Maatstaf. Jaargang 25

[p. 34]

J. van Oudshoorn Galant avontuur

Terwijl hij zijn pandjesjas aantrok en het gesprek reeds stokte, vond hij de moed zich zonder terughouding te uiten: ‘Professor,’ zeide hij met een lichte trilling in zijn stem, ‘ik weet natuurlijk waar het om gaat.’ En daar de ander, een grauw aangekleed man met vale gelaatskleur en stoffig-zwart haar, nog vragend tot hem opzag, bevestigde hij kortaf en bijna nijdig: ‘Het is de dood.’ ‘Nu ja,’ meende de professor, ‘daar moeten gezonde menschen al evenzeer op voorbereid zijn.’ Toen stond hij op en beschouwde het korte onderhoud blijkbaar voor afgeloopen. ‘Maar doet u nou die kleine broomkuur en volg ook getrouw mijn andere voorschriften op... en ik vertrouw dat u het onder de knie zult houden.’ De beide mannen drukten elkaar de hand.

Pas toen Karel van Erp in het zonnige park op een eenzame bank aan het schel-spiegelend water zat, drong de strekking van het zoo even besprokene wreed helder in zijn bewustzijn. De gedachte te sterven was hem wel is waar de laatste weken vertrouwd geraakt, maar nu hem dit laatste avontuur als dagelijks dreigend was bevestigd, maakte dit, om niet meer te zeggen, een alleronaangenaamste indruk. Het kon dus even goed vandaag nog gebeuren. Verduiveld! Als door een wesp gestoken verhief hij zich van de bank. Hij had geen oog meer voor het hem omringende natuurschoon. Binnensmonds pratend ging hij de overbekende lanen naar de stad terug.

Hij had minder duidelijk moeten zijn. Hij had den professor uit zijn hoek moeten laten komen. Maar daar was dat eigenaardige gevoel weer. Het was als de vloed, die opdeinde en de ebbe, die leeg terugweek. Een gevoel van beangstigende leegte. Het looping the loop van het denken. Het gedurende een korte, maar zeer beslissende, spanne tijds niet hier zijn, en niet daar zijn. Als een voortgeworpen bal, die een wijle vrij in de lucht gezweefd heeft. Wanneer de bal niet opgevangen wordt, of het looping the loop derailleert, dan... Manqué! Van Erp lachte schamper. En daarbij rooken en drinken te verbieden. Mijn eenige geruststelling is nog, dacht hij, dat men van dergelijke gevallen zoo weinig afweet. Ha, ha, deze geleerde had te openlijk het voorkomen van een kleermaker.

Aangelokt door de zonnige veranda van een restaurant aan het water, trad hij er binnen.

Hij zocht zich een plaatsje met vrij uitzicht op een druk beloopen brug en bestelde een glas melk. Daar zat hij nu. Gedachtenloos had hij zijn sigarettenkoker geopend. Het mocht niet meer. Nog eenmaal doorliep hij het korte onderhoud met den professor en begon toen, ietwat zenuwachtig, in zijn portefeuille naar het voorgeschreven recept te zoeken.

Rp. Sedobrol Tabletten, i Packung. Prof. Keller.

Dit zag er niet erg wetenschappelijk of vertrouwenwekkend uit. Met de vingers op tafel trommelend volgde Van Erp de bewegingen van een schipper, die aan de overkant iets uitspoelde. Nu stond hij in zijn roode schippershemd blootshoofds in de zon en vermeidde zich een wijle in den aanblik van de tintelende rivier. Zoo gering en zoo begeerlijk was het leven?

De kellner bracht de melk en eerst toen Van Erp zijn portefeuille ter zijde geschoven had, viel hem tusschen de oude bekende paparassen een vreemd blauw blaadje op. Het leek beschreven, en weder alleen begon hij nieuwsgierig de onbeholpen potloodkrabbels te ontcijferen.

Jo Koning, las hij. En nog eens, grooter, Jo Koning, Hannoverschestraat 15. Iedere middag tot 2 uur thuis.

[p. 35]

O, ja. Met de doordringende warmte der voorjaarszon steeg in zijn geest herinnering aan een avond vol jolijt en vriendschapsgerucht. Men was ten slotte in een nachtgelegenheid beland.

Jo Koning was een van de buffet-mamsels. Een te jeugdige blanke met naïef-blauwe oogopslag en de lange blonde vlechten om het hoofd geknoopt. Te opvallend onschuldig. Ze had welgevallen aan den zwaarmoedigen Van Erp gevonden. De vrienden lachten hem reeds uit en ook door ondervinding voorzichtig, had hij haar verliefde blikken opzettelijk gemeden. Den volgenden morgen vond hij het papiertje in zijn vestjeszak.

Hoe eigenaardig dat het lachende wezen dezer vrouw zoo zuiver in zijn herinnering teruggebleven was. Thans, in zijn ietwat angstigonzeekere eenzaamheid, streelde het hem, dat zij zoo openlijk aan hare verliefde neiging uiting had gegeven.

Wel was er in de laatste maanden bitter weinig gebeurd. Onvruchtbare afzondering met boeken en vioolspel. Van Erp keek op zijn horloge. Wanneer hij eens hier in de zon bleef lunchen en dan... Het was hier heerlijk zitten. Hoe had hij dien avond zoo stroef-ontoegankelijk kunnen zijn. Het was een vrouw naar zijn smaak. Er ging een waas van natuurlijkheid van haar uit. Ja, hij wist bij ingeving, dat zij het zou wezen, waarheen zijn zwak verlangen reikte.

Een vluchtig oogenblik van diepe genegenheid. Vooral geen lange vervelende geschiedenissen. En vooral geen brutaal-zinnelijke capriolen.

Hij kon haar voorstellen met hem den avond door te brengen. Hoe weldadig deed het reeds aan op andere gedachten te zijn gekomen. De verschrikking van den dood week machteloos terug voor het zuivere liefdesgevoel, dat haar zoo onbevangen wezen in hem deed opdoemen. Hij bestelde spiegeleieren met ham. Zeker, er waren vrouwen, die zelfs in zoo'n omgeving haar pudeur bewaren. Jo Koning behoorde onmiskenbaar daartoe. Hij lachte in de koesterende zon. Maar hoe wanneer zij niet tehuis was? Met open mond staarde Van Erp op het als grondeloos rimpelende water. En dan, had zij niet uitdrukkelijk gevraagd een bonbonnière mede te brengen. Hannoverschestraat. Erbarmelijk afgelegen buurt. Enfin, hij had voorloopig wat om handen en afleiding. Hij bestelde, ongeacht de nieuwe voorschriften, een halve flesch wijn en was besloten het galante avontuur te ondernemen. In zijn bijzonderen toestand moest men eiken dag wel volop tot zijn recht doen komen.

Trouwens, hij gevoelde zich zoo gezond als een visch. Geen zweem van duizeligheid of onpasselijkheid. Het eenige wat hem hinderde was dat de veranda thans met vrouwen en kinderen werd volgepropt, die blijkbaar een goedkoop tochtje met een stoomboot wilden ondernemen. Hij bespeurde behoefte alleen te zijn. De wijn was hem parelend naar het hoofd gestegen.

Hoe warm was het hier. Hij betaalde. Kwart over twaalf. Wanneer hij eerst nog een eindweegs te voet ging, dan een bonbonnière kocht en in het centrum een tram naar de Hannoverschestraat nam? Hij begon gedachtenloos te fluiten. Het leven voltrok zich als een marionettenspel aan zijn nieuwsgierig kijken. Hij gevoelde zich onbekommerd als een schooljongen. Daarbij was zijn verwachting hoog gespannen. Hoe verrukkelijk op deze onbevangen wijze aan de omgeving deel te nemen. Wanneer het hem toch mocht gelukken ook van het gansche avontuur een gratievol bewegen te maken. Het plomp-storende er angstvallig buiten te houden... De bonbonnière leek hem de gevaarlijke klip. Maar de enkele gedachte, dat hij hier willig mede optrok tusschen de menschen en nog wel om iets te koopen voor een vrouw, die hij reeds in verbeelding zeer genegen was, deed een ongekend gevoel van zuivere levensvolheid in hem rijzen.

Hoe schoon wat het te leven. Met bijna verliefde blikken onderving hij de schuine breking van het licht. Aan den diep blauwen hemel dreven heldere wolk-gevaarten over de grauwe dakenzee. In de hoogbehuisde straten der wereldstad was het daarentegen kil en donker. Alleen de winkelramen schampten vinnig het hemellicht terug, dat kwam als uit een zuivere

[p. 36]

verte over zee.

Wat gebeurde er toch? Een lichte hartklopping deed hem even standhouden. Maar dat was zijn ziekte niet. Het was veeleer als ging er na lang ingehouden luisteren, eindelijk, eindelijk iets zijn vervulling tegemoet. Hij duizelde van geluk. Hij voelde zich tot een hoogte opgevoerd, van waar al het andere, verleden zoowel als toekomst, in kilte van overschaduwde valleien lag. Hij was gelukkig. Toch merkte hij zich in zijn wereldsch ondernemen nog onzeker. Ja, wanneer hij zich het zoo fijn-beloftevolle dezer oogenbliksstemming ook voor den komenden avond zou kunnen eigen maken! Maar hij kende zich zelf te zeer... Tegen het vallen van den avond dreigde dorre verveling en nutteloos alleen-zijn. En thans nog deze fatale onzekerheid! Een ondeelbaar oogenblik had hem deze angstige gewaarwording weder overvallen. Alsof de bliksem door hem heen geslagen was. Neen, hij moest aan zijn oorspronkelijk plan blijven vasthouden.

Terwijl hij zijn weg vervolgde, begon hij de ontmoeting meer in détails uit te werken. Rustig, als kende hij haar reeds maanden, zou hij haar begroeten. Zoo. Ja. Ook zou hij niet, zooals bij dergelijke bezoeken gewoonte was, op de canapé plaats nemen. Hij zou aan het raam gaan zitten. Onverschillig naar buiten zien. Al spoedig zou dan bij haar verwondering rijzen, dat zijn komst geen vakaangelegenheden gold. Hij kende dat en wilde het nog eenmaal savoureeren. Hij zou met haar in een wijnrestaurant gaan eten, daarna nog een koffiehuis bezoeken en dan op straat eenvoudig afscheid nemen. Hij vond zich geheel in de nieuwe situatie thuis. Ook de bonbonnière bleek langer geen bezwaar meer. Zoo schonk hij haar gaarne.

Reeds draalde hij voor de overladen uitstalkast van een der groote chocoladewinkels in de hoofdstraat. Maar wanneer hij haar niet thuis trof. Achter zijn rug gebeurde de ziedende herrie der wereldstad plotseling wreed doelloos. Hij voelde zich te vereenzaamd tusschen de ononderbroken menschenvloed, de zinlooze verwarring der brutale geluiden. Het was als beluisterde hij deze helsche rammeling voor het eerst, als verwachtte hij er het antwoord op een vraag van. Het krakende donderen der lompe auto-omnibussen; het schor getoeter der huur-automobielen; het rinkelen der electrische trams, het klinkend gedraaf der afgejakkerde paarden, het onverstaanbaar geroezemoes der voorbijgangers. Waarheen trok dit alles op? Waarheen deze woest-aanmatigende uittocht? In onbewustheid naar het blinde einde? Neen, neen, hij verwachtte niets van den dood. In zijn geval heette het te leven zoo lang het nog daartoe tijd was. Weer hoorde hij haar vertrouwelijk gefluister. Een klein eigen thuis. Ik weet zeker, dat je er op je gemak zal wezen. Hij zag haar klare oogenschijn, haar donkere teint. Een tinteling van warmte steeg aan zijn gelaat. Een zweem van geluk.

Hij betrad de lange zaal van de enorme winkel. Uit de verre diepte achter schier onafzienbare toonbanken kwam hem een witbeblousde verkoopster tegemoet. Met ondeugend wetende oogen begon zij hem de bont versierde ronde doozen aan te prijzen. Vijftien, twaalf gulden. Nah, nah. Hij nam zelf de leiding langs de toonbanken tot hij voor weinig geld een smaakvol kleine bonbonniére vond.

Weder op straat monsterde hij zich een paar maal angstvallig in een winkelspiegel. Zijn das liet als immer te wenschen over. Hij keek op zijn horloge. Verduiveld, hij moest voortmaken.

Het was tegen het uur, dat het personeel der groote warenhuizen voor een korte middagpauze huiswaarts trok en om de haltepalen der electrische trams stonden troepjes wachtende menschen saamgedrongen. Zenuwachtig angstig om nog te laat te komen zocht hij zich ergens een plaats in de voorste rijen, hetgeen niet belette, dat hem tweemaal een tram naar de Hannoverschestraat voor de neus wegreed. De bonbonnière was hem in het wilde gedrang zeer hinderlijk geweest. Geheel ontstemd nu bleef hij staan overwegen of hij een vigelante zou nemen. Maar dit maakte het avontuur nog

[p. 37]

burgerlijker. Met de bonbonnière op de knieën in het armzalige rijtuig! Was het wellicht niet beter de geheele onderneming alsnog op te geven? Toen werd hij met een woest-opdringende sliert van winkelmeisjes en werklui in de voor hem bestemde tram gestuwd.

Eenmaal op weg naar het einddoel overmeesterde hem een koortsachtig ongeduld. In de overvolle tram rook het muf. Het drukke gebaren en wanluidend praten dezer vele menschen stond hem niets aan. De buurten werden immer valer en openlijk-armoediger. Als tegenstelling doemde in zijn ongedurige verbeelding een stil behagelijk intérieur. Licht-electrische tinten schemerden door.

Er kwam op het balcon een plaats vrij en hoewel met deze arbeidersbuurten volop vertrouwd, informeerde hij waar hij de tram diende te verlaten. Het onbeduidend kletspraatje met den leuterigen conducteur kalmeerde hem, maar weder op straat voelde hij zich heimelijk schuldig als een hond, die een kluif gestolen heeft. Het vrouwelijke na zoo langen tijd weder in zijn leventje opgebloeid! Hij schaamde zich en was daarbij vol ongedurig verlangen.

De Hannoverschestraat lag opzij van den eigenlijken overdrukken verkeersweg. Het was een kleurloos breede straat van grauwe en witte huizen met hier en daar vreemd-leege onbebouwde vakken. No. 1, naast een in schreeuwende kleur opgetuigde kinematograaf, was een troosteloos vervallen perceel met smerige groentekelders en een vermolmde buitentrap, waarop een paar halfnaakte kinderen speelden.

Maar dit ontmoedigde hem niet. A ha, aan deze begonnen dus de oneven nummers. No. 7 was een open stuk land vol rossig kruid, dat te midden der wereldstad een sterk overdreven indruk van duin en buiten verwekte. Dan leidde een blok van drie gelijkmatig-leelijke huurkazernes tot en met No. 13. Daarop volgde een tweede open vak. Dit leek een huis in aanbouw. Er stonden lage zwarte architecten-keeten en de grond was uitgegraven. Van Erp nam schuw de wijk voor een politeagent, die langs het erf op en neer ging en den man met de bonbonnière argwanend nazag. Maar van no. 13 sprong het laatste huis aan deze zijde op 21. Teleurgesteld en verlegen begon Van Erp langs de tegenoverliggende bouwvallige huizenrij de Hannoverschestraat terug te gaan. Alles even nummers. 15 ontbrak dus.

Dom verslagen stond hij een oogenblik op een vluchtheuveltje in de doffe dreuning der opkomende middagdrukte. Hij haalde zijn portefeuille voor den dag. Daar stond het duidelijk. Hannoverschestraat 15.

Zonder schaamte thans haastte hij zich nogmaals langs de oneven nummers, den spottenden agent voorbij. Maar hij had het te goed gezi en, van 13 sprong het op 21.

Weer druilde hij als een gestagen hond terug. Dien nacht was het laat geworden en ze kon zich in het nummer hebben vergist. Misschien 13. Zou hij er binnengaan? Mischien 5. Verduiveld, werd dit op eenmaal zwaar en ingewikkeld. Daar moest hij eerst eens rustig over denken.

Het koffiehuis, waar hij binnen ging, bevond zich op den hoek der Hannoverschestraat tegenover de kinematograaf. Van Erp kende het als een der drukst bezochte in dit arbeiderscentrum. Het bleef dag en nacht geopend. Thans zat er in de sombere zaal, waar de stoelen nog gedeeltelijk op de tafels war en gestapeld, slechts een verfomfaaid paartje in een half-donkere hoek. Beter kon het niet. Van Erp ging op een kleine groene divan aan het venster zitten. Hij voelde zich weder duizelig en bestelde den glad-befrakten kellner een glas melk. Toen eerst bemerkte hij dat er in het gedienstig wezen van den man iets was, dat hem verontrustte en verlegen maakte. Er fonkelde een vreemde verstandhouding in dien blik en na het bestelde gebracht te hebben bleef de ander met een vuil servet over zijn frak-arm hinderlijk ter zijde wachten.

Van rustig overleg was zoo geen sprake. Van Erp bemerkte hoe zijn denken heele geulen oversprong om zich aan den nieuwen toestand

[p. 38]

aan te passen. Om zich een houding te geven nam hij het blauwe stukje papier uit zijn portefeuffle. Jo Koning, iederen middag... Hij besloot het adresboek te laten komen. Hoe stom om daar niet eerder aan te denken. Maar toen Van Erp wilde roepen kwam de kellner van uit de half donkere zaal reeds met de lijvige boekdeelen aangezeuld. Waren er dan soms nog andere bezoekers?

De geruischlooze kellner was reeds onderdanigst teruggetreden, nadat hij de bonbonnière terzijde geschoven en het adresboek bij Van Erp op tafel had gelegd. Vruchteloos trachtte deze zich te bezinnen of hij de boeken inderdaad besteld had en voelde daarbij den doordringenden blik van den zwarten kellner onafgewend op zich gevestigd. Wat gebeurde hier toch?

Een beklemmende angst dwong hem aan deze onduldbare spanning een einde te maken. Hij wenkte den kellner. Hij informeerde kwansuis naar een tram, die hem naar het centrum van de stad terug kon voeren. Hij kwam weder tot rust tijdens het gewoonte-kletspraatje. Er gebeurde hier niets. Maar deze drukkende waanvoorstellingen moesten toch verband houden met zijn ziektegeval.

Als van zelf kwam het gesprek op de steeds toenemende drukte in de buurt van het koffiehuis. Het snelle bouwen en de wanorde die er het onvermijdelijke gevolg van was. Nog met de hand aan het adresboek noemde Van Erp het vruchteloos gezochte no. 15 als voorbeeld. ‘Nou ja,’ antwoordde de kellner, ‘maar dat schijnt de allerlaatste mop uit de stad te zijn.’ Van Erp begreep eerst niet. Tot de kellner het adresboek wegnam en reeds half afgewend, bevestigde... ‘de laatste dagen zijn er vóór meneer al andere heeren hier geweest. Op no. 15 moet u weten, staan de nieuwe barakken voor de lijkenschouw.’

Van Erp had niet zoo geringschattend mede gelachen als noodig was om zijn figuur te redden. De tegenstelling van het warme leven dat dien zonnigen middag zoo onverhoopt was opgetinteld en het kille donker, waarbinnen de verstomde lichamen lagen afgedekt, werkte als een lichte onpasselijkheid terug. De dreigende schaduw van een sombere wiekslag kwam over hem. Dof-werktuigelijk begon hij te betalen, maar toen daarbij zijn aandacht werd getrokken door de met een rose lintje omstrikte bonbonnière, viel het hem als een nachtmerrie van het lijf. Bevrijd ademde hij op. Verduiveld, was hij daar op een jammerlijke manier ingeloopen.

Berlijn, 12 September 1915

[Dit korte verhaal van Van Oudshoorn verscheen eerder in de Nieuwe Amsterdammer van 29 januari 1916.
Het is het eerste korte verhaal dat Van Oudshoorn geschreven heeft. Het was Sjoerd van Faassen die mij attendeerde op het bestaan van dit verhaal, en wel ná de publikatie van Verzameld werk deel 1 Novellen- en schetsen wam de moor]