Maatstaf. Jaargang 31

[p. 32]

J. Nooitgedagt
Odo

Toen Odo geboren werd, was zijn vader eigenaar van de boerderij zijner ouders. Uit een geslacht, dat sinds onheuglijke tijden denzelfden zwaren grond had bezeten, erfde hij niet alleen hun landelijk bezit, maar ook hun geestelijken eigendom. En men had zijn ietwat strenge trekken en stalen oogen maar aan te zien, om zijn, misschien, stoeren, maar ook onverzettelijk stuggen aard te kennen. Diep sneed zijn ploeg den weerbarstigen bodem, en diep doorploegden zijn felle gedachten de rechtzinnige vaderlandsche theologie. En in lange winteravonden, als het huis ommuurd was van stilte, zat hij te speuren in de geleerde boeken der groote theologen, zich rekenschap gevend in kalme blijdschap van zijn algeheele instemming met het oude, onverzettelijke calvinistisch geloof; hard voor zichzelf, hard voor anderen; alleen rust vindend in ‘den eenigen troost in leven en sterven’, waarvan de Heidelberger Catechismus spreekt.

Eenigszins in tegenstelling met deze levensopvatting, die immers alleen vraagt: wat nuttigheid is u, was zijn liefde voor de muziek, want hij genoot niet alleen van de statige psalmen Davids en de lieflijke vroomheid van Bach, maar den hemelbestormenden titan Beethoven beminde hij boven allen, en zelfs waagde hij onder te duiken in de geweldige wellust van het slotkoor der Negende. En in sommige lichtzinnige oogenblikken konden luchtige danswijsjes hem bekoren en speelde hij de oud-Nederlandsche minneliedjes.

Deze muziek en het gaan naar een concert in de stad, waren echter ook de eenige weelde, die hij zich veroorloofde.

Zijn vrouw, als hij, uit een inheemsch boerengeslacht, deelde met hem die liefde voor de kunst. En graag mocht ze vertellen, hoe ze, als meisje, op weemoedige zomeravonden bij de dienstboden zat, en, wanneer een der knechts de harmonica haalde, hem het instrument afhandig maakte en zelf de sentimenteele volksdeunen en versleten gewestelijke liederen klagend liet hooren.

Ze waren beiden kloeke menschen, en Odo erfde hun ranke gestalte en hoogen geest.

Hij werd streng opgevoed. Niet, dat zijn ouders onvriendelijk voor hem waren, maar zijn kleine jongensvergrijpen werden, al naar den aard, zonder mededoogen gestraft. Zoo herinnerde hij zich, dat hij om koppigheid eens meegenomen werd naar den stal, en een zóó geducht pak slaag kreeg, dat hij een paar uur later nog moeilijk liep. Ook werd hij dikwijls opgesloten in een donkere kast. Ontvluchten kon hij niet, want voor de deur was een tafel geschoven.

Zijn laatste klappen ontving hij in zijn tiende jaar. Toen werd hij, volgens zijn vader, te groot om geslagen te worden.

Toch deed deze strengheid geen afbreuk aan de goede verhouding tusschen Odo en zijn ouders. Van klein kind af had men hem geleerd, dat elke overtreding zijn straf meebrengt, en de gevolgen van onze daden, ondanks de vergiffenis, gedragen moeten worden. En nà de straf, was ook alles vergeten, en werd de zaak als afgedaan beschouwd. Zijn ouders gingen heel oprecht met hem om. Daardoor kon en durfde hij ook alles vertellen en kreeg zijn wezen die eenvoudige klaarheid, waarom men hem bewonderde en benijdde. Betrekkelijk jong kende hij reeds het verschil der geslachten, maar dit was voor hem iets zóó natuurlijks en heiligs, dat hij, een paar jaar naar school gaande, eens met brandende wangen thuis kwam, en bitter weende over de ruwe aardigheden zijner makkers.

Als kleine jongen regeerde hij op het ruime boerenerf en liep door de donkere schuren. De knechts lieten hem rijden op de groote goede paarden, en de meiden namen hem mee om naar het melken der koeien te kijken. In de schuur bouwden ze een huisje van stroopakken voor hem, waar hij als een hondje in en uitkroop.

En dikwijls stond hij in de gang naar de kaart van zijn vaders landerijen te turen als een kleine erfprins, trotsch op zijn uitgestrekt gebied.

Met zijn vijfde jaar ging hij naar school. Zijn ouderlijk huis lag meer dan een uur van het dorp. Dus werden het heele tochten. En daar hij met buurkinderen zou loopen, die langs den weg allerlei afleiding zochten, moest hij om zeven uur

[p. 33]

van huis. 's Zomers was dit wel prettig; toch, op een heeten dag, als de zon al zoo vroeg broeide, sloften ze door het zand en kwamen bezweet en afgemat in de klas.

In den winter was het moeilijker. Dan moesten ze den weg in duisternis aftasten, en namen ze elkaar bij de hand, om niet in de breede slooten te geraken. Vooral als het sneeuwde, en ze zich moesten omkeeren zoo nu en dan om adem te halen, was het een gezwoeg, dat bijna boven hun krachten ging. Maar gewennend aan weer en wind werden ze groot en sterk. Prettig was de tocht, als de weg met invallenden dooi, een spiegelend ijsvlak werd. Dan ging er één op zijn klomp zitten en twee kameraden trokken hem voort.

Een heel enkelen keer, als 't plasregende, werd hij met het rijtuig gebracht en gehaald, tot vreugde van de kinderen der daglooners, die mochten meerijden.

Grooter geworden, vond hij het pleizierig om lang met zijn kameraden om te slenteren op den thuisweg. 's Zomers werd er slootje gesprongen, en vóór zijn vader hem de eerste zwemles gaf, had hij reeds dikwijls met de makkers in het water geploeterd, en zich als een hond in het gras drooggerold.

Ze zochten bitterzoet en kalmus, en kauwden de wrange vruchten der elzen, ‘de jodenpruimpjes’; later gingen ze met zakken vol appels van huis, met het voornemen ze bij school met dorps-vriendjes te deelen. Maar meestal bereikten de vruchten de speelplaats goed geborgen in hun magen. En als het de tijd der wortelen was, knabbelden ze het vleesch als muizen langs den pit, totdat ten leste de lange zoete gele stengel over bleef. En ook de winter had nog zijn zalige snoeperij. Mild deelde hij erwten en boonen, waar onder de les van gesmikkeld werd; en de omzittenden kregen iederen dag hun bestemd deel, zooals de kinderen Israëls hun gomer Manna.

Als 't amper vroor, werd de ijssterkte der slooten met steen en klomp geprobeerd. En als het maar eventjes kon, kwam hij op de schaats naar school.

Zoo groeide hij op, bemind en gehard, tot een grooten slanken jongen, blond van haar, grijsblauw van oogen, die soms konden lichten als gouden zonnen. Zijn trekken waren die van zijn vader, maar milder. En zoo innemend was zijn regelmatig gezicht, en de beweging van heel zijn kloekgebouwd jongenslichaam, dat men hem met bewonderend welgevallen beschouwde. Hij was in zijn spelen even druk als zijn makkers, maar niet onbesuisd. Niemand twijfelde aan zijn durf, en toch vocht hij bijna nooit. En als hij soms bij het hek van de speelplaats een oogenblik alleen stond, kon er een melancholie in zijn oogen rijzen, of er in zijn ziel een klein plekje was, van waaruit de schaduwen opstegen. Toch, zonnig en zuiver was heel zijn leven. Ondanks zijn vele spelen, was hij wel graag alleen. Hij hield ervan op zijn eentje te gaan visschen. Dan zat hij uren achtereen aan het kalme water van een bijna dichtgevallen kanaaltje, dat niet meer bevaren werd, midden in de eenzaamheid. Hoewel zijn ouders niet erg van die buien hielden, daar ze het onmannelijk vonden en sentimenteel noemden, lieten ze hem toch zijn gang gaan. En toen hij vijftien jaar was, gaf zijn grootvader hem een paar fuiken en vischte hij met een net.

Ook geestelijk groeide hij. Hij las met graagte de jongensverhalen; maar nog liever romantisch beschreven geschiedenisboeken. En een tijdlang dweepte hij met den geweldigen strijd om Rome.

Hij liep met een catechismusboekje in zijn broekzak, daar hij elke week een Zondag op school moest opzeggen, en gedurende den langen tocht, hardop rammelende, die afdeeling gemakkelijk leerde. Maar liever keek hij in zijn rekenboeken, en overdacht de taaie vraagstukken om er een korte en kalm logische oplossing voor te vinden.

En als hij thuis kwam, en zijn taak gemaakt had, zat hij voor zijn piano, want ook hij hield van muziek. Zijn vader gaf hem les. En zoo groot was zijn bevattelijkheid, dat hij de droge theorie zonder moeite leerde, en met vasten vluggen greep de accoorden bemachtigde. Als hij alleen zat, begon hij wel eens te fantaseeren, hoewel zijn vader het hem had verboden, daar hij, hiervoor nog te jong, zich allicht verkeerde accoord-

[p. 34]

vorming zou aanwennen.

Toen hij goed kon spelen, kocht zijn vader een vleugel. En van Eddy, zijn vriend, kreeg hij de klavierbewerking van enkele oratoria en Beethovens symfonieën. En dikwijls kwam Eddy luisteren naar het spel van vader en zoon, en hoorde, met zijn hoofd in zijn handen gestut, hoe Odo's heldere buigzame stem als een leeuwerik ten hemel steeg.

Eddy was eenige jaren ouder dan Odo, en uit een geheel andere omgeving. Bij zijn opgroeien en buiten zijn studie aan een middelbare school, bemoeide hij zich veel met de litteratuur. Hij was samengestelder van wezen en verfijnder dan Odo, maar misschien bleven ze door hun verschillende geaardheid beter vrienden. Hun omgang was al begonnen op school, in Odo's eerste jaar, en bleef duren tot zijn achttiende, toen hij stierf.

Ze zagen elkaar elken dag, en toen Odo een fiets had, bleef hij dikwijls na schooltijd bij Eddy, om tegen zessen gauw naar huis te peddelen.

Met hun opwassen was ook de vertrouwelijkheid grooter geworden, zoodat er ten slotte geen ding was, dat ze voor elkaar verborgen hielden. En ook Odo's ouders, die bijwijlen lachten om die groote genegenheid, raadpleegden Eddy over velerlei wat Odo betrof, daar ze van zijn goed inzicht waren overtuigd.

Een enkele maal werd de harmonie tusschen hen wel verstoord, maar daar geen van beiden rustig was na zoo'n oneenigheid, duurde het niet lang, of de vrede was hersteld, en gewetensvol onderzochten ze hoe ze toch zoo tegen elkaar hadden kunnen mokken.

Om Eddy een genoegen te doen, deed Odo iets aan litteratuur. En Eddy, die niets om landbouw gaf, legde zich toe op kennis van den bodem en bemestingsleer om Odo te kunnen helpen in zijn studie. Want de schooljaren gingen om, en Odo zou met het oog op zijn grondbezitterschap landbouw studeeren.

Zijn vader wilde hem naar een school in Duitschland zenden, vanwaar hij slechts met de Kerstvacantie zou kunnen thuiskomen. Hij was toen zestien jaar. Heel veel trek om te gaan, had hij niet. Maar overtuigd van zijn vaders inzicht en goedheid, sprak hij niet tegen. En had hij niet de belofte van elke week een brief: èn van huis, èn van Eddy?

Toen begon dat lange schriftelijke gesprek, waarin Odo heel zijn klare jongensleven uitzei: àl zijn idealen, zijn ijver en luieren, zijn pleizier in werk en spelen, zijn deugden en gebreken, 't werd alles gebiecht op die dunne dichtbeschreven blaadjes papier. En niemand verheugde zich meer dan Eddy om die suverlike minne ti gode, èn de genegenheid die straalde naar hem.

In de Kerstvacanties kwam hij thuis, en tweemaal achtereen was Eddy de gast van Odo's ouders, en luisterde naar de muziek van vader en zoon en naar Odo's heldere buigzame stem, die als een leeuwerik ten hemel steeg.

En in de lange avonden, als de vader eindelijk nog greep naar de boeken der groote theologen en zich verdiepte in hun speculatieve beschouwingen en de moeder zich reeds lang ter ruste had begeven, spraken Odo en Eddy over de bewogenheden van hun leven, en de toekomst die hun eenvoudig en klaar scheen.

Vlak na die tweede vacantie stierf Odo. Stil van verslagenheid lazen zijn beminden het korte bericht. Hij had kou gevat, en was bezweken aan hooge koorts eer men zijn ziekte naar huis had kunnen berichten.

Zijn brieven, een handvol portretten, een goudige krul haar, was alles wat hun bleef. Maar neen, zooals in het heilige Boek staat dat àllen Gode leven, bleef hij hun nabij in stralende herinnering. - En op het verre kerkhof lezen nieuwsgierigen op het graf van den vreemden jongen: ‘Is het wel met uw kind? Het is wel.’