Maatstaf. Jaargang 32

[p. 41]

Portfolio Pietro Aretino

[p. 42]

Bij de afbeeldingen

1.	Frontispice bij de Sonetti-uitgave ter nagedachtenis aan de uitgever, boekhandelaar en bibliofiel Isidore Liseux, ‘mort en 1894 et dont la marque appréciée survivra dans la vénération des bibliophiles.’ Parijs, 1904. Portretten van de jeugdige Aretino zijn schaars. Dit portret is wellicht gemaakt naar een schilderij van Titiaan dat in het Louvre hangt en waarvan men aanneemt dat het de jonge Aretino voorstelt. De uitgave meldt niet wie het frontispice getekend heeft; de zoete pastelkleuren van de kleurenstaat maken duidelijk dat het echter dezelfde illustrator geweest moet zijn die ook de kleurenstaat van de Romano-schetsen in deze uitgave verzorgd heeft.
2.	Titelpagina van dezelfde uitgave. In rood gedrukt: ‘Sonnets Luxurieux’, de versiering en het jaartal. De naam van de uitgever wordt niet gegeven. De oplage bedroeg 500 exemplaren op diverse papiersoorten. Liseux' notities over Aretino en de sonnetten alsmede uittreksels uit Aretino's brieven beslaan de eerste 94 (oblong) pagina's. Daarna volgen de zestien oorspronkelijke sonnetten, de ‘Sonnets Ajoutés au précédents par les plus anciens éditeurs’ (proème en vier sonnetten), en de ‘Sonnets ajoutés dans les éditions modernes’ (negen sonnetten). Alle sonnetten zowel in het Italiaans als het Frans. Alleen de originele sedici modi zijn geïllustreerd, en wel steeds in drie staten: de schetsen naar Romano's originelen, zoals Liseux wil, de zwart-wit gewassen staat en de kleurenstaat. Het sonnettendeel beslaat pagina 101 tot en met 145, waarbij een drietal prenten voor 1 pagina telt.
3.	Aretino, geportretteerd door Titiaan. Als Titiaan in 1489 geboren werd (volgens sommigen was hij toen al 12), was hij een volkomen generatiegenoot van Aretino (geboren 1492). In ieder geval heeft hij Aretino ruimschoots overleefd. Beiden stierven echter in Venetië. Met Jacopo Sansovino (geboren 1486), de bouwmeester en beeldhouwer, behoorde Titiaan tot Aretino's beste vrienden. Het trio is, door Sansovino, vereeuwigd in de deur naar de sacristie van de San Marco. Aretino heeft zich veelvuldig en met succes bezig gehouden met public relations ten behoeve van Titiaan. Het portret dat hierbij gaat bevindt zich in het Palazzo Pitti te Florence.
4.	Kopergravure van Gian Jacopo Cataglio. ‘Veritas Odium Parit.’ (Uit: Gobinau, Die Renaissance, een werk waarin zowel Aretino als Titaan sprekend voorkomen).
5.	Kopergravure van Giuseppe Patrini. ‘Divus Petrus Aretinus Flagellum Principum.’ (Uit: Bilder Lexikon, Aretino; zie ook de tekst).
6.	Heliogravure door de Marquis de Bayros. ‘Il Veritiero’. Frontispice bij een uitgave van de Ragionamenti ‘für Heinrich Conrad und seine Freunde 1907.’ (Uit: Bayros Zeichnungen, Hamburg, 1967).
7.	De verzamelde fragmenten van wat waarschijnlijk eens de originele houtgravures waren - naar Romano's tekeningen - waarbij Aretino de Sonetti Lussuriosi schreef. Uit de collectie van het British Museum. (Kearney, A History of Erotic Literature). Waldeck, die in de 19e eeuw wellicht een originele, maar incomplete set van deze prenten terugvond, en die niet geaarzeld heeft ze naar eigen inzicht te detailleren en uit te breiden, meende dat de Romano's door drie graveurs verwerkt werden: Marcantonio Raimondi, Cavaglio, en Marco Dente. Een aantal fragmenten is met pen en inkt tot het kader uitgevuld; de prent midden-rechts vormt met onder-midden één houding; merk op hoe van het eerstgenoemde fragment de onderkant is weggesneden (en wel de rechterdij van de dame, alsmede haar linkerhand die de vereniging tracht te beveiligen). Dit zijn de vierkante centimeters waarop puriteinen zich het duidelijkst als messentrekkers hebben laten kennen.
8.	De twee eerste staten van de afbeeldingen bij Sonnet ii. Aretino's laatste regel, uitgesproken door de vrouw: ‘Ik vraag niets anders dan de stil-

[p. 43]

1

2

[p. 44]

3

[p. 45]

4

5

6

[p. 46]

7

[p. *1]

8

[p. *2]

9

[p. *3]

10

[p. *4]

11

[p. *5]

12

[p. *6]

13

[p. *7]

14

[p. *8]

15

[p. 47]

	ling van mijn drift.’
9.	Sonnet/Afb. iv. ‘Posami questa gamba in su la spalla,/Et levami dal cazzo anco la mano...’ (‘Als je nu eerst jouw been over mijn schouder slaat,/Haal dan daarna je hand van mijn geslacht...’ - V. Altena).
10.	Sonnet/Afb. v. De houding die in de folklore bekend staat als ‘Sint Joris onder de draak.’
11.	Sonnet /Afb. vi. Voor gevorderden. De stand waarvan Forberg (zie bronnenlijst) zich nog afvroeg of die wel mogelijk was. Hij wist het niet omdat hij er geen bronnen over had. De prent is duidelijk naar Aretino's tekst gemaakt: ‘Jij kijkt op m'n kont, mijn lid neemt jou vanvoren/en ik, ik zie jouw reet: rond, welgeschapen, bloot./Maar desondanks kan jij mij schelden voor malloot,/omdat mijn handen daar zijn waar de voeten horen.’ (V. Altena). Andere edities beelden een eenvoudigere uitvoering uit die toch bij deze regels past: de vrouw schrijlings boven de man, haar rug naar hem toegewend.
12.	Sonnet/Afb. viii. Zij: ‘In potta, in cul ch'io me ne curo poco,/Dove che tu ci facci i fatti tuoi.’
13	Sonnet/Afb. xii. Rechts Cupido, zijn ‘lakei’, haar ‘zoon’, die zijn wapenuitrusting wijdt aan Poltroneria, ‘la déesse Fainéantise’, in het Nederlands één stapje verder, ‘de godin van alle geile meiden’.
14.	Sonnet/Afb. xiv. Voor vergevorderden. De stand werd in de 17e en 18e eeuw liefst aangeduid met ‘de kruiwagen van Venus,’ waarbij de vrouw geen stoelpoten vasthield maar de as van een wiel (zie de gravure bij de Nederlandse editie). Aretino: ‘Dit moeilijk naaien maakt mij zeer chagrijnig.’ (V. Altena).
15.	Sonnet/Afb. xv. In de Franse folklore ‘La bonne ménagère’ genoemd, en dat lijkt juist. Voor de vrouw heeft Aretino hier de wat cryptische opmerking dat zij zich ‘als een Abdis’ voelt. Waarschijnlijk een verwijzing naar de visioenen van de vele kloosterdames met aanleg voor mystiek en schijnzwangerschap die het Kindje Jezus hun moedermelk schonken.

Voorpagina

Frontispice/titelblad bij de derde editie van het derde deel van de Ragionamenti. Venetië, bij Marcolini, 1539. (Kearney.)

Waar de Nederlandse tekst van de sonnetten geciteerd wordt, is de vertaling van Ernst van Altena gehanteerd, Wulpse Sonnetten, Goossens, Hilversum 1981.

Het exemplaar van de Liseux-uitgave werd ter beschikking gesteld door F. Peeters.