Maatstaf. Jaargang 32

[p. 160]

K.P. Kavafis Twee onvoltooide gedichten

Grafschrift van een Samiër

Vreemdeling, aan de Tigris lig ik, man
van Samos. Op deze mij vreemde grond
leefde ik een leven vol leed, gezwoeg en kommer.
Dit graf aan de rivier
omsluit veel ongelukkigs. Felle begeerte
naar goud verleidde mij tot onrechtmatig handeldrijven.
De storm wierp mij, schipbreukeling, op een nederige kust
en als slaaf werd ik verkocht. Tot mijn ouderdom
heb ik geploeterd, zeer hard gewerkt -
ver van het dierbaar Samos en, vreselijk,
veertig jaar bracht ik door
zonder Grieks te horen of te spreken.
Nu begeef ik mij naar de Hades,
zeker niet bereid, echter zonder diepe smart.
Daar zal ik huis- en landgenoten ontmoeten.
En ik zal weer Grieks spreken.

Het bovenstaande is één van de gedichten
verwijzend naar tijden van vóór de Meden
geschreven door Kleonumos Timandros
een dichter die beschermeling was
van koning Antiochos Epiphanes.

[p. 161]

Commentaar

In juni 1893 schreef Kavafis dit tot nu toe tot de ‘Anekdota’ gerekende gedicht:

Vreemdeling, aan de Ganges lig ik, man
van Samos. Op deze driewerf barbaarse grond
leefde ik een leven vol leed, gezwoeg en kommer.
Dit graf aan de rivier

omsluit veel vreselijks. Louter begeerte
naar goud verleidde mij tot onrechtmatig handeldrijven.
De storm wierp mij op een Indische kust
en als slaaf werd ik verkocht. Tot mijn ouderdom

heb ik geploeterd, gewerkt aan een stuk door -
zonder de Griekse taal, en van Samos'
oevers ver. Vandaar niets angstaanjagends

in wat ik verduur, naar Hades reis ik zonder smart.
Daar zal ik met mijn landgenoten zijn.
En van nu af spreken in het Grieks.

Het sonnet had als rijmschema: abba caac dee eed. Een eerdere versie vertoonde andere bewoordingen, vooral in de regels 11-13 die luidden:

(...)
oevers ver. Vandaar is het goed dat de aarde

mij brengt naar de Hades en het geluk.
Hoezo? Ik zal daar verwant volk vinden.
(...)

In oktober 1925 heeft Kavafis een poging gedaan het gedicht te hernemen. Het slot heeft hij vermoedelijk in 1929 toegevoegd, in de tijd toen hij ook aan het volgende vers, ‘Tigranokerta’ werkte. Op één van de bladen noteerde hij: ‘A very old poem / cannot something be / made of it.’ Hij probeerde het, maar rondde de nieuwe versie niet af.

Renata Lavagnini publiceerde de fragmenten van deze latere versie in een in 1982 verschenen uitgave van het Istituto di Filologia Greca, Universita di Palermo. In de laatste staat vormt de eerste strofe een gedicht van een imaginaire dichter Kleonumos, beschermeling van Antiochos Epiphanes, die van 175 tot 164 v. Chr. koning van Syrië was. Dat vers van Kleonumos speelt in een ver verleden, de tijd van het Perzische rijk in het begin van de vijfde eeuw v. Chr. Met de tijd van vóór de Meden wordt bedoeld de periode voor de oorlogen tussen Griekenland en Perzië.

De andere geografische situering van het gedicht - in de versie van 1893 aan de Ganges, in de versie van 1929 aan de Tigris - is een frappant voorbeeld van Kavafis' historische nauwgezetheid. Het gebied van de Tigris lag midden in het Medische rijk, dat van de Ganges viel buiten de macht van de Meden. Er zijn in Kavafis' werk meer voorbeelden van Grieken die naar Perzië gaan: De Satrapie, Demaratos - het gaat dan altijd, anders dan hier, om overlopers tijdens de Perzische oorlogen.

[p. 162]

Tigranokerta

Dank ben ik verschuldigd, moet ik erkennen
aan mijn landgenote en familielid
(van mijn vermoedelijke vader is zij een nicht)
de dievegge en koppelaarster Kerko, die mij hier uitnodigde
in de pas gestichte stad Tigranokerta
die zeer rijk en welvarend is.

Het theater is een middel om bekend te worden,
heel goed kan ik voor toneelspeler doorgaan.
Het is hier geen Alexandrië en geen Athene.
Ik speelde zo'n beetje voor Sophokles' Haimon
en ook zo'n beetje Euripides' Hippolytos.
En de toeschouwers zeiden dat ze in hun stad
nooit een sympathieker toneelspeler of jongeman zagen.
Een paar rijkaards, verbazingwekkend kwistig met geld,
hebben in het bijzonder een oogje op mij.
Dat zal de ervaren Kerko wel regelen
(het loeder neemt wegens haar koppelen de helft).
Een prachtige plaats, Tigranokerta!-
dat wil zeggen zolang het duurt, want stellig
zullen de Romeinen haar uiteindelijk verwoesten.
Dromen ziet de koning Tigranes.

Maar wat kan het mij schelen. Op zijn hoogst
zal ik vijf maanden blijven - daarna ga ik weg.
En wanneer dan de Romeinen
Tigranokerta vernietigen: het is me volkomen gelijk.

Commentaar

Kavafis begon aan dit vers in mei 1929. Eerste wetenschappelijk verantwoorde uitgave door Renata Lavagnini in een in 1982 gepubliceerd boekje samen met ‘Grafschrift van een Samiër’. G.P. Savidis publiceerde het gedicht reeds in 1973 in het tijdschrift Theatro nr. 32, p. 10-12, maar voor zijn stelling dat het een bijna voltooid werk zou zijn is in de handschriften geen aanleiding te vinden. Er zijn verscheidene varianten en zelfs een paar niet te plaatsen versregels.

Kerko en de spreker zijn fictieve figuren. Hippolytos is éen van de bewaard gebleven drama's van Euripides. Haimon is een figuur uit Sophokles' Antigone. Tigranokerta is een door koning Tigranes i gestichte stad, gelegen in de buurt van de huidige Turkse stad Diyarbakir. Tigranes i die ook in het gedicht voorkomt was van 95 tot ongeveer 55 voor Chr. koning van Armenië. Hij wist zijn rijk zeer uit te bouwen en was omstreeks 70 éen van de machtigste vorsten in Voor-Azië, met vele aspiraties. In zijn hoofdstad Tigranokerta bracht hij inwoners van twaalf door hem veroverde Griekse steden bijeen. De Romein Lucullus veroverde in 69 de stad, de koning moest zich aan de Romeinen onderwerpen.