnen die van hun hangertjes waren gevallen, ik moest ze netjes ophangen en de rijen japonnen rechttrekken, zodat de onderlinge tussenruimte steeds gelijk was. Soms zag een klant dat een zoom of een naad of een knoop aan de japon die ze wou kopen in het ongerede was geraakt, en stond ze erop dat dat werd gerepareerd voordat zij haar geld neertelde. Als ze dacht dat deze taak werd opgedragen aan een deskundige, dan had ze het mis. Ik nam de jurk mee naar de ruimte achter de afdeling en verstelde haar zelf zo goed en zo kwaad als het ging.

Mijn andere taak was de verkoopsters die een koop hadden gesloten te helpen opdat ze vrij waren nog meer klanten te bedienen. Op zo'n moment was mijn taak het geld van de klant in ontvangst te nemen, samen met het kledingstuk zelf, dat ik zorgvuldig op mijn uitgestoken armen droeg naar de caissière en de inpakster die naast haar stond. De inpakster op onze afdeling was een majestueuze mulattin van een onstuitbare waardigheid, en naar mijn gevoel was het heiligschennis dat de inkoopster van onze afdeling, mrs. Moyer, deze halfgodin in dienst kon nemen wanneer ze een dinertje gaf. Trouwens, begrippen als ‘dienster’ en ‘dinertje’ verhieven zich zo ver

[p. 14]

boven mijn aspiraties dat ik mrs. Moyer ongelooflijk chique vond. Ze droeg altijd dezelfde kleding: een zwart jurkje, een korte nertsmantel en een handtas van krokodilleleer. Toch hoorde ik haar bitter klagen dat ze zich niet zo elegant kon kleden als ze had gewild, omdat ze door haar beroep verplicht was geen betere indruk te maken dan onze klanten.

Haar assistente, miss Watt, hield de afdeling onder controle en wees de verkoopsters, ofwel de ‘meisjes’, zoals men ze noemde ook al waren ze ver boven de veertig, toe aan de klanten. Miss Watt rammelde haar botten onder een hooiberg van ongelooflijk blonde krullen, kennelijk een pruik. Om haar pols droeg ze een grote verzameling rinkelende gouden bedeltjes. Deze bejaarde vogelverschrikster manipuleerde haar ‘meisjes’ op uiterst vaardige wijze, want ze had oog voor de kwaliteiten van een klant die maakten dat ze het best door één bepaalde verkoopster kon worden geholpen. Er waren bij voorbeeld Portoricaanse vrouwen die wel op onze afdeling moesten kopen omdat ze gezet waren; aan de andere kant waren ze nog jong en hielden ze van japonnen met rode rozen en soortgelijke opwindende patronen. Miss Watt liet hen over aan mrs. Zack, een nuchtere vrouw uit Brooklyn die met het volk kon omgaan. Lieve oude joodse dametjes kregen mrs. Zuckerman, een mollige vrouw die mij eens toevertrouwde dat ze uitsluitend zijden ondergoed wenste te dragen. Miss Watkins kreeg beschaafde oudere dames met een beperkte beurs, die altijd onopvallende jurken met een werkje kochten. Met haar verwarde grijze lokken en bezorgde blauwe ogen, was miss Watkins zelf een behoeftige beschaafde dame, van Engelse afkomst. Hoe ze ooit op de woeste kusten van Amerika was aangespoeld ben ik nooit te weten gekomen.

Miss Corr, de beste verkoopster van de afdeling, was een ‘lady’, hoewel ik nooit heb kunnen analyseren wat haar daartoe maakte. Zij behandelde de lastige gevallen, oftewel ‘ladies’ zoals zij er zelf een was. Op een dag, toen ze klaar was met een klant die was binnengekomen met een buitensporige zilvervos om haar hals, en die het haar heel moeilijk had gemaakt over een uitgaansjapon, fluisterde ze me toe dat ze barstende hoofdpijn had gekregen; kon ik even de zaak uit hollen naar de drogist om een buisje aspirine voor haar te kopen? Ik was dolblij iets voor haar te kunnen doen, en vertrok op vleugels. Ik neem aan dat ze overeenkomstig haar rol als ‘lady’ handelde toen ze me na mijn terugkeer een fooi van vijfentwintig cent in de hand drukte, met de aanbeveling om er een flesje prik voor te kopen. Ik had nooit eerder van mijn leven een fooi gekregen, en ik was zo geschokt door dit gebaar van iemand die ik beschouwde als van gelijke status, dat ik geen stem vond om mee te protesteren. Zo geschokt zelfs, dat ik deed wat me was opgedragen.

Rare wereld, van bijna vijftig jaar geleden! Tegenwoordig zullen de tientallen meisjes die kassabonnen sorteerden op de bovenste verdieping van Macy's zijn vervangen door één enkele computer, aangesloten op alle kasregisters in het gebouw. De meisjes die de hendels van de telmachines overhaalden zullen ook overbodig geworden zijn. Op de verkoopafdelingen waar het ooit wemelde van dienend personeel zal men nu één vrouw aantreffen, die de complete afdeling onder haar hoede heeft - als ze tenminste te vinden is. De klant wordt niet meer voorgelicht en begeleid, maar aan de andere kant wordt ze ook niet meer gevleid en beïnvloed: de laatste afdelingen waar nog evenveel personeel als vroeger werkt, zijn make-up en parfum. En de vrouwen achter de toonbanken daar hebben inmiddels recht op kleine klapstoeltjes, waarop ze kunnen leunen als het niet druk is.

Net als de wereld heb ook ik me verder ontwikkeld.

Toch is er één ding in die verre tijden waaraan ik met verwarring terugdenk. Op een avond, toen ik het warenhuis Gimbel's

[p. 15]

verliet en langs de in doeken gehulde toonbanken op de benedenverdieping liep naar de laatste uitgang die nog open was voor het personeel, zag ik een halsbont voor mijn voeten liggen. Het was geen weelderige zilvervos, zoals die lastige klant van miss Corr had gedragen - het bestond uit drie slanke beestjes, waarschijnlijk nertsen, die elk de staart van de ander in de bek hielden. Ik bukte me en raapte het op. Het was kennelijk van de schouders van een of andere vrouw gevallen, want er hing geen prijskaartje aan. Ik had ermee kunnen wegwandelen alsof het mijn eigendom was. Net op dat moment kwam er echter een jongen aangerend, een rek vol japonnen voortduwend. Zonder verder nadenken gaf ik het halsbont aan hem.

Ik heb me vaak afgevraagd waarom ik dat ding niet heb meegenomen. Was mijn beslissing het gevolg van ingewortelde oprechtheid en een verantwoorde opvoeding? Of was ik misschien een dierenbevrijdster avant la lettre, vol weerzin bij het zien van kleine dode dieren?

Wat ik nu geloof is dat ik in één oogopslag moet hebben beslist dat dat kledingstuk méér was dan een stuk bont om de schouders warm te houden - een functie die het nauwelijks vervulde -, méér dan een modieus artikel: dat de vrouw die zo iets droeg, daarmee duidelijk maakte dat ze een bepaalde manier van leven nastreefde. Ergens moet ik hebben geweten dat ik niet voor een dergelijke manier van leven was voorbestemd - en ook, dat een dergelijke manier van leven mij niet ten deel zou vallen.