Maatstaf. Jaargang 34

T. van Deel
Alweer een

Nu August Willemsen de kwestie nog eens aanroert van de authenticiteit van het latere werk van Herman van den Bergh kan ik op de eerste vraag die hij tot slot stelt, de vraag om méér onderzoek dienaangaande, meteen met een nieuw gegeven reageren. Omdat ik belang stel in poëzie geschreven naar aanleiding van beeldende kunst had Van den Berghs gedicht ‘L'Embarquement pour Cythère’, geïnspireerd op het bekende schilderij van Watteau, al enige tijd mijn aandacht. Het is gepubliceerd in Verstandhouding met de vijand (1958) en natuurlijk in Verzamelde gedichten (1979). In de Nederlandse literatuur is dit gedicht niet het enige met betrekking tot Watteau's schilderij, ook Hans Warren en S. Vestdijk hebben naar aanleiding ervan een gedicht geschreven. Het leek mij dan ook wel aardig om ze ooit onderling, en in hun relatie tot Watteau, te vergelijken. Het plan om dit te doen bleef liggen, maar werd weer levendig toen ik in het voorwoord van de monografie Das Bildgedicht (2 dln, 1981) van Gisbert Kranz las dat hij een artikel persklaar had over de dichterlijke verwerkingen in de wereldliteratuur van Watteau's ‘L'Embarquement’. Intussen bleek het verschenen te zijn in het Germanisch-Romanische Monatschrift, Neue Folge, Band 33, 1983, Heft 3, pp. 229-243. Kranz bespreekt daar alle dichterlijke verwerkingen die hij in zijn onwaardeerlijk lexicon van beeldgedichten - deel 2 van Das Bildgedicht - heeft opgesomd. Een van die gedichten is van de nauwelijks bekende Amerikaanse dichter David Ferry; het werd gepubliceerd in zijn bundel On the Way to the Island (1960). Kranz citeert een gedeelte van het gedicht en dat gaf mij aanleiding hem naar de complete tekst te vragen, die hij zo vriendelijk was mij toe te sturen. Wie Van den Bergh en Ferry naast elkaar legt, zal begrijpen waarom ik hem dat vroeg:

[p. 88]

L'embarquement pour Cythère

 

De picnicgangers doften zich lang op

 

en zetten zeil dan naar Cythera, kannen

 

om koffie heet, martini's koud te houden

 

bij zich, en koffers vol muziek. Het water

 

blonk hun die dag toe, een juwelenstraat

 

was tussen land en eiland uitgezet.

 

 

 

Hun mosselboot was zilvergrijs en goud

 

(een Mozarteum), en hun lachen koos

 

zijn weg zorgvuldig, kaatste nauwgezet

 

van bak- naar stuurboord, van heren naar dames

 

en terug. Op dek speelden zij kaart zo 't hoort

 

de ochtend verdrijvend met glimlach en peinzen

 

 

 

naar d'uren straks, naar lustmaal in 't struweel

 

op 't mierloze eiland van dat oude idool

 

Liefde, 't meisje dat oprees paarl te zijn

 

om hen te sieren. Denkend aan haar, spelde

 

iedre dame haar halssnoer, muziek twirkte

 

uit haar verlangen's spinet; iedere heer

 

 

 

tastte in zijn mouw naar de aas daarin verstopt.

- after Watteau

The picnic-goers beautified themselves,
And then set sail for Cythera, with jugs
To keep their coffee hot, martinis cold,
And hampers full of music. The water shone
for them that day, and like a street of jewels
Lay between their land and the island.

Their cockle hull was pretty, white and gold
As the Mozarteum, and their laughter picked
Its way, nicely as tunes of proper jump,
From port to starboard, gentlemen to ladies,
And return. They played their cards right, whiling
The day away by smiling and by thinking

Of the times to come, the banquets in the grove
On the antless island of that ancient idol
Love, the girl who rose to be the pearl
To deck them out. Thinking of her, each lady
Fingered her necklace, and sweet music tattled
From the spinet of her desire; each lord

Touched at his sleeve for the ace he'd hidden there.

Nu is Ferry's bundel pas in 1960 verschenen en men zou dus in de verleiding kunnen komen, geheel in strijd met Van den Berghs reputatie, om te denken dat Ferry juist Van den Bergh heeft geplagieerd, en niet andersom. De ‘acknowledgements’ bij On the Way to the Island (het enige bibliotheekexemplaar in ons land is op het Instituut voor Engelse Taal- en Letterkunde te Utrecht) leren dat het gedicht eerder is verschenen in de Kenyon Review. Aangezien dat, volgens de copyrightjaartallen, kan zijn van 1953 tot en met 1957 en het tijdschrift in geen enkele Nederlandse bibliotheek voorhanden is, moet ik volstaan met de bewering dat Herman van den Bergh, niet lang voor de verschijning van ‘L'Embarquement pour Cythère’ in De Gids van januari 1958, en vervolgens in Verstandhouding met de vijand (1958), het gedicht vertaald heeft naar David Ferry, ‘The Embarkation for Cythera' in de Kenyon Review, met weglating bovendien van het detail ‘after Watteau’.