Maatstaf. Jaargang 31

(1983)– [tijdschrift] Maatstaf– rechtenstatus



[pagina 32]
Portfolio - Foto's van Sérgio Zalis bij gedichten van Carlos Drummond de Andrade; twee Brazilianen Sérgio Zalis, 19 augustus 1955 te Buenos Aires, Argentinië, geboren, studeert sinds 1981 aan de Rijksakademie voor Beeldende Kunsten in Amsterdam, afdeling postacademisch onderwijs aan de faculteit Visuele Kommunikatie. Eerder studeerde hij enkele jaren economie in Rio de Janeiro, en van 1978-1980 fotografie aan het Hadassa Community College in Jeruzalem. Als fotograaf was hij al sinds 1976 werkzaam bij Bloch Editors, in Rio de Janeiro, o.a. als internationaal correspondent te Londen, in Israël en in het Midden Oosten. In 1980 verscheen een gedocumenteerd fotoproject over het Mamilla Quarter in Jeruzalem, een werkstuk dat werd bekroond met de Hazel Greenwall Prize, en dat werd aangekocht door de Prefectuur van Jeruzalem. In 1981 volgde een gedocumenteerd foto-projekt over de Joodse kolonisatie in Zuid-Brazilië en in het Amazone-gebied, in opdracht van het Diaspora Museum (Beit Hatfutzot), in Tel Aviv. Ten slotte, alle in opdracht van de Rijksakademie voor Beeldende Kunsten te Amsterdam, het Kreta-projekt (1982), het Jordaan-projekt (1982), het vervolg op het projekt over de Joodse kolonisatie in Brazilië, en het Drummond de Andrade-projekt, dat zal resulteren in een uitgave in boekvorm (eind 1983). Carlos Drummond de Andrade, 31 oktober 1902 geboren te Itabira, in de Centraalbraziliaanse deelstaat Minas Gerais, wordt algemeen beschouwd als de belangrijkste Braziliaanse dichter van deze eeuw. Reeds in zijn eerste bundel, Alguma poesia (Een weinig poëzie; 1930), stelt hij de thema's aan de orde die kenmerkend zullen zijn voor zijn gehele werk. Een centrale plaats daarin wordt ingenomen door het thema van de ‘condition humaine’, in haar verschillende facetten: eenzaamheid, de noodzaak tot communicatie en de ingebouwde onmogelijkheid daarvan, het aan elk streven inherente falen, het tekortschieten van de taal, de ontoereikendheid van de liefde, de onmogelijkheid om ook maar de meest alledaagse aspecten van de werkelijkheid ten volle te begrijpen. Dit alles met gebruikmaking van elementen uit het dagelijks leven, in een wat korzelige, van ontgoochelde humor doortrokken stijl, die wars is van elk gemakkelijk enthousiasme, en Drummonds werk een geheel eigen, onverwisselbare toon verleent. Een aantal van de hier geplaatste gedichten is ontleend aan de Nederlandse tweetalige uitgave van zijn werk, Gedichten (De Arbeiderspers, 1981), vertaling van August Willemsen.

[pagina 33]

Midden op de weg Midden op de weg lag een steen lag een steen midden op de weg lag een steen midden op de weg lag een steen. Nooit zal ik die gebeurtenis vergeten in het leven van mijn zo vermoeide netvliezen. Nooit zal ik vergeten dat midden op de weg lag een steen lag een steen midden op de weg midden op de weg lag een steen.

[pagina 34]

Gehucht Huizen tussen bananebomen vrouwen tussen sinaasappelbomen vruchten zuchten zingen. Een man loopt langzaam. Een hond loopt langzaam. Een ezel loopt langzaam. Langzaam... kijken de vensters. Jezus, wat een stom bestaan.

[pagina 35]

De doden in overjas Er was in een hoek van de kamer een album met ondraaglijke foto's, vele meters hoog en oneindige minuten oud, waarover allen zich bogen, blij te kunnen spotten met de doden in overjas. Een worm begon te knagen aan de onaandoenlijke overjassen en vrat de bladen op, de bijschriften en zelfs het stof van de foto's. Wat hij alleen niet opvrat was de onsterfelijke snik van leven die losbrak die losbrak uit die bladen.

[pagina 36]

Droefheid in de hemel Ook in de hemel is een melancholisch uur. Moeilijk moment, waarin twijfel de zielen doordringt. Waarom heb ik de wereld gemaakt? vraagt God zich af en antwoordt zich: Ik weet het niet. De engelen kijken hem verwijtend aan, en veren vallen. Alle hypothesen: genade, eeuwigheid, liefde vallen, zijn veren. Nog een veer, de hemel valt uiteen. Zo zachtjes, geen geraas verraadt het moment tussen alles en niets, ofwel, de droefheid Gods.

[pagina 37]

Conclusie De schok der liefde is geen poëzie (wilde het zijn: verlangen in de nacht). Kinderjaren, ons armzalig najaar, vullen het vers van 't vat van alledag. Wat is dan poëzie, het Schone? Nee, en wat geen poëzie is heeft geen spraak. Noch het mysterie zelf noch oude namen zijn poëzie: dijbeen, kabbala, wraak. En dan verliezen wij de moed. De groeten! Koffer gepakt, lichaam onthecht, de vreugde van alleen zijn, spraakloos, niets meer moeten. Waaruit, en waar dan, vormt zich ons gedicht? Welke vergifte droom houdt het in evenwicht, wanneer de dichter wrokt, en alles wolk is?

[pagina 38]

De toebedeelde tijd Een minuut, een minuut van hoop, niet meer, en 't einde komt. En reeds is elke zekerheid in botten opgegaan. Slechts rest het teer besluit tussen de dood en onaandoenlijkheid. De tijd vermoeit, dus een minuut, niet meer, en nimmer overwint liefdes scherpzinnigheid deze doren, deze naald die, fijne speer, ons op 't onmetelijke strand in stukken splijt. Nog slechts één minuut, en die komt laat. Nog slechts van jou iets, die onbuigzaam bent, terwijl, lafaard, ik door mijzelf mij duwen laat. Een minuut, en 't eind is daar. Klok ongeremd, vaag zichtbaar visioen in troebel zwerk, zij een minuut genoeg, mij en mijn werk.

[pagina 39]

Brief 't Is waar, ik heb je lang, lang niet geschreven. Oud nieuws zijn alle mededelingen. Ik zelf ben oud geworden. Kijk eens even deze littekens, niet van de strelingen. (zo licht) van jou, van toen, op mijn gezicht: 't zijn slagen, doornen, aandenkens van 't leven aan je jongen die, bij 't laatste licht, de wijsheid bijster wordt, aan kinderen gegeven. Ik mis je, maar 't gemis weegt niet zo zwaar bij 't uur van slapengaan, als ik kwam vragen ‘Welterusten?’, en de nacht opging in droom. 't Is meer des ochtends, wanneer ik ontwaar de avond die de som is mijner dagen en besef te leven, en dat ik niet droom.

[pagina 40]

Enig Het enige onderwerp is God het enige probleem is God het enige raadsel is God het enige mogelijke is God het enige onmogelijke is God het enige absurde is God de enige schuldige is God en de rest is hallucinatie.

[pagina 41]

Ars poetica Een korte een lange, een lange een korte een lange twee korten twee langen twee korten tussen twee langen en al het andere is gevoel of geveins bij de voet geleid, opening tot avontuur, al naar de kleur des levens op papier.

[pagina 42]

De afgemeten hartstocht Trocheïsch heb ik je bemind, met dactyle tederheid en spondeïsch gebaar. Jouw jamben heb ik met kracht verstrengeld in de mijne. En op een alcmaanse dag brak het rhopalisch, leonisch instinct de pentametrische poort. Drie langen kreunen tussen korte fluisteringen. En wat meer, en wat meer, in het echodicht duister, dan de gebroken herinnering aan Griekse, Latijnse, aan ontelbare verrukking?

[pagina 43]

Het woord Ik wil geen woordenboeken meer, vergeefs geraadpleegd. Ik wil alleen het woord dat daarin nooit zal staan en niemand kan bedenken. Dat de wereld samenvatten en vervangen zou. Het woord, meer zon dan de zon, waarin wij allen in gemeenschap zouden leven, zwijgen en het proevend.

[pagina 44]

Hij die een half uur leefde Geboren worden om niet te leven slechts een afgebakende genummerde plaats te bezetten in de zon en de regen die langzaam en nauwkeurig het nummer uitwissen terwijl de naam vergaat in zelfbederf onder de grond, in de archieven in de onstandvastige of vermoeide geest tot op een dag triljoenen millennia voor het Laatste Oordeel in geen enkel atoom niets rest van ook maar een veronderstelling van bestaan.