Maatstaf. Jaargang 39

(1991)– [tijdschrift] Maatstaf– rechtenstatus

Toine Moerbeek
Portfolio/‘Minnekozen in het volle licht’
Tekeningen van Ed Valk

De duidelijkste uitspraak over Ed Valk die ik zou kunnen doen is van hem zelf afkomstig. Hij zei me eens: ‘Ach, ik geloof dat er voor een scheppend mens niet eens zoveel mogelijkheden zijn: hij behoort tot een bepaald soort en daarmee basta. Ik behoor tot het soort van Klimt en Schiele.’

De verwantschap met Klimt en Schiele springt inderdaad in het oog. Ed Valk werkt lineair. Zo bezeten is hij van de scherpe, definiërende lijn, dat hij niet eens schildert; in dat opzicht is hij zelfs radicaler dan zijn voorgangers. Komt hij nu tot zijn scherpe lijnvoering omdat zijn modellen markant getekend zijn, of kiest hij die modellen uit omdat zij in zijn lijn passen? Het is de vraag van de kip en het ei. Hij tekent naar zijn karakter: wilskrachtig en letterlijk helder-ziend. Hocus-pocus is hem vreemd, want kunst is geen sterrewichelarij of psychotherapie. Hij tekent altijd naar levend model, nooit uit het hoofd, nooit naar foto's. Bij voorkeur vrouwelijk naakt. Hij houdt zich strikt aan de feiten. Daarmee moeten we zijn geestelijk gezelschap uitbreiden met minstens één figuur, namelijk Lucian Freud, Engels schilder, kleinzoon van Sigmund. Nog nooit in de kunstgeschiedenis werd het naakte feit zo naakt aan het licht gebracht. De behaagzieke sensualiteit van Klimt en de even behaagzieke levensangst van Schiele worden bij Freud omgezet tot een ontnuchterende erotiek waarvan de schoonheid niet langer strelend of ontroerend is. Ed Valk staat hier tussenin, niet als scheidsrechter met de gele kaart maar als volwaardige medespeler. Hij is niet zo wreed als Freud, want hij gunt zichzelf het plezier van fantaseren, maar die fantasie gaat niet op de loop met zijn stilering zoals bij Klimt en Schiele. In dit gezelschap is Ed Valk nuchter en gereserveerd.

We hebben het over erotische kunst als we het over dit gezelschap hebben. Daarover mag geen misverstand bestaan. Maar het is wel een heel ander soort erotische kunst dan we doorgaans te zien krijgen. Die heeft namelijk maar één simpel oogmerk: de zinnen te prikkelen. Zij is bij alles gebaat behalve bij een persoonlijke bekentenis en een artistieke verantwoording. De doorsnee erotisch kunstenaar verwezenlijkt een algemene wensdroom. Werkt hij naar model, dan kijkt hij met zijn ogen dicht, alsof hij werkt naar een innerlijk plaatje. Hij is als een minnaar die liever het licht uitdoet, bang te zullen schrikken van wat hij werkelijk te zien krijgt van zijn geliefde en zichzelf. Ed Valk, net zoals zijn geestesbroeders, is anders: zijn plastische kunst is minnekozen in het volle licht. Het aftasten van het model door de ogen, in al haar driedimensionaliteit en dit dan vertalen op het platte vlak, is een vorm van omhelzen en strelen waartoe het erotisch verlangen, alléén, niet in staat is. Daar is kundigheid voor nodig. Het beheersen hiervan geeft lust die de maker kan overdragen op de kijker. De voyeur en de exhibitionist hebben een derde medeplichtige die zij niet zien en niet kennen maar die hun spannende verhouding legitimeert; deze verhouding mag gezien worden omdat zij mooi is. Om die reden is de kunst van Ed Valk pas echte erotische kunst.

Ed Valk vraagt nooit aandacht voor de materie, want zoals gezegd, schildert hij niet. Hij tekent met potlood, soms voegt hij met kleurpotlood of aquarel een ietsje kleur toe, hier-en-daar, maar hij bemoeit zich niet met een tonalistisch model. Een aardse atmosfeer, robuust of wollig, hebben deze tekeningen nooit. Eerder zijn ze lucide. Zijn manier van tekenen lijkt bijna schrijven. Op die manier brengt hij verslag uit van zijn verkenningstocht. Zijn verlangen naar het vrouwelijke is mannelijk, maar zijn betrokkenheid op het individuele is persoonlijk. Daarom kan hij onmogelijk met zijn soms zeer vrijmoedige beelden beledigend voor een vrouw zijn, want er spreekt liefde uit en trots op zijn beheersing. In vergelijking met Freud idealiseert Ed Valk wel degelijk, maar in vergelijking tot Klimt is hij realistisch. Zijn erotisch verlangen verandert de realiteit van het individuele model in een geheimzinnig land waarover hij als buitenlands correspondent bericht naar het thuisland. Hij is een reisjournalist, geen oorlogscorrespondent. Al heeft zijn reis wel alles te maken met Leven en Dood. Het is namelijk opvallend dat Ed mensen op hun sterfbed even innig benadert als het vrouwelijk naakt. In allebei de gevallen is hij op zijn best. De journalist-dichter scherpt zijn pen en laat zonder sentimentaliteiten zien wat er aan de hand is. Hij heeft me weleens gezegd dat hij niet klassiek is, maar zijn fascinatie voor erotiek en dood is klassiek, maar ook romantisch.

Das Mädchen und der Tod.

Het meisje, van zichzelf zinnebeeld van het verlangen, beurt ons op uit de realiteit waarin wij altijd iets onbestemds missen. De dood echter, die het gemis aan leven is, is de onbestemde realiteit die wij vrezen.

Een tekenstift kan een individuele vrouw idealiseren tot een plaatje, omdat de tekenaar het meisje van zijn verlangen wil hebben en niet de reële vrouw die hij voor zich ziet. Maar zo'n plaatje is nooit een schrikbeeld, al vertoont het geen enkele gelijkenis meer. Het is immers onschuldig prikkelend. Een stervend mens daarentegen, waaruit het leven wegtrekt, is wel een schrikbeeld, want het lijk lijkt niet. Dat doet het nooit of te nimmer, definitief anoniem als het is. Het lijk is de marmeren sculptuur van een talentloze beeldhouwer, een portret getekend door een mislukt artiest, die geen vat heeft op het leven. De enige boodschap die het lijk voor ons schijnt te hebben is dat het leven geen kunst is. Maar de natuur vergist zich. Het leven is wél kunst. Er zijn kunstenaars nodig als Ed Valk om de wrede nalatigheid van de natuur te herstellen en om de gestorvene zijn gelijkenis terug te geven, ook al is hij dood. Van een schrikbeeld maakt hij een beeld. Zoals hij van het plaatje een meisje maakt dat lijkt op de vrouw die daar model voor stond. Is dat moedig, of wijs, of is dat volwassen? Volgens mij is dat kunst.

ed valk, Madoerastraat 12, 2585 vb Den Haag, 070-3506657

1926 geboren te Schiedam

'41-'47 werkt als landarbeider in de wegenbouw

'47-'52 Koninklijke Academie te Den Haag

'53-'56 deelname aan start-tentoonstellingen Vanaf '66 docent aan Academie te Rotterdam

'73 Jacob Hartogprijs voor de tekenkunst Recente tentoonstellingen: Galerie d'O in Amsterdam, '86; Museum Rijswijk, '87; Pulchri, Den Haag, '87; Galerie Seelen, Delft, '89; Gemeentemuseum Maassluis, '91; Pulchri '91; Japan Netherlands Institute, Tokyo 1986 Werk in particuliere collecties in Nederland, België, usa (o.a. in Kronhausen Coll.)

Tekeningen in bezit van o.a. Gemeentemuseum, Den Haag en Prentenkabinet, Rijksuniversiteit te Leiden

Werkt op papier in potlood, inkt, aquarel, gouache etc.

Realisme, erotisch, sterk lineair

Publikatie: Ed Valk, tekeningen en aquarellen, Van Spijk, Venlo. Tekst: Peter Berger en Ed Valk, isbn 90 62 1605 22