Maatstaf. Jaargang 32

[p. 66]

Julien Piraña Winter in Foudgum

Wat staarden ze naar hem, het minne tuig. Wat deden ze hier. Wat wilden ze van hem weten. Hij had het nooit moeten doen. Hij had rustig moeten blijven waar hij was. Net niet in de goot. Maar hij moest zo nodig geld verdienen. En geld kreeg hij ervoor. Hou je bek, zwijnen. O, heb je een vraag? Waarom stik je er niet in. Lelijke pad. Wat walgde hij van ze. Kon dit wel doorgaan? Die grondzee van gezichten. Met opengesperde ogen. En open bek. Voortdurend pratend. Waarom liet hij ze niet praten. Of zouden ze ophouden hem te betalen als hij ze maar liet lullen. Hij vermoedde het. Die konijnekop van Groot zou meteen naar de rector lopen en zeggen: ‘Hij doet niets. Hij voert niets uit. Ik leer niets bij hem. Hij staat daar maar de hele tijd en houdt zich niet met ons bezig’. ‘Ooh,’ zou Sjaarloos zeggen, ‘goed dat je het meldt meisje. Wij horen dat graag zo snel mogelijk. Ga d'r eens bij zitten’. Waarom had Sjaarloos dit allemaal niet voorzien. Die had toch twintig jaar ervaring. Die had meteen moeten zien dat hij nergens voor deugde. En zeker niet hiervoor. Maar Sjaarloos voorzag niets. Hij ging maar door: ‘Nou meneer Planckaert, als U nog steeds geïnteresseerd bent in die baan dan gaan we door’, de treurige stapel boeken die hij behandelen moest opzij duwend. Sjaarloos stelde hem nauwelijks vragen. Hij moest gewoon hebben aangenomen dat hij bekwaam was. Zoiets moest het geweest zijn. Hij zei niet: ‘Hoe stelt U zich dat nou voor, meneer Planckaert. Met zo'n zee van mensen. Als ze nu zus vragen of zo doen. Als ze nu eens allemaal op hun kop gaan staan, meneer Planckaert. Wat doet U dan?’ Nou, dan had hij mooi voor lui gestaan, want hij zou werkelijk niet weten wat ie doen moest als ze allemaal op hun kop gingen staan. Inclusief die meiden en die konijnekop van Groot. Wat haatte hij die kop. Hij zag ze al staan, die meiden, meer dan twintig. Even snel uitrekenen, bijna twee met een bloedend kruis. ‘Nog wijder meneer Planckaert? Kom eens dichterbij. Voel eens meneer Planckaert. U ziet er uit of U nog nooit een kut heeft gevoeld meneer Planckaert. Met Uw hoge stem. U bent zeker flikker.’

Ja, Sjaarloos had gewoon aangenomen dat ie wat kon. En nou stond ie te schutteren. Zelf kon het hem volstrekt niets schelen of vijf plus vijf tien was. En vijf en twintig een kwart van honderd. Maar hij moest het ze toch mooi vertellen. En dat Zwolle ten noorden van Zutphen lag en ten zuiden van Assen. Dat Nederland veertien miljoen inwoners had. Waarvan er vijf miljoen werkten. Het was hem een rotzorg of Nederland 14,74 miljoen inwoners had of 14 miljard. Zolang hij maar met rust gelaten werd.

Zijn grootste haat bewaarde hij voor Treesje Groot en om haar alleen al kon hij nog niet weg. Omdat hij er persoonlijk op toe moest zien dat ze doubleerde. Er moest een god zijn, anders zou het niet zo geregeld zijn dat zulke domme bekken met zo'n klein verstand waren uitgerust. Ze lachte onnozel en vaak. En het was verbazend dat zo'n mongolenkopje zoveel kwaadaardigheid kon produceren. Ze moest nu weten dat hij haar haatte. Of ze 't wist of niet. Ze zou moeten betalen. Wat betekende tenslotte een jaar. Wie had hem niet allemaal dwarsgezeten uit haat. Piddré, de wetenschappelijk ambtenaar der tweede klasse bijvoorbeeld, die hem er op gewezen had dat hij al te afkeurend had gekeken naar de omhooggestoken, op een stoel liggende voet van een examinator die zijn been had gebroken. Treesje Groot was niet eens hautain, zoals hij zelf, maar ze lachte hem wel voortdurend uit. Toch had het niet al te veel invloed op hem, maakte hij zichzelf wijs, omdat haar overwegingen strikt persoonlijk, uiterst vreemd en alleen door haarzelf aanvaard waren. Even zo goed lachte ze. Wie lacht betaalt. Wie zal het gelach betalen. Treesje Groot.

[p. 67]

Sjaarloos had hem bij zich geroepen omdat Treesje Groot geklaagd had dat hij haar een viswijf had genoemd. Terwijl hij alleen gezegd had dat ze niet als een viswijf moest schreeuwen als ze iets niet begreep. Al was het alleen maar omdat ze zo zelden iets begreep. Het liefst zou hij haar het raam uitsmijten. Maar hij volstond met een kil antwoord wanneer ze doorhad dat ze iets niet snapte. Dat kon ze immers eisen. Daarvoor werd hij betaald. Hij zou het haar betaald zetten. Niet alleen Treesje Groot moest betalen. Ook Badof. Die was al te brutaal. En sectiehoofd. Waar niets tegen was. Alleen had hij het te laat geweten omdat Sjaarloos hem had gezegd dat Donders sectiehoofd was. Die was het zeven jaar geweest. Met zijn gebrekkig instinct om met de leiding op te kunnen schieten had hij Badof verwaarloosd ten gunste van Donders. Niet alleen dat. Hij had hem afgekat. Al de eerste dag zei Badof hem te hebben gehoord dat hij een huis had gekocht, net buiten Foudgum en dat hij drie kinderen had. ‘Ik voel me uitsluitend verantwoordelijk voor wat ik zeg, niet voor geruchten,’ had hij vriendelijk geantwoord, waar Donders bijstond. Dat had Badof hem nooit vergeven. Niet lang daarna was hij tijdens een les komen binnenstormen, hij was niet voor niets sectiehoofd, om het op te nemen voor een leerling die bij hem was komen klagen. ‘Je pakt die kinderen verkeerd aan,’ zalfde hij. ‘Je moet meer met ze praten’. ‘Als een vader,’ ging hij door. Sociaal werker bedoelde hij.

‘Wij zijn zulke verschillende mensen Marco’.

Hij zei niet Badof maar Marco, dan zou hij hem nog meer haten. ‘Ik geef hen les. Ik praat om te verdienen en zij betalen om te mogen luisteren. Dat is een zakelijke overeenkomst. Als het ze niet bevalt moeten ze verdwijnen.’

Badof zou wel Rooms zijn, hoewel hij nog niet het genoegen had gehad hem op een hostie te zien zuigen. Het was zeer leerzaam iemand op een hostie te zien zuigen. Ook Treesje Groot had hij nog niet op een hostie zien zuigen. Hij had Sjaarloos verteld dat het met die klas van Treesje Groot niet ging. Ze was daar trouwens zelf ook al over komen klagen. Nadat hij haar opnieuw gezegd had te vertrekken omdat ze nog harder dan een marktkoopvrouw om uitleg bleef schreeuwen. Hij verjoeg ze als vlooien uit een sok. Ze zou bloeden. Hij zou zeer systematisch te werk gaan. En alleen nog vragen bedenken op proefwerken waar Treesje Groot geen raad mee wist. Hij had er geen idee van wat ze allemaal aan Sjaarloos verteld had. En evenmin of Sjaarloos, die niet altijd even wakker was, zich door haar had laten inpakken. Wel wist hij dat Sjaarloos met Badof had overlegd. ‘Zeg Badof,’ moet hij hebben gezegd, ‘hoe zit dat nou met die Planckaert. Wat vind jij daar nou van.’ En Badof had ongetwijfeld gezegd dat hij weinig vertrouwen had in iemand die praatjes rondstrooide over denkbeeldige kinderen en niet bestaande huizen. En die, wat het nog veel erger maakte, bovendien niet Rooms was.

Om Sjaarloos duidelijk te maken dat hij niet alleen problemen had met de klas van Treesje Groot had hij Zwetjens er bij gehaald en Duivenkamp. Zwetjens gaf natuurkunde en Duivenkamp Frans. Dat Zwetjens niet met de klas van Treesje Groot op kon schieten verbaasde niemand, omdat hij met niemand overweg kon.

Dat de ervaren Duivenkamp soms met het schuim op z'n mond die klas uitkwam maakte indruk op Sjaarloos. En hij had kans gezien om Sjaarloos van het idee af te brengen om eens met die klas van Treesje Groot te gaan praten.

En alles op te schrijven wat ze tegen hem hadden. De kippen zonder kop. Hij had nog nooit iemand uit die klas meer dan drie woorden in de juiste volgorde en samenstelling horen gebruiken. Hij voelde er niets voor. Al was het alleen maar omdat Fluitebrij, die conrector was en belast met het gezag, dat wel deed. Fluitebrij maakte er geen geheim van zijn opvattingen over rechtvaardigheid direct te ontlenen aan de duistere leer van de nazarener timmermanszoon. Maar wat veel erger was: in een interview in de schoolkrant ‘Het sleutelgat’ maakte hij bekend altijd een leerling op zijn woord te geloven. Wat immers in overeenstemming was met wat de timmermanszoon ook al had beweerd. Fluitebrij vond dat hij er te veel uitsmeet. Wat moest hij dan doen. Het raam mochten ze niet uit. En slaan mocht alleen uit zelfverdediging waarbij

[p. 68]

hij ze bovendien eerst de andere wang toe moest keren.

Het was op een Maandag dat Sjaarloos een korte vergadering belegde. Met Badof, Zwetjens, Duivenkamp en hijzelf. ‘Ja heren... eh,’ begon Sjaarloos schutterig. Hij praatte slecht in stijf Nederlands. Eigenlijk was hij een jongen uit de polder die op latere leeftijd Nederlands had geleerd. Een heel aardige jongen. Slecht Nederlands. ‘Eh...Planckaert heeft eh...problemen met die klas waar Treesje Groot in zit...en eh...hij zegt dat jullie dezelfde...of in ieder geval soortgelijke...eh...problemen met die klas hebben...Zoiets is het toch Camiel...verbeter het maar als ik het verkeerd heb gezegd.’

Hij keek naar Badof en zag zijn roodbeaderd gezicht opzwellen. Al veel eerder en toen opnieuw moet Badof zich hebben voorgenomen om te blijven stoken.

Badof moet bang zijn geweest dat hij sectiehoofd wilde worden. Planckaert die op zo'n goeie school heeft gezeten wordt natuurlijk sectie hoofd, heeft hij gedacht. Ik heb alleen maar een paar cursussen gevolgd. Ik druk me zo gebrekkig uit, nog gebrekkiger dan Sjaarloos. En nog wel in een onverstaanbaar dialect. Ik word na een jaar sectiehoofd te zijn geweest vervangen door Planckaert. Dat zal niet gebeuren. Ik ben een vader voor mijn leerlingen. Wij willen op deze school alleen leerkrachten die een vader zijn voor hun leerlingen. Zelfs voor Treesje Groot. Treesje Groot, hoe vaak moest hij het nog zeggen, had zich ernstig vergist. Sjaarloos hoefde maar één advertentie te plaatsen in de Foudgummer Nieuwsbode. Gevraagd: ‘Twee dozijn mongolenkopjes van 16 jaar, met maskara over hun hele gezicht gesmeerd’ en ze zouden overal vandaan komen. Vanachter iedere struik in Foudgum minstens één. Hijzelf was niet zo makkelijk te vervangen. Ook Badof wist dat. Arme Badof. Iemand die zoveel weet als ik, Badof, daar is niet zo makkelijk aan te komen, dacht hij hardop. Als het om iemand als jou gaat, iemand met een middenstandsdiploma,

[p. 69]

een zwakke rug en platvoeten, ligt dat anders. Het was al even zinloos om met Badof als met de klas van Treesje Groot te praten. Je kon moeilijk tijd verspillen aan iemand die de logika de rug had toegekeerd. Iemand die geen argumenten aanvoerde om zijn zweverige standpunten te schragen. Iemand die niet de consequenties trok uit zijn eigen waarnemingen. Had Badof niet een week geleden, tijdens een vergadering, in een lange treurige monoloog in zijn half verstaanbaar dialect, bij hoog en bij laag volgehouden dat in de klas van Treesje Groot zoveel ‘kwaadwillende elementen’ zaten dat hij het ‘zeer de vraag’ vond of ze wel met elkaar op weekend naar een naburig klooster konden. Hij wilde voorkomen dat de onschuldigen werden besmet. Hij had vast ‘bezoedeld’ willen zeggen en ‘bepoteld’ bedoeld.

Dat die zogenaamde besmetting in de schoolbanken even goed zou gebeuren drong niet tot hem door. Hij was een prêtre manqué. Hij bleef maar zalven. ‘Ik vind dat heel erg,’ had hij gezegd toen Johnny Koog van school gestuurd werd. Een lomp loeder dat al jaren eerder had moeten worden geloosd en die door Planckaert twee keer binnen tien dagen was verjaagd. ‘Ik vind dat een geweldige opluchting Marco,’ zei hij. Voor het zogenaamde geduld uit de roestige trukendoos van de Nazarener was geen plaats meer. En evenmin voor Treesje Groot. Met een helder verstand had ze zich zijn vijandschap kunnen veroorloven. Zelfs met het hare kon ze zich dat veroorloven. Zolang ze niet over wilde. Maar ze wilde over. Dat zou moeilijk worden met een vier. Zo vroeg in 't jaar. Alleen een wonder als het opensplijten van de Rode Zee zou dat kunnen veranderen. Treesje zowel als Badof had zich vergist.

Ook de andere docenten begonnen nu door te krijgen dat Badof iets te vaak vreemde opvattingen verkondigde. Sjaarloos niet. Misschien omdat hij ook moeite had met het dialect van Badof, maar meer nog omdat hij gevoelig was voor de zalvende toon van gemankeerde priesters. Soms vroeg Planckaert zich af of het geen tijd werd op te stappen. Ook al was het pas vroeg in 't jaar. Maar hij had nog iets groots te verrichten. Hij moest de klas van Treesje Groot veilig naar het eindrapport koersen. Ook had Sjaarloos voorgesteld zijn postduiven eens te komen bekijken. Zou Sjaarloos hebben aangevoeld dat hij ieder moment op kon stappen.

Er was weinig dat hem tegenhield. Dan moest Sjaarloos maar iemand zoeken die wel kans zag Treesje Groot over te laten gaan. En met haar tien anderen. Niet erg veel slimmer. Zoals Bobby van der Meer. Een onderuithangende dwalm met een bek als een snoek en vals als een te vaak geslagen hond. Toch had hij nog iets liever met Bobby van der Meer te doen dan met Treesje Groot.

Lianne Moens, de vriendin van Treesje Groot, zou hij graag het lokaal uitwerpen, zoals een koekoek de kinderen van z'n onechte moeder over de nestrand duwt. Een keer had ze, na een ziekte die weigerde door te zetten, gevraagd of ze met hem mee kon rijden omdat ze drie kilometer bij hem vandaan woonde, in een gehucht ten westen van Foudgum. ‘Ik moet juist de andere kant op Lianne. Het is jammer, maar dat is vandaag de route’. Hij verfoeide ze. Badof had gelijk, hij moest met ze praten. En als z'n afkeer om meer dan twee woorden met ze te wisselen niet zo groot was, zou hij dat ook zeker doen. Er zou een gejuich opgaan, nadat Sjaarloos was voorgegaan in gebed, op de morgen dat hij zou uitglijden in een scherpe bocht en onherstelbaar verkreukeld het ziekenhuis van Foudgum werd binnengedragen. Waar ze hem zouden oplappen zodat hij er toonbaar uitzag onder glas. Hij moest nog voorzichtiger rijden om ze ook dat genoegen te ontnemen. Omdat het precies het wonder was dat Treesje Groot en Lianne Moens nog kon redden. 't Zou nog een hele opgaaf worden ze te laten zakken. Ze zouden tekeer gaan als de baarlijke droes. Treesje Groot schreef nog maar een paar dagen geleden de volledige vervoeging van het werkwoord courir op een stuk papier zo groot als een sigarettenvloeitje. Je kon niet volhouden dat ze zich niet voorbereidde. Even had hij erover gedacht haar weg te halen naast Lianne Moens, van wie ze alles overschreef. Maar hij bedacht net op tijd dat er bij Lianne Moens ook niets van deugde. En het werd er niet

[p. 70]

beter op sinds ze opgehouden was hem vragen te stellen.

Daarvoor haatte ze hem te veel. Dat moest zo blijven. Tot het eind van het jaar zou ze blijven staan op een vier. Als een thermometer die op de grond is gevallen. Doubleren.

Achterlaten moest hij ze. Of had hij ze dan soms weer? Even aangenomen dat hij bleef. Daar had hij nog niet aan gedacht. Maar hij had ze ook als ze wel overgingen. Voor hem bleef het hetzelfde. Voor hen niet, en daarom ging het. De strategie was dus toch goed:

Lianne Moens en Treesje Groot konden dit jaar niet over. Meneer Planckaert stond er borg voor. Hij zou er zijn zogenaamde onderwijs helemaal op afstemmen. Zoals hij zijn gesprekken in de koffiekamer zou afstemmen op Badof. Meestal ging dat moeiteloos omdat hij benaderd werd door anderen die hem vroegen wat er toch aan de hand was met z'n sectiehoofd. Een man die zulke tegenstrijdige standpunten innam. Filosofisch zou hij dan zeggen dat het het goed recht van iedereen is om dingen te verdedigen die eigenlijk strijdig zijn. Dat was pas echte democratie. En dat hij Badof altijd zo'n aardige man vond, die zo leuk wist om te gaan met zijn leerlingen. Tegen ze praatte als een vader. Jammer genoeg nog niet met Treesje Groot en Lianne Moens omdat hij die pas volgend jaar zou hebben. Nadat ze waren blijven zitten.

Foudgum 1983