Logo DBNL
Maatstaf. Jaargang 34 (1986)

Maatstaf. Jaargang 34

(1986)– [tijdschrift] Maatstaf–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Peter van Zonneveld
In het album van de letterkundige vriendenkring Philomathia. Een onbekend handschrift van de student Conrad Busken Huet (1844)

‘In mijn studententijd was ik luidruchtig, vrolijk en ligtzinnig. Prof. Kist plagt te zeggen dat er een “los haartje” in mij zat. Prof. Van Hengel noemde mij ‘onbeschaamd” Prof. Van Oordt vroeg ‘of ik er den gek mee stak?” Prof. Peerlkamp schudde het hoofd over mijne onkunde ten aanzien der romeinsche keizers uit den vervaltijd.

Mijne beperkte middelen, en mijn theologant zijn, vormden met mijn levenslust eene scherpe tegenstelling, en ik zette mij daarover heen door aan het oordeel der wereld mij niet te storen. Mijn stelregel was dat “men” een denkbeeldig wezen is; alleen kinderen lieten door dien zwarten man zich bang maken. “De menschen”, zeide ik, bestonden niet, en “wat zij er van zeggen zouden” had geen waarde. Ik erkende geen andere meerderheid dan die van het genie. “Avoir de l'esprit” vond ik de hoogste aanbeveling. Met “esprit”, vond ik, had men, om door de wereld te komen, niemands hulp noodig. Mijn oudoom Teissèdre L'Ange, die lid van het Instituut was, zeide: “Aardigheden, jongeheer, eet daar eens van!” Doch dit bragt mij niet van mijn stuk.’

 

Dit citaat is afkomstig uit de biografische aantekeningen die Conrad Busken Huet in 1885 - een jaar voor zijn dood - op verzoek van professor Jan ten Brink heeft opgesteld.1. Deze zou er dankbaar gebruik van maken in zijn studie over Huet, verschenen in zijn Geschiedenis der Noord-Nederlandsche Letteren in de xixe Eeuw in biographieën en bibliographieën 1830-1880.2. Het is jammer, dat Huet in deze autobiografische notities niet verder gekomen is dan 1848, maar aangezien we over zijn studententijd (1844-1849) niet al te veel weten, is het prettig om juist over die periode door hem zelf geïnformeerd te worden.

Te Leiden volgde hij colleges over Cicero bij professor Bake, de boezemvriend van bibliothecaris en essayist Jacob Geel - met wie Huet eveneens kennismaakte. Voorts volgde hij de academische lessen van Rutgers over Jesaja, Verdam over hoofdstukken uit de mathesis, Schrant over de vaderlandse geschiedenis en de welsprekendheid en Stuffken over de logica en de metafysica. ‘Ook bragt ik die heeren theevisites.’3. Wat zijn eigen studierichting, de theologie betreft, was hij aangewezen op Kist, Van Hengel, Van Oordt en Scholten - zijn voorkeur ging uit naar de laatste, die in hem de liefde voor de wetenschap deed ontwaken.4.

Maar Huet studeerde niet alleen, hij was ook student. In de zomer zwom hij ‘hartstogtelijk’, in de winter schaatste hij, en biljarten deed hij het hele jaar door, op de sociëteit. Hij leverde bijdragen aan de Studenten-Almanak voor 1848, 1849 en

1850. In 1848 werd hij niet alleen redacteur van deze almanak, maar ook ab-actis van het Collegium Civitatis Academicae Lugduno-Batavae Supremum. Aan vrienden had hij geen gebrek; in zijn terugblik noemde hij maar liefst drieëntwintig namen. Zijn beste vrienden waren Jan van Oordt en Arnold van Gennep. Ten Brink: ‘Terwijl dit drietal elkander en zich zelven in spelingen van ondeugend vernuft, in snaaksche kwinkslagen poogde te overtreffen, werd hun gezelschap door vele medestudenten gezocht, behoorden zij tot de meest “getapte” Muzenzonen te Leiden.’5.

Met Kneppelhout en Alexander Ver Huell kwam hij in contact via Van Gennep, die hem ook in het genootschapsleven introduceerde. Zo trad hij toe tot de vermaarde Rederijkerskamer voor Uiterlijke Welsprekendheid, in 1833 opgericht door Kneppelhout, Hasebroek, Beijnen en enige anderen. Deze ‘Romantische club’ is vooral bekend geworden door het optreden van Nicolaas Beets.6. De bloeiperiode was in 1837 al voorbij, maar de activiteiten werden voortgezet. Huet schreef in zijn terugblik: ‘Ik was de jongste in dit gezelschap, gewijd aan het reciteren der romantische poësie van den dag in het hollandsch, het fransch, het duitsch en het engelsch.’ Hij noemde vervolgens een achttal leden en herinnerde zich ook hoe James Loudon, de latere gouverneur-generaal van Nederlands-Indië, uitmuntte in het voordragen van stukken uit Jose, het dichtverhaal waarmee Beets in 1834 zijn reputatie als romantisch student-auteur gevestigd had.

Bovendien werd hij lid van een dispuut voor Oosterse talen (volgens ten Brink)7. en Belgicis Litteris Sacrum, opgericht door Matthias de Vries. Hij rekende dit laatste lidmaatschap tot ‘mijne goede leidsche heugenissen’ en sprak met waardering over zijn kennismaking met de Nederlandse letterkunde van de middeleeuwen: Karel ende Elegast, Van den vos Reinaerde en Floris ende Blanchefloer, teksten die juist in die jaren de aandacht trokken.

Huet heeft tijdens zijn studententijd vele activiteiten ontplooid. Aan het eind van deze periode wierp een conflict met zijn hoogleraren een schaduw over dit opgewekte bestaan: zij onthielden hem een getuigschrift van goed gedrag, noodzakelijk om het ambt van predikant te kunnen uitoefenen. In hun ogen had hij te kort gestudeerd en te weinig colleges gevolgd. Bovendien zou hij hebben deelgenomen aan een studentenrel: in 1846 had een tiental Muzenzonen uit wraak de ruiten ingeworpen bij Van Assen, de bekende hoogleraar in de rechten. Huet verklaarde echter, slechts toeschouwer te zijn geweest. Zijn oom, Daniel Huet, schreef hem een verontwaardigde brief; het uitvoerige antwoord van de beschuldigde getuigt, zo heeft De Vooys opgemerkt, niet alleen van berouw en inkeer, maar ook van zelfkennis.8. Toen de hooggeleerden eind 1849 over hun bezwaren heenstapten, stond niets zijn loopbaan als zieleherder meer in de weg.

In grote lijnen is dit ongeveer alles wat wij tot dusverre over de studentenjaren van Huet te weten zijn gekomen. Kort geleden deed ik echter een kleine, maar verrassende ontdekking, waaruit bleek dat hij ook nog lid is geweest van een ander studentengezelschap. In de collectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden bevindt zich het album van Philomathia, een letterkundige vriendenkring, die tussen 1828 en 1847 het literaire leven te Leiden verrijkte.9. Huet, op 17 februari 1844 student geworden, droeg op 9 mei van dat jaar de volgende regels aan het album bij:

 
Ingenuas didicisse fideliter artes
 
Emollit mores, nec sinit esse feros,
 
Hanc sententiam veram esse, si ulli,
 
certissime Philomathiae socii testantur.
 
 
 
Co. Busken Huët
 
die ix Maji a. ci i cccxliv.

Deze tekst luidt in vertaling ongeveer: ‘De edele kunsten trouw bestudeerd te hebben, verzacht de zeden, en staat niet toe dat ze woest zijn. Dat deze uitspraak waar is, getuigen met grote zekerheid, de leden, als er ook maar enige zijn, van Philomathia.’10.

Het album, in rood leer gebonden, bevat in gouden letters het opschrift: Album Philomathiae. Het moet bij elkaar 87 bladen hebben omvat; de nummers 19, 21 en 55 ontbreken. De afmetingen van een blaadje zijn 14,5 bij 8,5 cm. In totaal hebben 83 leden een bijdrage aan het album geleverd. Op blad 69, direct na Huet, schreef zijn vriend Carel Vosmaer op 16 oktober 1844 de eenvoudige woorden: ‘Een aangename avond by vrienden gesleten/Wordt door geen tijd, noch ouderdom vergeten.’ Tot de leden behoorde ook een andere

vriend van Huet, A. Kuenen, een bijbelkenner van formaat, die zoals Huet memoreerde, ‘naar ligchaam en geest boven ons allen uitstak’.11. Het album wordt besloten door een blad van Matthias de Vries, gedateerd 22 april 1847.

In vroeger jaren had Philomathia onder meer grootheden als F.J. Domela Nieuwenhuis, later hoogleraar te Amsterdam en de graecus C.G. Cobet tot haar leden mogen rekenen. Ook Aarnout Drost, de jonggestorven romanticus, en zijn diabolische vriend Reinier Cornelis Bakhuizen van den Brink hebben een bewijs van hun lidmaatschap in het album achtergelaten. Dank zij Drost weten we, dat Philomathia een letterkundige vriendenkring was; een ander lid legde vast, dat het gezelschap ‘aan de oude en schoone Letteren’ was gewijd.12.

Het eerste albumblad is beschreven door J.T. Bergman, die op 15 maart 1828 het doel van Philomathia als volgt formuleerde:

 
Waar zucht naar kennis 't hart voor Wetenschap doet gloeijen,
 
En zuivre lettermin de zucht naar kennis leidt;
 
Zal Kunde en Wetenschap gewis op 't weligst bloeijen,
 
En Wijsheid is de vrucht in 't eind haar toegezeid.
 
Zoo blijve uw eenigst doel naar Wetenschap te streven;
 
Zij schenkt de Wijsheid U, ten gids voor heel uw leven.

Jean Théodore Bergman (1795-1878) studeerde theologie en letteren. In 1827 was hij tweede onderbibliothecaris van de Leidse universiteitsbibliotheek geworden; van 1834 tot 1865 zou hij het ambt van tweede bibliothecaris bekleden. Deze geleerde, die als een der weinigen zélf zijn levensbericht voor de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde samenstelde,13. moet een wat miskende zonderling geweest zijn. Dat blijkt niet alleen uit de woorden die W.N. du Rieu na zijn dood aan hem wijdde,14. het valt ook op te maken uit het dagboek van Nicolaas Beets. De student bezocht op 3 februari 1835 zijn leermeester Van der Palm, waar hij kennismaakte met ‘een mooi kleindochtertje’ - een der jongere zusters van Beets’ toekomstige echtgenote Aleide van Foreest - dat hem het Byroncitaat ‘A budding miss and very charming’ in de pen gaf. Dan leest men: ‘De geleerde heer J.M. Bergman kwam mij 't genoegen van 't bezoek verbitteren. Een der carricaturen die Minerva voor haar pleizier houdt.’15.

Het lijdt geen twijfel dat deze Bergman een der oprichters van Philomathia is geweest. In zijn eigen levensbericht rept hij hierover met geen woord. Wel noemde hij het gezelschap in zijn brochure Iets ter nagedachtenis van L.G.C. Ledeboer, gepubliceerd in 1865, kort na de dood van de legendarische en omstreden dominee, die in 1841 was afgezet en daarna de gemeenten der Ledeboerianen stichtte, die in 1907 ten slotte in het grote kerkverband der Gereformeerden Gemeenten zouden opgaan.16. Bergman schreef: ‘Trouw gebruik makende van het Akademisch onderwijs, en zich van het meerendeel zijner medestudenten afgezonderd houdende, zag hij naauw toe in de keuze van slechts weinige uitgelezene vrienden, allen jongelingen van goeden naam en faam, met eenige van welke hij zelfs een vriendenkring tot onderlinge oefening oprigtte, onder den naam van Philomathia, die nog gedurende vele jaren daarna in stand gebleven is.’17.

 

Waarom trad Huet tot deze vriendenkring toe? Omdat hij een achterneef was van oprichter Bergman, wiens moeder Charlotte Elisabeth Huet een zuster was van Huets grootvader zowel van vaders- als moederskant. Over de aard van zijn bijdrage aan Philomathia en de duur van zijn lidmaatschap weten wij niets. Huet heeft het niet nodig geacht het nageslacht hierover te informeren. Vermoedelijk heeft zijn lidmaatschap maar kort geduurd; mogelijk was het gezelschap niet geschikt om de aandacht van de luidruchtige, vrolijke en lichtzinnige student langere tijd vast te houden. Maar hoe weinig wij ook van Philomathia weten, en hoe weinig er over Huets functioneren in deze kring bekend is, vast staat in elk geval, dat wij dank zij het Album Philomathiae beschikken over een uniek document: het oudste handschrift dat van Conrad Busken Huet bewaard is gebleven.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


datums