Maatstaf. Jaargang 23

[p. 52]

Ben van der Velden Brief uit Parijs

Zoals deelname aan The scientific American international paper airplane competition kan leiden tot een lodderoog, zo heeft mijn deelname aan de Franse keukencultuur ertoe geleid dat ik sinds anderhalve week niet in staat ben om van het deel van de cultuur te genieten dat niet via maag en darmen gaat. Ik lijd enkele dagen aan verstopping en buikpijn - waarbij mijn buik verdacht veel op die van een vijf maanden zwangere vrouw lijkt -, om daarna dag en nacht om het uur naar het toilet te rennen en iets te deponeren dat meer weg heeft van klonterige chocoladevla dan van een eerzame drol. Vervolgens begint de verstopping weer. De vrouw van P. tracht mij op te beuren met Normo Gastryl - zowel tegen ‘troubles gastryques’ als tegen ‘mal de voyages’ -, Ceylonese thee en Engelse toast. Dit povere voedsel verergert mijn ellendige staat alleen maar. Het doet mij aan niets anders dan culinaire festijnen denken.

Kenner van de Franse keuken als je bent - ik herinner mij nog het mengsel van azijn en ammoniak dat je mij serveerde in de vorm van een één jaar oude Beaujolais primeur en een gesmolten Camembert - wil ik je mijn misselijk makende herinneringen niet onthouden. Ik stopte laatst bij een wegrestaurant ten zuiden van Brussel, waar ik biefstuk met friten kreeg, sla die zelfs een konijn aan de ratten had geschonken en een wijn die niet onderdeed voor het Rijnwater bij Keulen. Toen ik vertrok, zag ik bordjes met ‘lavatory’ en ‘nursery’ en begreep ik pas dat je in België om een fatsoenlijke maaltijd te krijgen Engels moet spreken. Misschien wijzen de Belgen je ook beter de weg wanneer je naar St. Job in the Dirtiness vraagt in plaats van naar St. Job in 't Goor.

In Reims bood de communistische literair historicus Roland Desné mij na een lofzang op deze honderden jaren geperfectioneerde drank champagne aan, een met vreemde eerbiedigheid omgeven spuitwater met alcohol. Uit vriendelijkheid tegenover mijn gastheer informeerde ik niet naar mogelijke chemische produkten in deze drank. Ik zou op een vraag in die richting vermoedelijk toch geen antwoord hebben gekregen, want de Fransen weten hierover reeds eeuwen stilzwijgen te bewaren.

In de in 1804 in het Nederlands vertaalde Brieven uit Parys geschreven in de jaaren 1802 en 1803 van de Duitse componist Johann Friedrich Reichardt staat al: ‘Myne moeite om zeker te zyn of het mousseren van den Champagne-wyn natuurlyk of kunstig zy, was ook nu wederom vrugteloos.’ Toen ik afscheid nam van Desné, meende ik hem te moeten bedanken voor alle inspanningen die hij zich had getroost om mij zo aangenaam mogelijk te ontvangen. ‘Die dank is geheel overbodig. Arbeiders in de Renault-fabrieken, die spannen zich in’, zei hij als goed communist en nam nog een slok champagne.

Dat wil overigens niet zeggen dat Franse communisten de traditionele etiquette aan hun laars lappen. Integendeel, toen ik in hetzelfde Reims met een internationaal gezelschap aan tafel zat wees Albert Soboul, de communistische historicus van de Franse revolutie, een Engelsman nadrukkelijk op het feit dat hij bij zijn soep geen stokbrood behoorde te eten.

De Engelsman deponeerde het stuk brood, waarvan hij reeds een hap had genomen, wat nerveus weer in de broodschaal. Soboul pakte het weer van de schaal af en stopte het één van de kinderen die ons bedienden in de handen. Kinderen, jawel. In Reims kan men, wanneer men goedkoop met een gezelschap wil eten, een maaltijd bestellen in de school waar jongetjes tot onberispelijke kelners wor-

[p. 53]

den opgeleid. Tegen de kinderarbeid - ik schatte de meeste jongetjes omstreeks dertien jaar - bleek zelfs een hongerige communist geen bezwaar te hebben. Van wat de in zwarte kostuumpjes gestoken jongetjes - die Sade's fantasie zeker hadden geprikkeld - mij serveerden herinner ik mij slechts de veel aangeprezen ham uit de nabij gelegen Ardennen: een brok vet waaruit met behulp van een zilveren vork en een bot mes enkele stukjes vlees gepeurd konden worden.

Ik heb mijn schrijven even moeten onderbreken om de inhoud van mijn maag via mijn keelgat in de wastafel te kunnen deponeren. De zaak was dun en spoelde gemakkelijk weg. Volgens de gebruiksaanwijzing van Normo Gastryl kan iemand met de zwaarste indigestie na het drinken van één in water opgeloste tablet alweer een hele kalkoen aan. Bij mij weet het produkt niet eens maag en darmen bij de zich opdringende culinaire herinneringen in bedwang te houden. P., die voor mij opnieuw slappe thee heeft ingeschonken en voor zichzelf whisky, zegt dat een lichte bouillon mij goed zou doen. Daarop moet ik denken aan de spijskaart van de Parijse restauranthouder Very kort na de Franse revolutie, die 8 potages, 14 hors d'oeuvres, 11 boeufs, 10 moutons, 16 plats de veau de Pontoise, 27 entrées de volailles, 6 patisseries en bovendien 16 vissoorten, 13 soorten gebraad, 29 entremets, 26 dessertschotels, 55 soorten wijn en 25 liqueuren vermeldt. Mijn maag krimpt ineen en ik laat weer een wind.

In Bretagne at ik eens een mosselpasteitje. 's Nachts heb ik bijna geen oog dichtgedaan, omdat ik naar het toilet moest maar de waakhond in de gelagkamer van het hotel niet durfde passeren. De volgende dag stortte mijn maaginhoud zich recht tegenover het hertogelijk paleis in Nantes op straat.

De immer gastvrije G. had mij eens voor een middagmaaltijd genodigd, die van twaalf tot vier uur bleek te duren. Ik durfde niet in de warme metro te stappen uit angst daar last te zullen krijgen van de tot mij genomen

[p. 54]

spijzen, en ging per taxi naar mijn afspraak met L., door een open raampje ijskoude lucht inzuigend. L.'s vrouw zei dat ik even bij een glas whisky geduld moest oefenen, omdat haar man ter gelegenheid van mijn bezoek enige uitgelezen paté's was gaan kopen. Die moest ik op toast bij de whisky verorberen. 's Avonds moest ik nog naar C., die vermoedend dat ik nog niets gegeten had een royale omelet gereed had met champignons, spek en nog veel meer dat mijn maag onmogelijk meer verwerken kon.

Toen ik vanmorgen de krant bekeek zag ik tot mijn schrik een foto van Giscard d'Estaing aan het ontbijt en herinnerde ik mij de havermoutpap die ik eens 's morgens om zeven uur in Schotland kreeg voorgezet. P. zegt dat ik moet ophouden met mijn misselijke verhalen. Om mij af te leiden begint hij een gesprek over de romantiek, waarop wij bij de preromantiek terecht komen, ik aan wellustige maaltijden van libertijnen moet denken en P. verzoek mij verder in eenzaamheid te laten lijden.

Toen ik wat lag te doezelen moest ik aan Groningen denken. Niet dat die stad mij zo dierbaar is, maar ik heb er eens gegeten. Over kwaliteit en gevolgen van het maal zal ik het niet hebben, wel over het gezelschap aan het belendende tafeltje. Een jongen, waarschijnlijk student, met haren die in even lange tijd niet gewassen zijn als zijn trui. En een echtpaar, zijn ouders. Ze bekijken de kaart, vinden het prijzig, maar de jongen zegt: ‘Ach kom, jullie zijn niet iedere dag hier.’ De vader constateert tevreden dat er behalve grill-specialiteiten ook een schotel ‘aardappelen, groenten, vlees en jus’ te krijgen is. Tegen zijn zoon: ‘Eet je altijd hier?’

Zoon: ‘Nee pa, anders eet ik in de mensa. Dat is veel goedkoper, zeker wanneer ik met een meisje uitga.’

Vader: ‘Is het eten daar goed?’

Zoon: ‘Prima, je kan er net zoveel krijgen als je wilt. Wanneer je laat bent, komen ze zelfs overgebleven soep en pudding ronddelen tot het op is.’

Vader: ‘Waarom zijn wij daar niet gaan eten?’ Zoon: ‘Hè, pa, dat zou toch geen gezicht zijn, jij tussen allemaal studenten. Er komen wel eens oude mannetjes, maar dat zijn heel bijzondere, lange grijze haren en zo. Interessante mannetjes.’

Ma: ‘En als pa nu eens een ribfluwelen pak kocht?’

Zoon: ‘Ja, dan zou hij niet zo opvallen. Dat zou kunnen.’

Ma: ‘Pa, koop dan een ribfluwelen pak. Dan gaan we de volgende keer naar die mensa.’ Zoon: ‘Ja pa, dat moet je doen.’

Pa zegt niets en giet bedachtzaam jus over zijn aardappels.

Ik heb je deze brief niet willen versturen voordat mijn ingewanden weer wat positiever tegenover het leven stonden. De wanhoop heeft mij verlaten, maar nu word ik weer geconfronteerd met mensen die in wanhoop hun haren uit hun hoofd trekken. Dat is nog eens iets anders dan kotsen! In Périgueux heb ik een prent gekocht van ‘den naïven kluchtspeler Brunet’ (citaat uit Reichardt's Brieven uit Parys) die in wanhoop ongeveer een kwart van zijn haar uit zijn hoofd trekt. Was dit een Franse mode in het begin van de vorige eeuw? Reichardt heeft het in zijn curieuze brieven over een koetsier die hem ‘een toneel van diep gekrenkte eerzucht gaf, het welk my nog doet rillen. Zich op geene mogelyke wyze op zyne party kunnende wreken, sloeg hy verscheiden maaien zyne woedende handen in zyne schoone dikke bruine haaren, en wierp er geheele handenvol van in onzen open wagen.’ Wanneer ik zo wanhoop zou uiten, was mijn hoofd al lang in een biljartbal veranderd.

De eerste bos haren zou ik gedeponeerd hebben bij de Unesco aan de place de Fontenoy, een instelling die meer wegheeft van een papierfabriek dan van een cultureel wereldcentrum. Onlangs wilde ik iets over de bezigheden van de organisatie in Azië en Afrika we-

[p. 55]

ten. Ik belde de voorlichtingsdienst, waar een Engelsman mij vertelde dat hij een specialist zou zoeken die mijn vragen zou kunnen beantwoorden. Of ik de volgende middag maar even langs wilde komen. Hoopvol maakte ik de volgende dag een reis van bijna twee uur en liet mij vervolgens door de Unesco-receptioniste de zeer ingewikkelde weg via trappen, gangen en deuren naar het bureau van de Engelsman uitleggen. In een kelder verdwaalde ik, kwam in een magazijn van deze stencilindustrie terecht, ging een trap op en stond weer bij de receptioniste. Ik begon de toer opnieuw en belandde dankzij een Pakistaan en een Senegalees, die op weg waren naar een vergadering over een nieuw op te stellen stencil, in de juiste kamer. Maar daar zat de Engelsman niet. Die was al lang geleden naar een andere kamer verhuisd en was waarschijnlijk vergeten de receptioniste daarvan op de hoogte te stellen. Tenslotte vond ik hem, genoot van zijn hartelijk welkom en hoorde hoe hij een Amerikaanse vrouw wist die mij zou kunnen helpen. De vrouw zat in een internationale conferentie, maar de deelnemers daaraan zouden zo pauzeren en dan kon ik haar spreken. Ik wachtte drie kwartier op de pauze, ging toen naar de Amerikaanse die een omvang had zoals ik zelfs als kermisbezoeker nooit heb gezien, en kreeg van haar te horen dat er in New York vermoedelijk iemand was die mij kon helpen. Zo gaat dat.

Ik ben niet wanhopig geworden, want aan tijdrovende vergissingen raak je hier wel gewend. Op een terrasje in de rue d'Alésia zag ik dagenlang hetzelfde meisje zitten. Ik werd nieuwsgierig, ging naast haar zitten en hoorde dat zij een Amerikaanse was die op het punt stond in wanhoop te raken omdat zij nog geen enkele kunstenaar op het terras had ontmoet. Ik heb haar de weg naar Montparnasse gewezen en haar veel plezier gewenst.

Ik hoop je een volgende keer iets te schrijven over het literaire wereldje hier, als dat dan nog bestaat. Want de politieke splitsing in links en rechts zet zich zo fanatiek door, dat het op het groeperen van de legers voor de slag bij Waterloo lijkt. Het was tot voor kort nogal exclusief wanneer iemand beweerde rechts te zijn. Het beperkte zich tot bars als Pont Royal. Nu lijkt het een modeverschijnsel te worden, dat zelfs door een debuterende romanschrijfster werd uitgebuit in een televisie-interview: ‘Ik ben rechts!’ Barrès' Le culte du moi aan de vlaggestok!

Links is ook flink aan de gang. Autonomie eisen voor minderheden die uiting willen geven aan het volkseigene! Weet jij waar ik dat eerder heb gehoord? Als goede zonen van Herder en Fichte verkondigt links de revolutie in het Occitaans, Baskisch, Bretons of god weet wat voor eigen taal, dat unieke uitdrukkingsmiddel van de volksziel. Ja, ja, Volem viure! (Wij willen leven!) roept de zich gekoloniseerd voelende marxistisch-leninistitisch-maoistisch-nationalistisch-regionalistische Occitaan Michel le Bris, en de schepper van de wanhoop in spijkerbroek zorgt wel dat het in boekvorm verschijnt. Hij is tenslotte redacteur van de boekenserie La France Sauvage (sic).

Wat een gekanker, zul je zeggen. Realiseer je dan dat Dominique Venner het liefst het lezen van Rousseau tot Zola, van Gide tot Sartre en van Malraux tot Barthes zou willen verbieden en dat de gauchisten werken van Orwell tot Jünger, van Montherlant tot Borges op de vuilnishoop zouden willen gooien. Kom eens langs, om van het sfeertje te genieten en eens goed te eten. Maak er eens gebruik van dat je, zonder dat je er zelf iets voor hebt behoeven te doen, tot de elitestand bent verheven. Je spreekt nog Frans, je hebt boeken in de kast staan waaraan iemand die van bibliotheken afhankelijk is meestal niet kan komen, je hoeft niet met de Telegraaf of een Proloog-pamflet in de achterzak naar de Costa del Sol te gaan!