Maatstaf. Jaargang 25

[p. 63]

Will Ogrinc Onze Koloniën in Italië

Op de dag van aankomst werden we door onze gastheer, Prof. E.T., gefêteerd op een dineetje in een trattoria aan de Piazzale Flaminio. Hij maakte ons bekend met de italiaanse leefgewoontes en waarschuwde op bedillerige toon, dat wij als buitenlanders de maaltijd altijd met brood moesten beginnen, dat we geen wijn moesten drinken vóór de pasta, geen ijs eten, geen ongekookt water drinken (alleen acqua minerale), niet op koude stenen gaan zitten, dat we op tijd naar bed moesten en vooral op de lichaamlijke hygiëne letten. Behalve laatst genoemde heb ik van begin af aan al deze raadplegingen in de wind geslagen, zonder nadelige gevolgen. Na het eten mocht ik geen sigaret van Javaanse Jongens rollen (vanwege de stank!); wel mocht ik een geparfumeerde filtersigaret opsteken, die ik vriendelijk afwees.

In Sacro Speco toonde hij ons het tuintje waar de H. Benedictus, na lange onthouding, last zou hebben gekregen van vleselijke begeerten. Als probaat antidotum wierp hij zich in de doornenstruik die daar groeide. Toen de H. Franciscus deze plek bezocht (waar hij hetzelfde verhaal kreeg te horen), zou hij de doornenstruik geliefkoosd hebben, waardoor deze in de nu nog bestaande rozenstruik veranderde.

In 1950 publiceerde E.T. in De Nieuwe Stem een Reisbrief uit Italië waaruit een andere geest spreekt dan hij in Subiaco toonde: hij liet de obers draven als slaven. Na afloop waren ze blij-verrast met het shagje dat wij hen aanboden.

Een kunsthistoricus te Rome vertelt in de kerken, die hij met studenten aandoet, de desbetreffende heiligenlegendes alsof hij er zelf in gelooft. Daarbij plaatst hij seksistische opmerkingen, die een gezond paternalisme verraden. De antieke, Romeinse kunst wordt systematisch overgeslagen of afgedaan met de term pagane, dekadente kunst, terwijl hij z'n toehoorders alweer naar een volgend middeleeuws fresko sleept.

In de San Pietro in Vincoli geeft hij een rondleiding, zonder één ogenblik stil te staan bij de Mozes van Michelangelo.

Meer voor de gein dan voor m'n plezier bezocht ik weer eens een mis, op zondagochtend met Thomas in de Santa Maria Maggiore. De beloofde klankschoonheid van het orgel en het koor (waarmee hij me had weten te lokken) viel tegen. Enkele kanunniken die, met slaperig gezicht, halverwege de dienst binnenkwamen, werden door de kardinaal, die in de koorbanken zat, hoogst persoonlijk berispt.

Thomas weet ongeveer hoe een katholieke eredienst in elkaar zit - daar studeer je tenslotte middeleeuwse geschiedenis voor -, maar liturgische gewaden had hij blijkbaar nooit gezien. De drie priesters op het altaar droegen fel rode kazuifels; de kleur ervan deed sterk denken aan de plastic tafellakens die je in elke supermarkt kunt kopen. Thomas weetgierig: Wie zijn die heren in die regenjassen?

De Via Couperus is een kleine, doodlopende zijsteeg van de Via Omero, tussen het Nederlands en het Belgisch Instituut. Eigenlijk doet ze meer denken aan een grote oprit, die daarnaast dienst doet als parkeerterrein voor auto's met vrijende paartjes. Die Italianen maken tenminste gebruik van hun auto's.

Het borstbeeld van Couperus is tegenwoordig verplaatst, meer in de richting van het bordes

[p. 64]

van het Instituut. De dag vóór de onthulling knalde E.T. ertegen aan, toen hij z'n volvo uit de garage reed. Het hoofd tuimelde van het wankele zuiltje. Een Italiaans kunstenaar kon het gat in het achterhoofd van het beeldje slechts provisorisch herstellen, maar in ieder geval onzichtbaar voor de hoge heren uit Nederland, die waren gekomen om aan de festiviteiten luister bij te zetten.

Prof. E.T. heeft nog de typische trekken van een oude koloniaal: arrogant, betweterig, met pedante maniertjes en moreel hoger staande opvattingen dan de inboorlingen. In zijn grote volvo onderweg voor een bezoek aan de krypte van de Dom te Anagni passeren we een lifter die er ongesoigneerd uitziet. E.T. draait zich naar mij om en smaalt: Dat is een buitenlander, dat kun je zó zien, aan z'n lange haar, terwijl hij een minachtende blik op mijn haardos werpt.

Te Anagni kunnen we de Dom niet in, voordat we de dochter van de koster, die de sleutel beheert, gevonden hebben. Een student, wijzend naar een meisje dat met enkele kinderen op de grond zit te spelen: Bedoelt U soms díe dame, professor? E.T.: Dat ís geen dame!

Er was steeds iets tussen gekomen, maar drie dagen vóór mijn vertrek naar Nederland kwam het er eindelijk van: in een romantische bui bezocht ik de grote begraafplaats bij de Basilica di San Lorenzo.

E.T.: Als het dan per se moet, dan moet je maar aan je necrofiele neigingen gevolg geven!

Prof. H.F., die onze groep begeleidde, bood ons, onze gastheer en zijn echtgenote een dineetje aan bij Antonio. Deze was zo verheugd, dat hij nu gelijk twee professores uit Olanda tot zijn klandizie mocht rekenen, dat hij prof. F. om de hals vloog. E.T. Verontwaardigd: Denk om de áfstand, Hugo!

Vóór we de pasta kregen, begon het gesprek al aardig te vlotten, al heb ik van mevrouw E.T. niet meer opgevangen dan de verbaasde uitroepen Oh dear, oh dear!, Wat akelig! en Wat sneu!, waarbij ze in snel tempo met de vingers van haar rechterhand op de rug van haar linker tikte (een gebaar dat men in het thuisland pleegt te maken, wanneer men een flikker meent ontdekt te hebben). Naarmate de pasta uitbleef, kreeg prof. E.T. het steeds meer te kwaad, zodat hij in een bruuske beweging een vaas met bloemen omgooide, waarbij het water natuurlijk op de japon van mevrouw F. terecht kwam. De enige opmerking van E.T.: Wie zet d'r nou ook bloemen op een eettafel!

Aan een tafel tegenover ons had zich een Duits reisgezelschap genesteld, bestaande uit dames en heren op leeftijd. Ook daar werd het al gauw gezellig, tot het moment waarop een van de oma's onwel werd en plotseling over de tafel hing te kotsen. Antonio schoot toe, vergoelijkend de schouders ophalend in onze richting. E.T. had het tafereel met stijgende verbazing opgenomen, om opeens tegen ons uit te varen: Dat komt d'r nou van als je de warme maaltijd niet met brood begint en al wijn drinkt vóór de pasta!

Italië heeft een typisch rangenstelsel, uitgedrukt in de kleuren van en de versierselen op de petten die alle overheidsambtenaren dragen. Zo ook de parkeerwachters. Op een parkeerterreintje vlak bij het Forum Romanum stuift een oude parkeerwachter met brede gebaren op een foutparkeerder af, terwijl hij een boekje uit z'n zak trekt, kennelijk met de bedoeling om een flinke bon uit te delen. Na een korte maar intense diskussie, loopt de foutparkeerder naar de achterkant van z'n auto, doet de klep open en haalt een pet tevoorschijn, die hij met een triomfantelijk gebaar op zijn hoofd zet. De parkeerwachter druipt af met de staart tussen de benen, eerst verontschuldigingen mompelend, dan - buiten gehoorsafstand van de ander - luid vloekend.

Bij een bezoek aan de Vatikaanse Archieven werden we rondgeleid door een vlot pratende

[p. 65]

monsignore. Als je er dan toch bent, wil je ook wel een paar leuke specimina zien. Wij vroegen om de stukken van de Haagse Nunciatuur en het Concordaat van Worms. De stukken van de Haagse Nunciatuur waren zoek (waarschijnlijk i.v.m. de opvolging van kardinaal Alfrink). Maar, verzekerde ons de monsignore, we bewaren alles wat we bewaren (m.a.w.: we vernietigen alles wat we vernietigen). Nu is het niet gebruikelijk in het archiefwezen om de stukken te rangschikken naar het metaal van de zegels die eraan hangen. In het Vatikaan wel, daar spaart men gouden zegels, maar het Concordaat van Worms was pleite. Dat kan toch eigenlijk niet, vond de monsignore zelf ook wel, zodat hij zich na lang zoeken tot de prefect van het archief wendde. De prefect was een klein, gedrongen mannetje, die alle pienterheid uit z'n ogen straalde die Jezuïeten eigen is. Toen hij hoorde, dat we studenten uit Olanda waren en dat we vlijtig waren, begroette hij ons beminnelijk, ter hoogte van zijn zwarte sjerp met dunne vingers op z'n buik roffelend, schalks heen en weer spiedend en lange tijd verbaasd z'n schouders ophalend: Nee, dat was onmogelijk, dat er in zijn archief iets zoek raakte. Het kon wel op de restauratieafdeling zijn, of op een tentoonstelling in Japan, of elders in het gebouw, of zo maar ergens, of wist hij waar, maar zoek, nee! Waar het stuk dan wel was, kon hij met geen mogelijkheid nagaan.

Terwijl men in de rest van de beschaafde wereld de erogene zone meestal iets lager zoekt, ergens tussen knie en navel, gaat men in het Vatikaan ‘helemaal te gek’ op schouders en blote armen. In de Vatikaanse Musea loopt men rustig in hotpants, maar toen een van onze studenten, om enige stukken in het Vatikaans Archief te raadplegen, daar zonder colbert wilde binnendringen, werd hij door de wacht gegrepen en buiten Vatikaanstad gezet. Hij mocht er pas weer in, toen hij op het Instituut zijn spijkerjasje had gehaald.

Aan de Corso, vlak bij het Monument voor Victor Emmanuel (‘Het Kunstgebit’, ‘De Suikertaart’, ‘Het Altaar des Vaderlands’), kocht ik mijn souveniers. Het begeerde beeldje knaap die een doorn uit z'n voet trekt stond er tussen de ‘sneeuwtjes’ (schud-Maria's en schud-St.-Pietertjes), thermometers (Celsius: Johannes xxiii; Fahrenheit: Paulus vi), voorgedrukte aflaatbrieven voor het Anno Santo, groene plastic waaiers (waarop in rozetten 12 bekende kerken van Rome), de weerhuisjes (een St.-Pietertje uitgevoerd in doorzichtig, goudkleurig plastic, Johannes xxiii voor mooi weer, Paulus vi voor slecht weer, voorzien van een lamp en ingebouwde speeldoos) en de kuisheidsgordels met een dia van paus Paulus vi ingevat.

Door mijn gebrekkig Italiaans kon ik het maar niet bemachtigen. Herhaaldelijk liet ik de museumtermen vallen: Spinario, Cavaspina. Ook aan het Engels woordenboek, dat de dame in de winkel mij toeschoof, had ik niets. Tenslotte kwam ik op het idee om het voorwerp dan maar aan te wijzen, waarop de winkelierster opgelucht uitriep: Ah, ‘Fidellino’, il ragazzo con la spina in piede!

Terug op het Instituut, moest ik hoognodig naar het toilet. Uit de kabine naast me klonk zwaar gehijg. Hoeveel aankomende historici hebben zich hier wel niet staan aftrekken! overwoog ik. Op mijn vraag: Kan het ook wat zachter? volgde doodse stilte.

In de grote, donkere studiezaal weerklinkt, ergens van boven in het gebouw, pianospel: ‘Für Elise!’ Een student die al anderhalf jaar op het Instituut verblijft, verzekert me, dat het pianospel van Toosje E.T. voor vele van zijn medestudenten een spijker aan hun doodskist is. Wanneer ‘Morgenstimmung’ van Grieg wordt ingezet, verlaat hij haastig het gebouw, richting stad. Het klinkt niet eens onaardig.

Elke ochtend van 9 tot 12 uur wordt het grote gazon in de achtertuin van het Instituut volautomatisch gesproeid, zodat het op hoogtij-

[p. 66]

dagen, bij ontvangsten en recepties, toonbaar is. 's Middags van 4 tot 6 doet de portier, Renato, dat zelf nog eens dunnetjes over, waarbij hij zó tekeer gaat, dat er op de studentenverdieping vaak niet eens meer water voor een douchebeurt is.

Onze ambassadeur in Rome wilde ons gezelschap niet ontvangen, omdat hij dertien man te weinig vond om toe te spreken.

Op de voorlaatste dag van ons verblijf gingen we afscheid nemen van de slager in de supermercato aan de Via Monticelli: Of we nu alweer teruggingen? Of we Rome niet leuk vonden? Ja! Maar we moeten terug naar Olanda om verder te studeren. Maar dat konden we hier toch ook! Hier kon je ook studeren, hier waren ook professores. Zijn nichtje studeerde ook en die vertelde óók altijd, dat er hier zoveel professores waren.

Bij ons vertrek vroeg het personeel van het Instituut of het voor ons niet mogelijk was om een beurs voor een heel jaar te krijgen en terug te komen. Allen die hier komen krijgen een beurs! Maar de meesten liggen de hele dag in hun slipje op het balkon in de zon en laten hun kont achter zich aandragen!

Die Luijdjens treft het toch maar, met z'n appartement direct boven de Fontana di Trevi. Elke nacht kan hij naar de jongens kijken die in hun dunne slipjes de muntjes uit het water vissen, zei ik tegen Arthur, die slechts de schouders ophaalde. De dag tevoren had ik, ondanks de waarschuwingen van E.T. (Na acht uur 's avonds moet je er niet komen. Je wordt er beroofd en aangerand!), een bezoek gebracht aan de Villa Borghese. Behalve de vijf voyeuristische politie-auto's, die in snelle vaart langs mij heen stoven, een paar bleke, wippende billen in het gras en twee naar elkaar lonkende heren, die er snel vandoor gingen toen ze mij zagen, is mij niets opgevallen. Een doodgewoon park, zou je zo zeggen, al is het buitengewoon mooi.

Bij mijn eerste studiebezoek aan Rome sliep ik met een studiegenoot op één kamer. Dit jaar zou ik weer op het Instituut vertoeven. Omdat bij mijn eerste bezoek geen bezwaar had bestaan tegen allerlei echtgenotes en vriendinnen van de deelnemers, informeerde ik of het mogelijk was om mijn vriend mee te nemen.

Van de Leiding kwam een kategorisch Nee! Wij kunnen iets dergelijks niet verantwoorden t.o.v. ons Italiaanse personeel, dat de kamers moet schoonhouden.

Wij hebben toen onze toevlucht genomen tot het nbbs-hotel bij Station Termini, waar de kamers ook door italiaans personeel worden schoongehouden.

Toen Rob, voorzien van broodjes en limonade, in de wachtende trein op Termini terugkeerde, zag hij zijn vriendin Geertje, krampachtig voor zich uitstarend in haar krantje, belaagd door een vijftal Italianen. Ondanks overwegingen als Ze is toch niet mijn bezit, werd het hem te machtig en stoof hij - als Jezus die duidelijk van plan is om díe geldwisselaars de tempel uit te ranselen - de coupé binnen met de woorden: Non toccare la donna! hetgeen zoveel betekent als: Raak de maagd niet aan!