Maatstaf. Jaargang 31

[p. 142]

Jan Versteeg Louis-Ferdinand Céline, polemist zonder partij

Goed en kwaad zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het één bestaat zelfs niet zonder het ander. Dat betekent dat, naast het Goede, ook het Kwade een functie heeft. Wie dat ontkent door erover te zwijgen is dwaas. We zouden daarmee de ogen sluiten voor een deel van de realiteit en van onszelf. Ik geloof dat we het kwaad in zekere mate kunnen bezweren door onszelf toe te staan erover te spreken, objectief, zakelijk. Dit geldt speciaal voor het kwaad dat bestaat uit de pamfletten van Louis-Ferdinand Céline. Wie het taboe dat als een donker waas over deze pamfletten ligt wil doorbreken, roept onvermijdelijk weerstanden op. Maar wat willen we dan? Doen of ze niet bestaan, alsof al dat vreselijks nooit geschreven is? Ik vind dat nogal hypocriet. In de eerste plaats houdt men hiermee een mythe in stand waar sommigen maar al te blij mee zijn. Fundamenteler is echter dat het lijkt op een ontkenning van het kwaad zelf, een kwaad waar we maar het liefst niet aan herinnerd worden. Juist in een periode waarin het racisme blijkt op te leven vind ik dat geen goede zaak. Daarom zal ik spreken, spreken over deze pamfletten die wat hun ideologische achtergronden betreft, hoe verwerpelijk ook, helaas nog steeds een deel van onze werkelijkheid vormen. Een pijnlijke maar noodzakelijke operatie, omdat zij het kwaad in onszelf blootleggen.

Waren de romans Voyage au bout de la nuit (1932) en Mort à crédit (1936) nog literatuur, dat wil zeggen de autonome uiting van een individueel gedachtenleven, een consequentieloos spreken, een soevereine communicatie tussen schrijver en lezer, in de pamfletten wil Céline met zijn schrijven een daad stellen. Zo valt bijvoorbeeld ook zijn arts-zijn te verklaren. Ik geloof dat Céline in essentie een man van de daad was. In die zin was reeds zijn medisch proefschrift over Semmelweis een provocatie. In zijn strijd tegen de kraamvrouwenkoorts die talloze slachtoffers eiste, stuitte deze Oostenrijkse arts op een wereld vol domheid en onbegrip, tot hij ten slotte als bewijs voor zijn stelling een spectaculaire daad stelde: hij besmet zichzelf en sterft. Ook Céline maakte al vroeg kennis met de problemen van de hygiëne, met name tijdens zijn korte verblijf in Afrika, in 1916. Later zal hij als hygiënist in dienst van de Volkenbond werken. Het idee dat hij door middel van preventie erger leed kon voorkomen blijft hem verder achtervolgen maar krijgt geleidelijk een ander karakter. Niet alleen de individuele mens, de hele wereld diende van ziekte, ellende en armoede bevrijd te worden. Hoe kon dit kwaad dat mens en samenleving beheerste daadwerkelijk worden aangepakt? In de romans legt Céline alleen nog maar de talloze facetten van het probleem bloot, in de pamfletten stelt hij het voor alsof hij de diepere oorzaken heeft gevonden. De oplossing is vervolgens slechts een kwestie van eenvoudige hygiëne. Herstel van de oorspronkelijke zuiverheid, een gezonde wereld, was volgens hem mogelijk door de zieke elementen uit de samenleving te verwijderen. Een stap verder, en dit denken mondt uit in een nieuwe rassentheorie. Dit is in het kort de verklaring die Muray geeft in zijn omstreden essay Céline (1981).

Toch zijn de pamfletten van Céline nauwelijks een serieuze bijdrage aan de discussie over het door de schrijver gesignaleerde probleem te noe-

[p. 143]

men, zelfs niet als hij in Les Beaux Draps (1941) met ideeën voor een nieuwe Franse samenleving komt aandragen. Dat brengt ons tot de vraag of we Céline eigenlijk wel als een polemist kunnen beschouwen. De polemist/pamflettist wil twee dingen: een daad stellen en overtuigen. Maar heeft Céline wel de opzet polemisch te zijn? We stuiten hier op enige begripsverwarring. Een polemisch geschrift veronderstelt immers een weerwoord van de aangevallene of zijn medestanders. Het poneert een stelling die door de tegenpartij dient te worden bestreden of ontkracht. Daarbij zijn vrijwel alle retorische middelen geoorloofd. Zo bedient de polemist zich bij voorkeur van op futiliteiten gebaseerde of irrationele argumenten die de falsifieerbare elementen moeten verhullen of teniet doen. Vaak betreft het meningsverschil een actuele zaak, in ieder geval bestaat er een gemeenschappelijk veld van interesse. Daarmee bewegen de tegenstanders zich op een min of meer afgebakend terrein. Van dit alles is bij Céline geen sprake. Hij schrijft om zijn tegenstander te verpletteren, monddood te maken. De pamfletten van Céline zijn een voortdurende provocatie in de vorm van een alleenspraak waarbij de schrijver al bij voorbaat breeduit op zijn eigen gelijk gaat zitten. Als pamflettist is Céline de vertegenwoordiger van één waarheid, een waarheid die nog door niemand wordt ingezien of gedeeld en waarvan hij de enige verkondiger is. Dat wil zeggen: de schrijver en zijn publiek hebben aanvankelijk nog niets gemeen. Hij beschouwt de ideologie van de ander als een schandaal. Hiermee legitimeert hij zijn heftigheid. Met veel temperament, gespeelde woede en overdrijving probeert Céline zijn publiek te overdonderen, voert hij een spektakelstuk op waarbij hij geen middel ongebruikt laat. Iedereen die een andere mening is toegedaan, dus een onwaarheid verdedigt, dient van verdere communicatie, ja zelfs van elke participatie aan de werkelijkheid, te worden uitgesloten. Omdat de pamflettist ingaat tegen een gevestigde mening lijkt de waarheid die hij wil verdedigen op een paradox. Om zijn gelijk toch aan te tonen zoekt hij derhalve naar paradoxale middelen. Daarmee manoeuvreert hij zich in een marginale positie. Daarvan maakt Céline handig gebruik: het wordt een strijd tussen een ik en de wereld, een gekweld ik dat geen ander middel ziet om zich te laten horen dan zijn met veel pathos (walging, afschuw, verontwaardiging, woede) geuite alomvattende protest. Zijn verontwaardiging vindt zijn oorsprong in de verloedering die hij constateert, een op handen zijnde ondergang. Daarbij stelt Céline het voor of er ooit een betere tijd, een gouden tijd, heeft bestaan die nu door ontbindende krachten wordt bedreigd. In Bagatelles pour un massacre (1937) is veel hiervan terug te vinden.

De beweringen die worden gedaan ontlenen hun kracht alleen maar aan het feit dat ze met een zekere nadruk worden uitgesproken. Door ze steeds maar in andere bewoordingen te herhalen ontstaat er een soort accumulatie die de schijn van een inductieve redenering wekt. Hoe meer de pamflettist zich aangevallen, bedreigd of beledigd voelt, hoe agressiever de toon. In dit opzicht bereikt Céline een hoogtepunt in L'agité du bocal (1948), zijn enige literaire pamflet, dat hij schreef nadat Sartre er hem in ‘Portrait d'un antisémite’ (Les Temps Modernes, december 1945) van had beschuldigd, geld van de Duitsers te hebben aangenomen. In deze tekst schuwt Céline zelfs het scatologische niet.

Vanuit semiotisch perspectief kunnen we de pamfletten alleen op hun juiste waarde schatten als we behalve op de betekenis en de vorm vooral ook op de werking letten, in termen van pragmatiek: de perlocutionaire kracht, de kracht van de overreding. Beschouwen we de pamfletten als een verzameling oordelen dan moeten we weten op basis van welk ideologisch kader deze oordelen worden uitgesproken om achter hun werkelijke betekenis te komen. Als het doel alleen maar zou zijn de lezer ten aanzien van het antisemitisme tot een keuze te bewegen, dan leverde dit slechts een debat op waarbij de standpunten al grotendeels bekend zijn. De meningen die bij het antisemitisme een rol spelen liggen voor een belangrijk deel historisch verankerd. Daarbij dient in de gaten te worden gehouden dat het antisemitisme in de loop der tijd herhaaldelijk van karakter is veranderd. Zo ontstonden antise-

[p. 144]

mitische tendenzen omdat men de joden ooit als godsmoordenaars zag of omdat zij zich voor het uitverkoren volk hielden; in de middeleeuwen beschouwde men ze als de incarnatie van de duivel, later als woekeraars omdat zij een belangrijke rol in de geldhandel speelden. Na een zekere emancipatie in Frankrijk onder invloed van de Franse revolutie duikt het antisemitisme in de tweede helft van de negentiende eeuw vooral op in linkse kringen waar men de jood om zijn grote economische macht als een begunstiger van het kapitalisme ziet. Bovendien leeft aan het eind van de negentiende eeuw de discussie op over de status van de verschillende rassen: bestaat er een superieur ras? Het antisemitisme in Nazi-Duitsland betekent een terugkeer naar het middeleeuws anti-judaïsme. Voegt Céline in zijn pamfletten nu iets toe aan het beeld of beperkt hij zich slechts tot herhalingen? Geen van beide. Céline put zonder enige samenhang uit de meest duistere geschriftjes en zonder te letten op de vele tegenstrijdigheden die in de verschillende vormen van antisemitisme verborgen liggen. Zo is zijn idee van een internationaal complot, zijn analyse van de economische machtsverdeling de ene keer een reactie op het zogenaamde joods-communisme, de andere keer op het zogenaamde joods-kapitalisme. De tragiek van Céline als pamflettist is dat hij wanhopig probeert greep te krijgen op zijn vermeende vijand, die vertegenwoordiger van de ‘onwaarheid’, maar dat hij zich in zijn woede zozeer overschreeuwt dat hij er niet één keer in slaagt hem werkelijk te localiseren en te identificeren. Hoe meer Céline overhoop haalt, hoe meer de jood zich aan het betoog onttrekt. Céline is in onmacht blijven steken, waardoor hij met zijn pamfletten op geen enkele wijze het doel bereikte dat hem voor ogen stond: het herstel van een ‘zuivere’ wereld. Dit op zich respectabele streven ontaardt bij hem in een hyperbolisch denken met waanzinnige consequenties. In de pamfletten verliest de auteur geheel de controle over zichzelf, ten koste van elke logica, zoals ook in Mort à crédit de scheldkanonnades zich over bladzijden uitstrekken. De ideeën zijn volstrekt secundair, het irrationele overheerst. Door een tomeloze verbale agressie wordt elke mogelijke argumentatie overwoekerd door grofheid en vulgariteit. Het narratieve element blijft echter een belangrijke rol spelen.

Voordat ik nu iets verder op de pamfletten zelf inga, wil ik eerst even een misverstand rechtzetten dat misschien toch nog hier en daar leeft. De pamfletten zijn beslist geen schotschriften in de eigenlijke zin. Daarbij denken we in de eerste plaats aan een kort, fel geschrift tegen een persoon of een bepaalde zaak. Alleen Mea culpa (1936) voldoet aan deze beschrijving. In mijn uitgave heeft het een omvang van vijfentwintig bladzijden. Bagatelles pour un massacre (1937), L'école des cadavres (1938) en Les Beaux Draps (1941) beslaan echter respectievelijk 379, 305 en 222 bladzijden. Daarnaast dient men onderscheid te maken naar de inhoud.

Het eerste pamflet, Mea culpa, verschilt duidelijk van de rest. Het werd ook na de oorlog nog verscheidene keren herdrukt. Het boekje is het resultaat van een bezoek van twee maanden aan Rusland waar Céline was heengereisd om zijn met Voyage verdiende geld op te maken, en verscheen in december 1936. Hoewel volstrekt niet antisemitisch, is het één lange scheldpartij tegen het Sovjetcommunisme, zonder dat er ook maar enige concrete beschuldiging tegen het systeem of de leiders wordt geuit. Het gevaar van het Sovjetcommunisme schuilt volgens Céline voornamelijk in het optimistische karakter ervan. En uit dit optimisme komt nu juist het meeste onheil voort dat de mensheid teistert. Daaraan ontleent elke heilsstaat immers het recht om in naam van het systeem te moorden, te brandschatten en te onderdrukken. Merkwaardigerwijs fulmineert Céline vooral tegen wat het communisme in de menselijke natuur losmaakt: zijn materialistische instincten, zijn egoïsme, zijn wreedheid. Kortom: het communisme brengt de ware beestachtigheid van de individuën aan het licht. Daarmee sluit dit pamflet in wezen nog nauw aan bij de romans. Het pessimisme dat Céline hierin reeds intuïtief tot uitdrukking bracht, wordt als het ware door de realiteit bevestigd. Céline gelooft volstrekt niet in de vooruitgang op basis van de natuurlijke ‘goedheid’ van de mens, in een gemeenschappelijk geluk.

[p. 145]

Dat streven naar geluk is niet meer dan een reusachtige leugen die het leven alleen maar verziekt. Wij zijn geboren voor het ongeluk, had hij al eerder vastgesteld. Het boekje heeft het karakter van een provocatie, is fel maar met nog duidelijk literaire kwaliteiten.

Behalve een afrekening met het ‘arbeidersparadijs’ Rusland, is Mea culpa tevens een klap in het gezicht van alles wat links is in Frankrijk. Céline richt zich vooral tot de linkse critici die hem na Voyage op handen hadden gedragen maar hem na Mort eigenlijk alweer de rug toekeerden. Met deze ‘schuldbekentenis’ ontdoet Céline zich voorgoed van het etiket ‘linkse schrijver’.

Een jaar later blijkt de niettemin gevierde romancier Céline zich te hebben ontpopt tot een ordinaire racist. In Bagatelles kolkt het antisemitisme in al zijn waanzin en agressiviteit onstuimig naar de oppervlakte. Toch is dit pamflet veel meer dan alleen maar een tirade tegen de joden. Door een afwisseling van poëzie en grofheid schept Céline voortdurend tegenstellingen die de lezer op het verkeerde been zetten. Zo omlijst hij zijn aanvallen met enkele balletten waarin hij het beeld schetst van een in zijn ogen verloren gegaan ideaal: een zuivere, van poëzie doortrokken wereld, met de danseres - het volmaakte, vrouwelijke wezen - als middelpunt. Aan die toestand is buiten ieders schuld een eind gekomen. De balletten moeten de goede wil, de onschuld en de onbevangenheid van de auteur aantonen alvorens deze het gevecht met de veroorzakers van het kwaad aangaat: de joden. Maar waarom juist zij? Sommige critici (Vandromme, De Roux, Debrie-Panel, Hanrez) meenden de ernst van deze beschuldiging te kunnen bagatelliseren door te stellen dat Céline het woord jood voor alles en iedereen gebruikt, zonder zich daarbij te richten tot een bepaalde bevolkingsgroep. Was het maar waar dat de zaak zo eenvoudig lag. Pas veel later haalt Céline ook het ‘gele gevaar’ erbij. Anderen zochten naar verklaringen (Vitoux, Kummer) of zelfs naar rechtvaardigingen (Monnier, nog tijdens het laatste Céline-congres). Kummer komt nog het dichtst in de buurt door te stellen dat een aantal minder aangename gebeurtenissen in het leven van Céline voor hem aanleiding waren tot rationalisaties van dieper gelegen conflikten. Als voornaamste dreiging doemt dan de jood op die volgens Céline in de hele wereld de touwtjes in handen heeft en aldus verantwoordelijk kan worden gesteld voor de decadentie van Frankrijk, het alcoholisme, de industriële en intellectuele achterstand, het materialisme en de oorlogshetze. Daarbij moeten we bedenken dat het antisemitisme met name in Frankrijk een lange traditie heeft. De opleving ervan in de jaren dertig hangt samen met een algehele malaise.

Frankrijk is dan een innerlijk diep verscheurd land dat tegen elke prijs een oorlog wil vermijden. Daarbij gingen uiterst links en uiterst rechts vaak merkwaardige overeenkomsten vertonen. Veel intellectuelen raken hierdoor met zichzelf in conflikt. Bij Céline is daarvan echter geen sprake. Hij schrijft zijn pamfletten juist als een buitenstaander die te lang zijn mond heeft dichtgehouden. Zijn onwetendheid op politiek gebied is echter schrijnend en zijn meningen berusten grotendeels op vooroordelen. Je hoeft er de Brieven aan vriendinnen maar op na te slaan. Afkomstig uit een bekrompen, kleinburgerlijk middenstandsmilieu, kreeg Céline de traditionele rechtse denkbeelden, het antisemitisme incluis, al met de paplepel ingegoten. Hij is dan ook altijd een rechts figuur geweest die in de tijdsomstandigheden zijn wantrouwen en vooroordelen alleen maar bevestigd zag. Dat hij als buitenstaander toch bij het politieke gebeuren betrokken raakt, komt zoals gezegd omdat hij een daad wilde stellen. Na heel lang te hebben gezwegen, wil hij reageren op een door hem geconstateerde mentaliteitsverandering die hij met angst en beven uit Amerika naar Frankrijk ziet overwaaien en waarop hij reeds in een brief uit 1935 aan Karen Marie Jensen zinspeelt:

‘(...) ik ken niets afschuwelijkers, niets afgrijselijkers dan Amerika, een land volkomen verstoken van dieper leven zodra je ophoudt je op te winden en begint na te denken (...) Ongelooflijke geestelijke onmacht. Hun gevoel? Uit een warenhuis. Hun geestdrift? Voor de lift. De ziel?

[p. 146]

Dat is voor hun een schuiftrompet die glittert. Hoe meer schijnwerpers erop, hoe verliefder ze zijn - een totale omkering, perversie, verloedering van elke mystiek. Een natie van dronken garagehouders, schreeuwers, en binnenkort helemaal verjoodst.’ (Brieven, blz. 199)

Deze mentaliteitsverandering, deze algemene verloedering, geïncarneerd door de joden, beschouwt hij dus vooral als een bedreiging van alles wat in zijn ogen te maken had met echtheid, oorspronkelijkheid, spontaneïteit, natuurlijkheid, zoals hij die in zijn balletten probeert op te roepen.

De eigenlijke aanvallen bestaan uit talloze anecdotes, kranteknipsels, lijsten, getuigenissen, citaten, statistieken en ander ‘belastend’ materiaal, meestal vervalst of aangepast, afgewisseld met reisverslagen, kleine dialogen en kritiek op nog vele andere zaken die Frankrijk betreffen, zoals de literatuur, het onderwijs enz. Voornaamste schietschijf bij dit alles blijft de jood, in al zijn hoedanigheden. Enige lijn of samenhang zit er nauwelijks in deze aanvallen en in zijn woede spreekt de schrijver zich even zovele keren tegen. Vanaf het begin dringt Céline de lezer in een bepaalde hoek. Hij probeert hem voor zich in te nemen. Met een stortvloed van schijnbaar authentiek materiaal, lijkt hij het onmiskenbaar ‘objectieve’ bewijs in handen te hebben dat we het slachtoffer dreigen te worden van één groot internationaal complot waarbij: jood = neger = vrijmetselaar = communist = ‘ploutocraat’ = neger = jood. Maar zijn argumentatie is zo onzinnig dat van het uiteindelijke doel, de lezer te overtuigen, niets overblijft. Het is een samenraapsel van gemeenplaatsen, slechts voortkomend uit de behoefte zijn woede tot uitdrukking te brengen. Gedreven door persoonlijke rancune probeert hij door middel van overdrijvingen en grofheden het pleit voor zich te winnen.

L'école des cadavres, het tweede grote pamflet van Céline, verscheen in november 1938, zo'n twee maanden na de akkoorden van München. Door vele verwijzingen naar de actuele situatie, 146 naar politieke figuren, is L'école een gelegenheidsgeschrift met een sterk politieke inslag. Ook nu laat de schrijver zich meer door emoties meeslepen dan dat hij feiten of argumenten aandraagt. Dit keer echter geen gescheld op het Sovjetcommunisme, geen balletten, komische verhalen of romantische scènetjes. Na zijn beschuldigingen en waarschuwingen in Bagatelles, laat Céline zich in L'école leiden door een nieuwe obsessie. Was het in Bagatelles de verloedering, nu is het de dreigende oorlog. Opnieuw krijgen de joden de verantwoordelijkheid toegeschoven. Een joodse kongsie aangevoerd door Léon Blum en met steun van het ‘Front Populaire’ zou bezig zijn geweest door middel van een agressieve politiek tegenover Duitsland op een nieuwe oorlog met Frankrijk aan te sturen. Als enige oplossing om dit te voorkomen stelt Céline echter juist een stevige alliantie met Hitler voor. De tekst bevat talloze herhalingen en lijkt in grote haast geschreven. Soms borduurt Céline verder op bepaalde thema's uit Bagatelles maar overigens voegt het boek weinig toe aan het eenmaal ingenomen standpunt. L'êcole is daarom veel minder interessant dan Bagatelles. Hoe waanzinnig Céline echter ook te keer gaat, opnieuw mogen we niet vergeten dat hij waar hij het heeft over een Frans-Duitse alliantie een op dat ogenblik bijna algemeen streven verwoordt. Jacqueline Morand benadrukt dit nog eens in haar boek Les idées politiques de Céline (1972), waarin zij op blz. 130 schrijft: ‘(...) in 1937-38, de tijd van München, staan de kranten, de weekbladen en de bioscoopjournaals bol van de oproepen tot Frans-Duitse vriendschap en van pacifistische uitspraken van de aan de macht zijnde politici’. Na München moet bij Céline ook Engeland het ontgelden. Het Amerikaanse anti-fascisme legt hij uit als pro-joodse propaganda. Opnieuw heeft het betoog van Céline geen enkele overtuigingskracht.

Dat ligt weer anders met het vierde en laatste pamflet, Les Beaux Draps, dat in 1941 verscheen. Het antisemitisme is vrijwel verdwenen en de schrijver richt zich voornamelijk tot de Fransen. Zie je wel, roept hij ze toe, het is precies zo gelopen als ik voorspeld had. Van alle boeken die Céline tot dan toe gepubliceerd had, kreeg Les

[p. 147]

Beaux Draps de slechtste kritieken, zelfs in de hem gunstig gezinde pers. Voor de Fransen is het inderdaad zijn gemeenste boek, en niet Voyage, zoals hij zelf later graag beweerde. Vooral het verwijt dat het Franse leger in 1939 voor de vijand op de vlucht was geslagen werd hem zeer kwalijk genomen. Maar al heeft de catastrofe - voor Frankrijk inderdaad een zeer vernederende ervaring - dan plaatsgevonden, eigenlijk is er niets veranderd. Het Sovjetcommunisme en de joden beheersen nog steeds de wereld. Toch verschilt dit pamflet aanzienlijk van de twee voorgaande: de toon is anders, het is minder fel en er klinkt iets van berusting in door. Het belangrijkste verschil is echter dat Céline na het debacle een oplossing voor Frankrijk in petto heeft: een utopische nieuwe orde, een soort communisme voor de kleine man. De Fransen moeten één grote familie worden, ieder met een gelijk loon. Daarnaast pleit Céline voor een stelsel van sociale zekerheid tegen ziekte, werkloosheid en voor de oude dag. Persoonlijk bezit, een huisje, een stukje grond, zijn in beperkte mate toegestaan. Ook de opvoeding en het onderwijs moeten radicaal veranderen. Hij wil de jeugd bevrijden van dwang, van het keurslijf dat de volwassene hem opdringt en het individu tot een afschuwelijke materialist en egoïst maakt. Kunstonderwijs en lichamelijke opvoeding zullen een belangrijke plaats moeten innemen. Om dit alles te realiseren is nationalisatie op grote schaal nodig. Als de sociale gelijkheid eenmaal een feit is, zullen de mensen vanzelf minder vijandig tegenover elkaar staan.

Zoals Muray in zijn boek uitlegt, zien we hier tot onze verbazing een positieve, optimistische Céline aan het woord. Naast de polemische en utopische passages bevat Les Beaux Draps ook een aantal prachtige lyrische gedeelten, zoals het slot waar Céline zijn ‘petite musique’ alweer lijkt op te pakken. Dit alles maakt het boek tot een van de merkwaardigste teksten van Céline. Dit pamflet zou wat mij betreft gerust herdrukt mogen worden.

Céline is na deze geruchtmakende pamfletten van alles en nog wat beschuldigd. Hij zou behalve antisemiet ook fascist en collaborateur geweest zijn en zelfs geld van de Duitsers hebben aangepakt. Als ik de feiten die tot nu toe bekend zijn op een rij zet kan ik hem moeilijk een echte fascist of collaborateur noemen. De geldkwestie berust eveneens voor een groot deel op speculatie. Hoe men de pamfletten echter ook interpreteert, Céline's antisemitisme is evident. Als bron hanteert hij vrijwel uitsluitend derderangs materiaal als Israël, son passé, son avenir, La règne des juifs en La prochaine révolution des travailleurs. De feiten die hierin staan past hij bovendien naar willekeur aan. Slechts de wijze waarop hij ze in Bagatelles integreert, lijkt ze enig gewicht te geven. Rond 1938 had Céline zich van elke politieke richting gedistantieerd. Later wordt zijn antisemitisme een soort algemeen racisme waarbij hij erop wijst dat de rol van de Westerse beschaving en die van het blanke ras praktisch is uitgespeeld om ten slotte door de gele horden onder de voet te worden gelopen.

De pamfletten van Céline werden massaal gelezen en gecommentarieerd en tot 1943 herdrukt. Dit is te verklaren uit het feit dat hij een groot en dus gezaghebbend schrijver was. Zijn domheid is geweest dat hij in zijn woede noch de onredelijkheid noch de consequenties van zijn beweringen heeft ingezien. Met zijn schandalige pamfletten heeft Céline op een onverantwoordelijke en onvergeeflijke manier zijn ongetwijfeld magistrale literaire talenten misbruikt.