Maatstaf. Jaargang 32

[p. 15]

K.P. Kavafis Bij klaarlichte dag

Kavafis' spookverhaal ‘Bij klaarlichte dag’ werd voor de eerste keer gepubliceerd door Renata Lavagnini in 1979, in Quaderni, 8, Istituto di Filologia Greca, Università di Palermo: ‘Costantino Kavafis, Is to fos tis imeras, Un racconto inedito a cura di Renata Lavagnini’.

In deze uitgave brengt Renata Lavagnini behalve de Griekse tekst en een Italiaanse vertaling daarvan, ook uitvoerige aantekeningen over het manuscript en het verhaal. Op grond van haar analyses komt zij tot de conclusie dat ‘Bij klaarlichte dag’ vermoedelijk in de winter 1895-1896 geschreven werd. Renata Lavagnini wijst er op dat het zeker is dat Kavafis enkele teksten van Edgar A. Poe in het origineel heeft gekend, de ‘Notes nouvelles sur Edgar Poe’ van Baudelaire en mogelijk wat werk van E.T.A. Hoffmann.

In ieder geval past Kavafis' verhaal geheel in de 19de-eeuwse spookverhalentraditie. Het merkwaardige is dat hij het verhaal in de vertrouwde Alexandrijnse omgeving af laat spelen. Door het noemen van straten, pleinen en gebouwen is alles te localiseren, terwijl het vriendengroepje met hun opvattingen sterk doet denken aan het gezelschap van de jonge Kavafis en zijn vrienden Mikes Rallis, Stefanos Skilitsis en John Rodokanakis. (Zie over Mikes Rallis ook het ‘Dagboeknummer’ van Maatstaf, 1982/11-12, De dagboekjes van K.P. Kavafis, p. 189 e.v.).

Van het verhaal bestaat behalve de Italiaanse vertaling ook een Franse, in Nota Bene, augustus 1981, nr 4, en een Engelse in Grand Street, Spring 1983, Vol. 2 nr. 3.

De Griekse tekst is afzonderlijk verkrijgbaar in een uitgave van Agra, Athene 1982, en hij staat ook in Kavafis-Apanta 1983, Deel 3.

Bij klaarlichte dag

Op een avond zat ik na het eten in het Casino van San Stefano te Ramleh. Mijn vriend Alexandros A., die in het Casino woonde, had mij en een andere jongeman, een intieme vriend van ons alle twee, uitgenodigd om met hem te eten. Daar er die avond geen muziek gemaakt werd, waren er maar weinig mensen gekomen en zodoende hadden mijn twee vrienden en ik er het rijk aan ons.

We spraken over allerlei dingen, en daar we geen van allen gefortuneerd waren kwam het gesprek als vanzelf op geld terecht, op de onafhankelijkheid die het meebrengt en de genoegens die er uit voortvloeien.

Een van de vrienden zei dat hij 3.000.000 Francs wilde hebben en hij begon te beschrijven wat hij allemaal zou doen, en bovenal wat hij niet langer meer zou doen, als hij in het bezit was van die grote som gelds.

Ik, bescheidener, zou uit kunnen komen met een jaarlijkse rente van 20.000 Francs.

Alexandros zei:

‘Wanneer ik gewild had, zou ik nu wie weet hoe vele malen miljonair zijn - maar ik heb niet gedurfd.’

Dat leken ons eigenaardige woorden. We kenden het leven van onze vriend A. goed en konden ons niet herinneren dat hij ooit een kans gekregen had multimiljonair te worden.

We namen dan ook aan dat hij niet in ernst sprak en dat een of andere scherts zou volgen. Maar het gezicht van onze vriend was heel ernstig, en we vroegen hem zijn raadselachtige opmerking nader te verklaren.

Hij aarzelde een ogenblik - maar zei toen:

‘In een ander gezelschap - bij voorbeeld onder hen die zich “ontwikkelde mensen” noemen - zou ik me niet nader verklaren, want ze zouden me uitlachen. Wij echter, voelen ons wat boven die zogenaamde “ontwikkelde mensen” staan, onze volmaakte geestelijke ontwikkeling heeft ons, zogezegd, opnieuw eenvoudig gemaakt, een eenvoudigheid zonder onwetendheid echter. We hebben de hele rondte gemaakt. Op die manier zijn we weer bij ons uitgangspunt gekomen. De

[p. 16]

anderen zijn halverwege blijven steken. Ze weten niet waar de weg eindigt en kunnen zich dat ook niet voorstellen.’

Die woorden verrasten ons helemaal niet. Ieder van ons had zichzelf en de twee anderen heel hoog op.

‘Ja,’ herhaalde Alexandros, ‘als ik gedurfd had zou ik meer dan miljonair zijn - maar ik ben bang geweest.

Het verhaal speelt tien jaar terug. Ik had toen niet veel geld - net als nu - of liever, ik had helemaal geen geld, maar toch wist ik me er op een of andere manier doorheen te slaan en ik leefde niet eens te slecht.

Ik woonde in een huis in de Chérif Pasha-straat. Het was van een Italiaanse weduwe. Ik had drie keurig gemeubileerde kamers en een eigen bediende, en dan was er nog de hospita die alles voor me wilde doen.

Op een avond was ik naar Rossini geweest, en nadat ik genoeg onzin aangehoord had besloot ik voortijdig weg en vroeg naar bed te gaan, omdat ik de volgende morgen bijtijds op moest daar ik uitgenodigd was om een uitstapje naar Aboukir te maken.

Toen ik in mijn kamer was begon ik, zoals m'n gewoonte is, heen en weer te lopen, nadenkend over de gebeurtenissen van de dag. Maar daar die geen belang hadden, kreeg ik slaap en ging naar bed.

Ik moet anderhalf of twee uur zonder dromen geslapen hebben, want ik herinner me dat ik omstreeks één uur na middernacht wakker werd door lawaai op straat en me geen droom herinnerde. Ik zal weer in slaap gevallen zijn omstreeks half twee, en toen leek het me dat een man mijn kamer binnengekomen was, een man van doorsnee lengte, hoogstens 40 jaar. Hij droeg nogal oude zwarte kleren en een strooien hoed. Aan de linkerhand droeg hij een ring, bezet met een heel grote smaragd. Dat viel me op, omdat het niet paste bij de rest van zijn kleding. Hij had een zwarte, met veel wit doorschoten baard en een merkwaardige blik in de ogen, iets tegelijk spottends en melancholisch. Als geheel was hij toch een nogal gewoon type. Een man zoals je ze overal ontmoet. Ik vroeg hem wat hij van me wilde. Hij antwoordde niet direct, maar bleef me een paar ogenblikken aankijken, argwanend, als om zich te vergewissen dat hij zich niet vergiste. Toen zei hij - de toon van zijn stem was nederig en onderworpen -

“Je bent arm, dat weet ik. Ik ben gekomen om je een middel te wijzen om rijk te worden. In de buurt van de Zuil van Pompeïus weet ik een plaats waar een grote schat begraven is. Ik wens niets van die schat voor mezelf - alleen een kleine ijzeren kist die helemaal onderaan te vinden is. De rest zal allemaal voor jou zijn.”

- “En waaruit bestaat die grote schat?” vroeg ik.

- “Uit gouden munten,” zei hij me, “maar vooral uit edelstenen. Er zijn 10 of 12 gouden kisten gevuld met diamanten, parels en ook, geloof ik - hij deed of hij poogde het te herinneren - met saffieren.”

Ik vroeg me af waarom hij niet alleen ging halen wat hij wenste, en waarom hij mij nodig had. Voor ik hem kon vragen legde hij uit: “Ik weet wat je denkt. Waarom, vraag je je af, ga ik niet alleen halen wat ik wil? Er is een reden die me dat verhindert, maar ik kan je niet zeggen welke. Er zijn dingen die ík zelfs nog niet doen kan”. Toen hij “ík zelfs” zei verscheen een licht in zijn ogen en gedurende één seconde werd hij angstaanjagend groot. Maar direct hernam hij zijn nederige houding. “Je zou me dus een grote dienst bewijzen als je met me meegaat. Ik heb absoluut iemand nodig en ik kies jou omdat ik het goed met je voor heb. Kom morgen naar me toe. Ik zal op je wachten tussen de noen en vier uur op het Kleine Plein, in het café naast de smederijen.”

Met deze woorden verdween hij.

De volgende morgen toen ik wakker werd, herinnerde ik me eerst helemaal niets van de droom. Maar nadat ik me gewassen had en aan het ontbijt zat, kwam hij me weer voor de geest, en hij leek me nogal vreemd. “Was het maar waar!” zei ik tot mezelf, en vergat hem weer. Ik vertrok voor het tochtje naar buiten en vermaakte me zeer. Het was een groot gezelschap - ongeveer met zijn dertigen, mannen en vrouwen, allen buitengewoon vrolijk. Ik zal er geen bijzonderheden over vertellen, want ze vallen

[p. 17]

buiten het onderwerp.’

Hier merkte mijn vriend D. op: ‘Ze zijn ook niet nodig. Ik tenminste ben op de hoogte. Als ik me niet vergis nam ik ook aan dat uitstapje deel.’ ‘Was jij er ook? Ik herinner me je niet.’

‘Was het niet het uitstapje dat Markos G. georganiseerd had alvorens voorgoed naar Engeland te vertrekken?’

‘Jazeker. Dan herinner je je hoe fijn het was. Mooie tijd. Of liever, verleden tijd. Dat is hetzelfde. Maar om op het onderwerp van gesprek terug te komen - ik kwam moe en nogal laat van het uitstapje terug. Ik had nauwelijks tijd om me te verkleden en te eten voordat ik naar een bevriende familie ging waar de hele avond een feest met een soort kaartspel gegeven werd en waar ik bleef spelen tot half drie na middernacht. Ik won 150 Francs en ging heel tevreden naar huis. Ik ging opgewekt naar bed en sliep direct in, uitgeput door de lange dag. Nauwelijks was ik in slaap, of er gebeurde iets eigenaardigs. Ik zag licht in de kamer en vroeg me af waarom ik het niet uitgedaan had voor ik naar bed ging, toen ik achterin de kamer - mijn kamer was vrij groot - aan de kant van de deur een man zag verschijnen die ik direct herkende. Hij droeg dezelfde zwarte kleren en dezelfde strooien hoed. Hij leek echter slecht gehumeurd en zei tegen me: “Ik heb op je gewacht van de noen tot vier uur in het café. Waarom ben je niet gekomen? Ik bied je de mogelijkheid om rijk te worden, en je snelt niet toe? Ik verwacht je opnieuw deze namiddag tussen de noen en vier uur. Kom zonder mankeren”.

Daarop verdween hij als de vorige maal.

Maar deze keer werd ik met schrik wakker. De kamer was donker. Ik ontstak licht. De droom was zo echt, zo levendig geweest, dat ik ontsteld en verbijsterd was.

Ik kon niet laten op te staan om te gaan kijken of de deur wel op slot was. Dat was hij, zoals altijd. Ik keek op de klok, het was half vier. Ik was om drie uur naar bed gegaan.

Ik wil jullie niet verhelen en ik heb zelfs geen enkele schroom te bekennen, dat ik erg in de war was. Ik durfde mijn ogen niet sluiten uit angst weer in slaap te vallen en mijn spookachtige bezoeker opnieuw te zien verschijnen. Ik ging in een stoel zitten, een en al zenuwen. Tegen vijf uur begon het licht te worden. Ik opende het raam en keek hoe het geleidelijk levendig werd op straat. Een paar deuren waren open, de eerste melkventers gingen voorbij, en de bakkerskarren. Het licht kalmeerde me wat en ik ging terug naar bed, om te slapen tot 9 uur.

Om negen uur, toen ik ontwaakte en aan mijn angsten van de nacht dacht, begon de indruk daarvan veel van haar kracht te verliezen. Ik verbaasde me er zelfs over dat ik me zo van streek had laten brengen. Cauchemars heeft iedereen en zelf had ik er heel wat meegemaakt in mijn leven. Bovendien was dit nauwelijks een cauchemar. Ik had weliswaar dezelfde droom twee keer gedroomd. Maar wat bewees dat? Allereerst: was het wel zeker dat ik hem twee keer gedroomd had? Had ik niet veeleer gedroomd dat ik dezelfde man eerder gezien had? Na nauwkeurig nadenken liet ik die gedachte varen. Het was zeker dat ik de droom eergister gedroomd had. Maar zelfs dan, wat was daar voor eigenaardigs aan? De eerste droom was, blijkbaar, heel levendig geweest, en hij had zo'n sterke indruk gemaakt dat ik hem nog eens droomde.

Hier verloor mijn logica samenhang. Want ik herinnerde me niet dat die eerste droom zo'n indruk op mij had gemaakt. De hele volgende dag had ik er geen ogenblik aan gedacht. Tijdens het uitstapje, tijdens het feestje 's avonds had ik aan allerlei gedacht behalve aan die droom. En wat zou dat? Hoe vaak dromen we niet van mensen die we al vele jaren niet gezien hebben en aan wie we lang niet hebben gedacht. Het lijkt of hun beeld ergens in onze geest is gegrift om plotseling in een droom weer te verschijnen. Wat was er dan eigenaardig aan dat ik twee keer hetzelfde droomde binnen het tijdvak van 24 uur, zelfs al had ik er overdag niet meer aan gedacht? Bovendien zei ik tot mezelf dat ik misschien ergens iets over een verborgen schat had gelezen, wat ongemerkt op mijn verbeelding kon hebben ingewerkt, maar hoe ik ook zocht, ik kon er niet opkomen.

Tenslotte was ik moe van denken en ik begon me aan te kleden. Ik moest naar een bruiloft en

[p. 18]

de haast en de vraag welke kleren ik aan zou, maakten dat de droom volkomen uit mijn gedachten verdreven werd. Dan ging ik zitten ontbijten en om een uur door te brengen las ik een tijdschrift dat in Duitsland verschijnt - Esperos, meen ik.

Ik ging naar de bruiloft, waar de hoogste kringen van de stad bijeen waren. Ik had toen veel kennissen, en moest daardoor dus ontelbare keren herhalen dat de bruid beeldschoon was, hoewel wat bleek, dat de bruidegom een heel knappe jongeman was, en ook nog rijk, en dergelijke dingen.

Tegen half twaalf liep de trouwpartij ten einde, en ik begaf me naar het Voulkli-station om een huis te bezichtigen dat men mij aanbevolen had, en dat ik moest huren ten behoeve van een Duitse familie uit Caïro die van plan was de zomer in Alexandrië door te brengen. Het huis was inderdaad luchtig en mooi ingericht, maar niet zo groot als men mij gezegd had. Niettemin beloofde ik de eigenares dat ik haar woning als geschikt aan zou bevelen. Deze eigenares bedankte me uitvoerig, en vertelde me, om me te ontroeren, al haar tegenslagen: wanneer en hoe haar man zaliger gestorven was, dat ze zelfs in Europa geweest was, dat zij niet het soort vrouw was om haar huis te verhuren, dat haar vader de lijfarts geweest was van ik weet niet meer welke pasha, et cetera.

Na deze plicht vervuld te hebben, ging ik terug naar de stad. Ik kwam thuis omstreeks één uur en at met grote eetlust. Toen ik klaar was met eten en mijn koffie op had, ging ik een vriend opzoeken die in een hotel woonde dichtbij het café “Paradiso”, teneinde met hem iets af te spreken voor de namiddag. Het was de maand augustus en de zon was brandend heet. Ik liep de Chérif Pasha-straat door, langzaam, om niet te transpireren. De straat was zoals altijd op dat uur, verlaten. Ik ontmoette enkel een advocaat, met wie ik contact had wegens de verkoop van een klein stukje grond dat ik bezat in Mocharem Bey. Het was het laatste stuk van een tamelijk groot terrein dat ik beetje bij beetje verkocht had om een deel van mijn uitgaven te dekken. De advocaat was een eerlijk man, en daarom had ik hem in de arm genomen. Maar hij was babbelziek.

Ik had liever gewild dat hij me maar wat bestal dan dat hij me verveelde met zijn geklets. Hij greep iets onbeduidends aan als voorwendsel om zich in een eindeloze uiteenzetting te storten - waarbij hij me onderhield over handelsrecht en Romeins recht, er Justinianus bij haalde, verwees naar oude processen die hij gevoerd had in Smyrna, zijn eigen lof zong, me duizend onbenulligheden uitlegde en me ook nog bij mijn jas vastgreep, iets waar ik niet tegen kan. Ik moest het gebabbel van deze idioot over me heen laten komen, want elke keer als zijn kracht hem even begaf kon ik wat vragen over die verkoop die voor mij van vitaal belang was.

Deze pogingen brachten me van mijn route af, maar ik bleef bij hem.

We liepen op het trottoir langs de Beurs op het Consulplein, gingen het straatje in dat het Grote Plein met het Kleine Plein verbindt en toen we eindelijk op het midden van het Kleine Plein aangekomen waren, had ik al de inlichtingen verkregen die ik wenste, en de advocaat nam afscheid, hij herinnerde zich dat hij een cliënt moest bezoeken die niet ver van daar woonde. Ik stond hem een ogenblik na te kijken, zijn gebabbel verwensend, waardoor ik, in zo'n hitte en onder zo'n zon, uit mijn route was geraakt.

Ik stond op punt terug te gaan om me te begeven naar de straat van het café Paradiso toen ik het plotseling vreemd vond dat ik me op het Kleine Plein bevond. Ik vroeg me af waarom, en herinnerde mij toen mijn droom.

“Hier heeft die fameuze bezitter van de schat met me afgesproken,” bedacht ik, en glimlachte, en draaide automatisch mijn hoofd in de richting waar verscheidene smederijen waren.

O Gruwel! Daar was een klein café, en daar zat hij!

Ik voelde eerst een duizeling opkomen, dacht dat ik vallen zou. Ik leunde tegen een kraampje en keek opnieuw. Dezelfde zwarte kleren, dezelfde strooien hoed, hetzelfde gezicht, dezelfde blik. En hij keek mij strak aan. Mijn zenuwen waren zo gespannen dat het leek of er ijzer in gevloeid was. De gedachte dat het midden op de

[p. 19]

dag was, dat er onverschillige mensen voorbij gingen die niets ongewoons bemerkten en dat ik, ik alleen wist dat er iets afschuwelijks gebeurde, dat daar een spook zat, begiftigd met wie weet welke machten en gekomen van wie weet welke onbekende sfeer, - welke Hel, welke Erebos - verlamde me en ik begon te trillen. Het fantoom hield zijn ogen aldoor op me gericht. Toen werd ik bang dat hij op zou staan om naar me toe te komen - tegen me spreken zou - me mee zou voeren, in dat geval, welke menselijke kracht zou me dan kunnen helpen? Ik sprong in een rijtuig en gaf de koetsier een ver adres op, ik herinner me niet meer waarheen. Toen ik een beetje tot mezelf kwam, merkte ik dat ik bijna in Sidi Gavir aangekomen was. Ik kreeg mijn koelbloedigheid terug en begon de zaak te overdenken. Ik stuurde de koetsier weer terug naar de stad. “Ik ben gek” dacht ik, “ik heb me ongetwijfeld vergist. Het zal iemand geweest zijn die op die man uit mijn droom leek. Ik moet teruggaan om zekerheid te krijgen. Het is zeer waarschijnlijk dat hij vertrokken is, en dat zal bewijzen dat het niet dezelfde man is, want die had gezegd dat hij tot vier uur wachten zou”. Zo denkend was ik bijna bij het Zizinia-theater gekomen, en daar, al mijn moed verzamelend, beval ik de koetsier me naar het Kleine Plein te brengen. Mijn hart bonsde of het zou barsten naarmate ik het café naderde. Niet ver er vandaan liet ik de koetsier halt houden. Ik trok hem zo hard aan zijn arm dat hij bijna van zijn bok tuimelde, want ik zag dat we te dicht bij het café kwamen en dat - dat daar het fantoom nog zat. Toen keek ik eens nauwkeurig naar hem, teneinde enig verschil te ontdekken met de man uit de droom, alsof het niet voldoende was om me te overtuigen dat hij er was terwijl ik in een rijtuig naar hem zat te staren, iets wat iedere vreemdeling onbehoorlijk gevonden zou hebben, waarvoor hij een verklaring gevraagd zou hebben. Maar hij in tegendeel doorstond mijn blik met gelijke doordringendheid en heel zijn gezicht verried de spanning die hij voelde aangaande het besluit dat ik nemen zou.

Het leek of hij mijn gedachten raadde, zoals hij ze al geraden had in mijn droom, en om iedere twijfel bij me weg te nemen betreffende zijn identiteit, stak hij me zijn linkerhand toe en toonde me - zo opvallend dat ik vreesde dat de koetsier het merken zou - de ring met de smaragd die zo mijn aandacht getrokken had in mijn droom.

Ik slaakte een kreet van angst en zei tegen de koetsier, die zich nu bezorgd begon te maken over de gezondheid van zijn passagier, dat hij me naar Ramleh-avenue moest brengen. Ik had maar één plan: zo ver mogelijk weg zijn. Op de Ramleh-avenue aangekomen, zei ik dat ik verder wou, naar San Stefano, maar toen ik merkte dat de koetsier aarzelde en wat mompelde, stapte ik uit en rekende af. Ik hield een andere koets aan en liet me naar San Stefano brengen.

Daar kwam ik helemaal ontredderd aan. Ik betrad de Zaal van het Casino en schrok van mijn spiegelbeeld. Ik was lijkbleek. Gelukkig was de zaal leeg. Ik viel op een canapé neer om na te denken wat ik doen moest. Naar huis terug gaan was mij onmogelijk. Terugkeren in die kamer waar 's nachts als een bovennatuurlijke schim diegene binnengedrongen was die ik zojuist in een gewoon café had zien zitten met het uiterlijk van een normaal mens, daar was geen sprake van. Het was onlogisch, want hij bezat stellig de macht om me overal op te kunnen sporen. Maar al een poos waren mijn gedachten onsamenhangend.

Ten slotte nam ik een besluit, en wel om mijn vriend G.V. die in Mocharem Bey woont te hulp te roepen.’

‘Welke G.V.,’ vroeg ik, ‘die excentriekeling die zich toegelegd heeft op de studie van toverij?’ ‘Dezelfde - en daar hield ik rekening mee bij mijn keuze. Ik weet niet meer hoe ik de trein genomen heb, hoe ik in Mocharem Bey aangekomen ben, als een gek naar links en rechts kijkend uit angst het spook weer naast me te zien verschijnen, hoe ik ten slotte neerstortte in de kamer van G.V.; van dat alles heb ik slechts een vage en verwarde herinnering over. Ik herinner me alleen scherp dat ik, zodra ik bij hem was, in een hysterisch huilen uitbarstte, over mijn hele lichaam trilde en hem mijn afschuwelijke ervaring vertelde.

[p. 20]

G.V. kalmeerde me en zei op een half-ernstige, half-schertsende toon niet bang te zijn; in zijn huis zou het spook niet binnen durven dringen en als het kwam zou hij het onmiddellijk verjagen. Hij kende, zei hij, dit soort bovennatuurlijke verschijningen en hij kende ook het middel om ze uit te bannen. Hij vroeg me verder te geloven dat ik niet langer een reden had om bevreesd te zijn, want het spook was naar me toegekomen met een bepaald doel en wel om het “ijzeren kistje” in bezit te krijgen, wat hij blijkbaar niet kon zonder de aanwezigheid en hulp van een mens. Dat doel had hij niet bereikt, en mijn angst had hem moeten doen begrijpen dat er geen hoop op slagen meer was. Ongetwijfeld zou hij iemand anders over gaan halen. V. betreurde het alleen maar dat ik hem niet tijdig op de hoogte had gesteld om het spook te zien en ermee te spreken, want, legde hij uit, in de Geschiedenis van de Spoken is het verschijnen van deze geesten of demonen bij klaarlichte dag erg zeldzaam.

Dit alles stelde me echter niet gerust. Ik bracht een zeer onrustige nacht door, en werd de volgende morgen met koorts wakker. De onkunde van de dokter en de verslechtering van de toestand van mijn zenuwstelsel hadden een hersenkoorts tot gevolg die bijna mijn dood veroorzaakte.

Toen ik een beetje hersteld was, wilde ik weten welke dag het was. Ik was ziek geworden op 3 augustus en veronderstelde dat het nu de zevende of de achtste zou zijn. Het was 2 september. Een korte reis naar een eiland in de Aegeïsche Zee bevorderde en voltooide mijn herstel. De hele tijd van mijn ziekte bracht ik door in het huis van mijn vriend V. die me verzorgde met die hartelijkheid die jullie kennen. Hij nam het zichzelf alleen kwalijk dat hij geen karakter genoeg gehad had om de dokter weg te sturen en me met magie te behandelen, die in dit geval, ik ben geneigd het te geloven, me zeker even snel zou hebben genezen als de dokter.

Dat was dus, vrienden, de gelegenheid die ik heb gehad om miljonair te worden - maar ik heb niet gedurfd, ik heb niet gedurfd, en ik heb er geen spijt van.’

Hier zweeg Alexandros.

Hij had zo overtuigend en eenvoudig verteld, dat er geen aanleiding was om opmerkingen te maken. Trouwens, het was drie voor half één. En daar de laatste trein om half één vertrok, moesten we afscheid nemen en met grote haast vertrekken.

(Vertaling: Hans Warren)