Maatstaf. Jaargang 25

[p. 43]

Sal Santen Brand in Mokum

Uit angst voor het dreigend ontslag uit zijn betrekking als correspondent had Jules zich tenslotte laten opereren, om niet de klos te zijn als er weer een keus werd gemaakt. Als je eenmaal bij de kippen behoorde die geslacht moesten worden, was je je leven niet meer zeker. Men smeet een knuppel tussen het kakelend gevogelte, waarna er steeds wel een of twee waren die, door het hout getroffen, met hun kapotte vleugel of gebroken pootje niet meer weg konden komen en werden gegrepen, hun kop op het hakblok gedrukt. Niet voor niets werd er op het werk spottend over de ‘kneusjeslijst’ gesproken, wanneer er weer ontslagen op til waren. Wie op zo'n lijst was geplaatst, kwam er nooit meer af en gleed omlaag, zoals een kind van de rutsjbaan glijdt, zich angstig links en rechts vastgrijpend, onverbiddelijk verder naar beneden geduwd door de anderen die volgden. Als je het goed beschouwde kon niemand er op den duur aan ontkomen, en toch beten ze elkaar de strot af om zo lang mogelijk buiten schot te blijven. Het was een hinderlaag, verdekt opgesteld, juist op de plaats waar je naartoe was gevlucht. De knip sloeg dicht als je er geen erg in had, en niemand wist door wiens hand, al werden er altijd namen gefluisterd van daders in hogere regionen.

Maar Jules hoefde er ditmaal niet bang voor te zijn. Het was de tweede van de maand, vier weken scheidden hem van de fatale laatste dag, waarop steevast de briefjes werden rondgedeeld met een schijnbaar onnozel motief, zoals je in het ziekenhuis voor de operatie eerst op zaal een spuitje ontving om al suffig te zijn wanneer je naar de operatiezaal werd gereden voor de grote narkose en het snijmes.

En hij wilde er ook niet aan denken, want hij had overal pijn. Alsof de operatiewond hem niet genoeg kwelde, had hij, voor het eerst van zijn leven, een aambei gekregen, iets waarvoor hij zich geneerde om het aan zuster Wietske te vertellen.

Hij was klaar. Geen zuster te bekennen om hem van de steek te bevrijden. Onhandig, zijn buik in een boog omhoog, lag hij op het koud aanvoelende, nikkelen gevaarte, terwijl de lucht van verteerd voedsel, vermengd met medicijnen, in de bloedbaan opgenomen injekties en de eigen gezonde mestgeur een twijfelachtig geheel vormden. Met welbehagen snoof hij zijn eigen stank in. En hij had het nog lang vol kunnen houden, zoals hij ook thuis rustig op de wc zijn krantje zat te lezen totdat Jeltje, in hoge nood, hem er op de deur bonzend van afjoeg, als al zijn narigheid van de laatste dagen zich niet in de aambei had geconcentreerd, die hem het gevoel gaf straks als een luchtballon uit elkaar te spatten. ‘Afknijpen,’ mompelde hij in zichzelf, en plotseling doemde de herinnering in hem op aan een kantoor waar hij, als aankomend bediende, voortdurend het grapje had uitgehaald om, als een jonge collega op de wc zat, een harde stomp op de deur in de lange gang te geven en ‘afknijpen’ te roepen, totdat een keer die deur met schrik werd opengesmeten door het nichtje van de baas. Terwijl hij met zijn gedachten nog in deze sferen vertoefde, kwam de chirurg, in witte jas en met korte mouwen, met grote stappen naar het bed van Jules, de hoofdverpleegster rende naast hem mee, een aantekenboek voor zich tegen haar buik houdend. Toen zij Jules evenwel zo zag liggen, vroeg zij verbolgen of dit niet op een ander ogenblik had gekund, liep naar de gang om zuster Wietske te halen, terwijl de chirurg onverstoord aan Jules vroeg hoe hij zich voelde, aan het verband peuterde, de kleur van de bloederige vloeistof keurde, aandachtig naar zijn klacht luisterde dat zijn

[p. 44]

bloedstolsels soms niet wilden doorvloeien, antwoordde dat dit bij de nieuwste operatietechniek onmogelijk was om tenslotte een verpleger te roepen en hem nauwkeurig te instrueren hoe hij bij het zich vastzetten van gestold bloed het apparaat moest bedienen dat voor de doorstroming was aangebracht.

‘Over die ene bal hoeft u zich niet ongerust te maken. Vergeet het maar.’

Onmiddellijk verdween hij weer, Jules achterlatend met het opgeluchte gevoel samen met zijn vrouw een overwinning te hebben behaald. Voor al voelde hij zich bevrijd van de ontzettende angst die hem had overvallen toen hij, voor het eerst bij de chirurg voor onderzoek, voor de vraag werd geplaatst of zijn linker bal altijd zoveel groter was geweest dan de rechter. Wie lette daar nou op? Wie stond er naar zijn eigen ballen te kijken?

‘Ik weet het niet, doker,’ had Jules geantwoord. ‘Als het bij u een normaal beeld is, maak ik me er niet druk over. De mensen zijn niet zo symmetrisch als ze zelf meestal denken. Maar als u er niet zeker van bent, mogen we geen risico lopen en zullen we tijdens de operatie ook die bal even wegnemen,’ en terwijl hij zo sprak maakte hij met zijn hand een beweging alsof hij een aardappel van een bord optilde. ‘Moet dat per se, dokter?’ had Jules met ingehouden stem gevraagd.

‘Een kleinigheid, niet iets om ongerust over te zijn. We mogen de kans niet verwaarlozen dat het kwaadaardig is, en dan bent u nog verder van huis als het blijft zitten.’

Jules had het gevoel dat zijn strot zich vernauwde en aarzelend, naar woorden zoekend, vroeg hij: ‘Blijf ik dan wel man, dokter?’ ‘Dacht je misschien dat je een vrouw werd?’ plaagde de chirurg hem, en Jules herinnerde zich de tijd dat zijn moeder, als hij zich bezeerd had, hem troostte met de woorden dat het wel over zou gaan voordat hij een meisje werd. Er zat kennelijk niets anders op, en stoer had hij geantwoord: ‘A la guerre comme à la guerre, dokter.’

Maar Jeltje had zich er niet zo gemakkelijk bij neergelegd en Jules verweten dat hij een zacht eitje was.

‘Zo een bek tegen mij als iets je niet naar de zin is, maar tegenover een dokter sta je met een mond vol tanden.’

Jules had zich haar verwijt meer aangetrokken dan meestal het geval was. Een ruzietje was hij anders in een mum van tijd vergeten, maar nu sprak hij wel een kwartier lang geen woord tegen haar.

‘Doe nou niet zo koppig,’ had Jeltje tenslotte tegen hem gezegd, en hem, ondanks zijn tegenspartelen, een zoen gegeven.

‘Wanneer was je bij de dokter? Gisteren. 's Morgens hebben we een potje gevrijd, misschien was daarom die ene bal kleiner dan de andere. Dat dankt je de donder, je hebt me half volgespoten. Laat eens kijken hoe het nu is?’ en ongeduldig had ze Jules geholpen bij het losmaken van zijn bretels, om aandachtig zijn ballen te bestuderen. Voorzichtig betastte ze zijn zak, kneep in de ballen totdat Jules schreeuwde dat ze hem geen pijn moest doen, liet geschrokken los, om te bekennen dat er ook nu een duidelijk verschil zichtbaar was. ‘Ik kan mezelf wel voor mijn kop slaan dat ik daar nooit op heb gelet,’ zuchtte zij. ‘Ik kan je hele lichaam wel dromen, je spieren zijn hard, je huid is zacht als het vel van een perzik...’ ‘Lig niet te zeiken,’ reageerde Jules driftig. Kwaad liep Jeltje de kamer uit, de deur met een smak achter zich dichttrekkend.

Zo had Jules het niet bedoeld. Hij zocht haar, in de keuken, in de slaapkamer, waar ze zich op bed had laten vallen.

‘Kom nou,’ smeekte hij, ‘laten we geen ruzie maken.’

‘Wij? Jij bedoel je. Ik wil je helpen, en jij staat me af te bekken. Ik ben je loopjongen niet.’

‘Loopjongen...’ herhaalde ze, en moest ineens vreselijk lachen. ‘Eigenlijk zou ik ook wel eens man willen zijn. Maar de dokter zou met zijn handen van mijn ballen af moeten blijven. Een keer, bij het inwendig onderzoek, kwam hij aan een gevoelig knobbeltje, met moedwil, daar ben ik van overtuigd, nooit ben ik meer naar

[p. 45]

hem toegegaan. En jij, slappeling, jij laat je zo maar een Hoot wegnemen.’

‘En als het nou eens kanker is? Dan moeten ze gauw ingrijpen, anders zaait het zich in je lichaam uit als de sporen van een paddestoel.’ ‘Raak toch niet zo gauw in paniek. Mannen denken al dat ze doodgaan als ze een griepje hebben, en dit is misschien niet eens iets ziekeIijks.’

‘Hoe weet jij dat? Dokter droppie...’

Jeltje gaf geen antwoord, ze zocht koortsachtig naar een argument dat Jules zou kunnen overtuigen. Hij was zo eigenwijs als hij groot was, al wilde ze dat niet zeggen, anders was het hek helemaal van de dam. Zij moest hem kost wat kost bepraten en ze wist niet hoe. Geërgerd door haar onmacht, vroeg ze hatelijk aan Jules: ‘Wat loop je nou weer te zoeken?’

‘Ik kan mijn bril niet vinden.’

‘Dat gebeurt bijna elke dag.’

‘Je weet, als ik mijn bril niet op heb kan ik mijn bril niet vinden,’ zei hij.

‘Moet ik nou lachen?’ Bijna tegelijkertijd: ‘Ik heb het gevonden. Weet je nog van de oogarts?

Die vroeg of je voeten waren gegroeid. En toen je ja zei, omdat je juist schoenen van een maat groter had gekocht, gaf hij je een brief je voor het ziekenhuis om oogfoto's te laten maken.’

Jules herinnerde het zich. De röntgenologe had zelfs gelachen toen hij haar het verwijsbriefje liet lezen, maar de oogchirurg die zij er bij haalde zei dat het geen grapje was, en dat er een oogziekte bestaat die gepaard gaat met het groeien van je voeten. Dan vormen zich gezwellen achter het oog, en dat is het gevaarlijke, omdat het normaal niet te zien is.

‘Wat heeft dat er mee te maken?’ vroeg Jules verbaasd.

‘Toen had je toch ook geen kanker? Toen is er toch ook geen oog bij je weggehaald?’

‘Nee, maar het kwam door mijn linkervoet, die was breder geworden nadat ik mijn rechterbeen had gebroken en wat meer naar links steunde. Alleen daarom...’

‘Nou, sufferd, iets dergelijks kan er toch ook met je zak aan de hand zijn? Weet je nog dat je aan een breuk bent geopereerd? Misschien is er toen wel iets gebeurd. En die ene kant hoeft maar een beetje zwaarder te zijn, om steeds verder uit te rekken.’

‘Kleed u nog eens uit,’ zei de chirurg kortaf, en betastte, betastte, betastte, aarzelde, betastte opnieuw, en zei: ‘Weet u wat we doen? Dat idee om erin te prikken zullen we vergeten. Ik stuur u naar een internist, die u eens helemaal moet onderzoeken, en samen komen we er wel uit. Twee weten meer dan een, en met uw vrouw erbij zijn we zelfs met zijn drieën. De meeste stemmen gelden. We leven godzijdank niet onder een kolonelsregiem.’

Later had de chirurg er niet meer over gesproken, en na de operatie had Jules voorzichtig gevoeld of zijn bal er nog zat. Nu de dokter vandaag met zijn fijne boodschap was gekomen, voelde Jules helemaal geen pijn meer, wilde naar zijn buurman roepen dat hij al bijna genezen was, en viel weer achterover op bed van de pijn.

Hij kermde en vond zichzelf bespottelijk. Zo piepten jonge hondjes. Hij kon het niet laten, en zuster Wietske kwam bij hem staan. ‘U bent wel fijngevoelig,’ zei ze spottend, mopperde dat het niet goed was, zoveel spuitjes, trok zijn deken weg en zocht naar een vlezige plek in zijn bil. Hij stond in een jeugdherberg, en wilde in de kantine een blik vlees kopen, het hoge ronde blik was niet helemaal gesloten, en hij reclameerde. De verkoper controleerde het vlees en haalde een zwart biggekopje te voorschijn. Het was in plastic verpakt en niet bedorven. De man kneep erin, en elke keer piepte het als een pieppoppetje. In de eetzaal stak iemand een grote, meervoudige plak spek in zijn mond, Jules walgde ervan, bevond zich in een autobus aan het stuur, en naast hem zat Jeltje een kous te breien. Hij wilde iets tegen haar zeggen en zag iemand in zijn bed liggen slapen. Hij liep door naar achteren, maar werd door donkere mannen tegengehouden die ‘un rato’ riepen, holde terug naar de man, die zei

[p. 46]

dat zijn vrouw was gestorven, en dat ook hij bezig was dood te gaan. Wanhopig balde Jules zijn vuist. Hij was twee vingers kwijt, en toch wilde hij het niet opgeven. Hij keek om zich heen en liep met andere mensen over een gladde weg. Hij liet zich glijden en vloog vooruit. Zijn moeder durfde het niet en steeds wachtte hij op haar. Plotseling werd hij gearresteerd. Op het politiebureau werd met allerlei vreemde instrumenten zijn haar geknipt, en ook zijn benen moesten ingekort. Het was heel griezelig. Toch had het niet veel om het lijf. Soms wilde hij weigeren, maar dan dacht hij: Ik ben hier helemaal alleen, niemand kan mij helpen. Iemand greep hem bij zijn schouder. Hij rukte zich los. Weer voelde hij een hand, duwde hem weg, opende kwaad zijn ogen, om te ontdekken dat dokter Visioen, de bedrijfsarts, voor zijn bed stond.

‘Gaat u zitten, dokter,’ zei Jules verlegen, maar ook blij verrast dat hij helemaal naar het ziekenhuis was gekomen om naar hem te kijken. De gedrongen, breedgeschouderde man bleef evenwel staan. Hij scheen zelf ook verlegen te zijn, of veeleer nors, als wilde hij zijn gevoelens verbergen.

‘Hoetermee?’ vroeg dokter Visioen kortaf, zoals hij altijd gewend was zijn woorden af te bijten en ze dan liefst aaneen te plakken, een of twee woordjes uit het midden weglatend om aan te duiden dat hij weinig tijd had en dat de patiënt voort moest maken. Een influenza werd ‘flenz’, tenminste als je er koorts bij had, want zijn stelregel luidde dat wie geen koorts had ook niet ziek kon zijn, en al liep het snot je bij wijze van spreken je ogen uit, of al hoestte je als een astmatische kettingroker, geen koorts was geen koorts, zodat op het werk iedereen in geval van ziekte een aantal graden loog.

‘Goed dokter,’ antwoordde Jules.

‘Tweeweek...’ mompelde de arts.

‘Wat zegt u?’ vroeg Jules, die hem niet goed begreep.

‘Je kan ooo tweeweek, anders spreekuuu...’

‘Hoe bedoelt u?’

Argwaan klonk in Jules’ vraag door.

[p. 47]

‘De achttiende,’ vervolgde dokter Visioen, terwijl hij in zijn zakagenda bladerde, ‘dachttiende beginnnnn-’

Hevig teleurgesteld keek Jules hem aan. Dáár was hij dus voor gekomen, om hem dát te vertellen. Moest hij hem hier soms controleren? Had hij niet kunnen wachten tot Jules weer thuis was? En hoe wist hij precies dat hij over twee weken helemaal genezen zou zijn? Hij kon wel trombose krijgen, net als zijn rechter buurman, of koorts, dan lieten ze je ook niet gaan.

‘De chirurg zei dat er complicaties bij waren gekomen. Anderhalf uur heeft de operatie geduurd, omdat er twee secundaire breuken zaten.’

‘Wat zijn dat? Secundaire breuken?’ informeerde dokter Visioen sarcastisch.

‘Ik weet het niet, dokter,’ antwoordde Jules onzeker, maar triomfantelijk voegde hij eraan toe: ‘Dat moet u aan de chirurg vragen, hij noemde het zo.’

‘Mmm mmmm.’

Plotseling kon het Jules niets meer schelen. Als je flink tegenover hem was, bond hij wel in, beweerden sommige collega's. Dirkje kon hem zelfs om haar vinger winden, ja, als je rokken aan had...

‘Vindt u het niet rot, om controledokter te zijn?’ vroeg hij geprikkeld.

‘Waarom?’

‘Omdat u er niet bent om mensen beter te maken, u moet zien of ze u niet voor de gek houden.’

‘En gebeurt dat soms niet?’

‘Je hebt toch je huisdokter om te vertellen wanneer je weer aan het werk kan gaan?’

‘Deeft zelfdelangen alssiënt.’

‘Om hem te genezen,’ herhaalde Jules.

Dokter Visioen fronsde zijn voorhoofd, zweeg een ogenblik.

‘Leve neenmaal niet in idealemaatij. En wij beschermen tiëntook teegpatroon. Geloof niet? Geloof niet?’

Hoofdschuddend vertrok hij, zonder verder iets te zeggen, lachend nagekeken door een zuster, een nieuweling op de zaal, een pittig meisje van een jaar of vijfentwintig, dat zich naar Jules begaf.

‘Let op het spatten van het bloed, pas op het kraken van de beentjes,’ zei ze tegen hem, pakte hem bij een vinger beet, kraste erin met een mesje, drukte er enige druppels bloed uit om ze in een glazen buisje op te zuigen.

‘Smaakt lekker,’ spotte ze, maar voordat Jules kon antwoorden was ze alweer verdwenen. Hij wou maar dat hij niet zo moe was. Twee jaar duurde het voordat je een operatie helemaal teboven was, beweerden ze, dan had hij hij nog wat voor de boeg. Hij fantaseerde dat er een tijd zou komen waarin operaties minder vaak nodig waren, omdat alle kwaaltjes tijdig werden ontdekt en met medicijnen of door gymnastiek zouden worden genezen. Neem nou eens slechte ogen. Die moesten toch ergens vandaan komen? Misschien mochten ze je als baby niet in het schelle licht laten kij ken, en kwam het daardoor. Wisten de mensen veel hoe je je voelde als je pas geboren was, en hoe kwetsbaar je vooral was. Over vijftig jaar zouden de mensen godweet drie minuten in een of andere computer staan, die foto's nam van je hele binnenste; je hartslag, je temperatuur, je bloeddruk noteerde, het gehele resultaat vergeleek met de uitslag van een half jaar eerder. Een dokter zou de verschillen controleren en je verder onderzoeken. Het was natuurlijk dom, om zulke dingen te denken. Als je in je eentje in bed lag wist toch niemand wat er in je hoofd rondspookte. Soms vertelde hij Jeltje wel eens van zijn fantasieën, en zij vond het niet erg, al was ze veel kritischer dan hij, maar een enkele keer vond ze het knap van hem, en dan overdreef ze weer. Zij moest vooral spreken van ‘jiddisje overdrijving’ als hij wel eens op hol sloeg, zij wist er ook raad mee. Zijn ademhaling werd langzamer, en ongemerkt sukkelde hij in slaap.

Fragment uit de dit najaar verschijnende gelijknamige roman.