Maatstaf. Jaargang 23

[p. 86]

Jacques den Haan Talking shop

De ‘shop’ nu in de zin van ‘het vak’: books about books, boekhandel, uitgeverij. Een heel bijzondere gelegenheid is de 250-ste verjaardag van het Engelse uitgevershuis Longman, of Longmans, Green & Co zoals ik mij dat uit mijn boekhandelaarstijd herinner. In 1968 is het weer Longman geworden, de naam van het bedrijf bij de oprichting in 1724. Ter ere van de verjaardag publiceerde Longman: Essays in the History of Publishing, in celebration of the 250th anniversary of the House of Longman 1724-1974 edited by Asa Briggs. Het heeft een uitvoering, die ouderwets degelijk mag heten. Het boek is gebonden in een prachtige, zwaar linnen band met alleen een sober gouden bandstempel op de rug, uiteraard goed papier en een overdaad aan illustraties, waarvan vele in kleur.

De bundel begint met een overzicht van de vele heren Longman, die elkaar hebben opgevolgd, met bijvoorbeeld een fraaie afbeelding in kleur van een schilderij waarop Thomas Longman iv en zijn familie staan als jachtruiters, compleet met meute. We vinden de afbeelding van de cheque aan Macaulay van 20.000 pond voor het derde en vierde deel van zijn ‘History’ waarmee dan zonder twijfel zijn History of England is bedoeld. Er volgt een bijdrage van Ian Parsons over ‘Copyright and Society’, die begint bij Engelands eerste drukker Caxton in 1476. Het is een verslag van de moeizame strijd, die schrijvers voor hun rechten hebben gestreden: de cheque van Macaulay illustreert de verbetering wanneer we vergelijken met Milton. Hij en zijn weduwe ontvingen in totaal achttien pond voor Paradise Lost en zijn nakomelingen stierven in armoe. Een heel apart proces is over ‘copyright and society’ gevoerd in 1963. Het had als inzet de claim van de Kroon op de ‘Authorised Version of the Bible’ en wel in het bijzonder de King James's Bible uit 1611. Niemand weet precies wat de basis voor deze aanspraak is, de mogelijkheid bestaat dat koning James zelf de vertaling heeft betaald. Zoiets zou wel gestrookt hebben met de aard van ‘the wisest fool in Christendom’. Toen in 1961 de universiteiten van Oxford en Cambridge met een nieuwe vertaling van het Nieuwe Testament kwamen eiste de ‘Queen's Printer’, de firma Eyre and Spottiswoode een aandeel op, hoewel ze niets aan de voorbereiding hadden bijgedragen. Ze verloren dit proces, we vinden hier de belangrijkste passages uit het vonnis.

Bijzonder boeiend vind ik het stuk van professor David Daiches, ‘Presenting Shakespeare’. Hierin behandelt hij de vele edities van Shakespeare's werk, die er in de loop der tijden zijn geweest en waarin de geest van de tijd zich zo merkwaardig heeft gedemonstreerd. Het sprekendste bewijs daarvoor is natuurlijk de 19de eeuw met zijn rage voor ‘miniatuur classics’, de opkomende bibliofilie, geïllustreerde edities, toenemende verpreutsing, serieuze studie en de arbeiderseducatie. Zo kon Dickens op een diner in Birmingham verklaren dat hij in die stad veel werklui wist, die beter thuis waren in Shakespeare dan de gemiddelde ‘mooie meneer’. Zo kwamen in de jaren veertig van de vorige eeuw een groep arbeidsters in een fabrieksstad 's morgens om vijf uur bij elkaar om een uurtje Shakespeare te doen alvorens aan het werk te gaan. En dan waren er natuurlijk de zuiverende werkzaamheden van de familie Bowdler. Het was niet Dr. Thomas Bowdler alleen, die het allemaal kuis wilde houden in zijn Shakespeare voor de huiskamer, zijn zuster zou er het meest de hand in gehad hebben. Belangrijker is dat de 19de eeuw de periode is geweest van de variorum edities van Shakespeare. Het ‘variorum’ slaat op de diverse

[p. 87]

critici, wier commentaren zijn opgenomen en ook op de varianten in de teksten. Een gigantische onderneming! De eerste verscheen in 1803 in 21 delen, de tweede is een herdruk uit 1813. De derde bevat het werk van Edmund Malone uit de 18de eeuw. Hij was de belangrijkste Shakespeare-kenner van zijn tijd, hij maakte van de Shakespeare-studie, tot dan het terrein van dichters en letterkundigen, een wetenschap. Hij overleed in 1812 en vermaakte zijn materiaal aan James Boswell, de zoon van de biograaf van Dr. Johnson, die in 1821 de ‘Third Variorum’ liet verschijnen, bekend als Boswell's Malone. Professor Daiches noemt deze editie de volledigste en belangrijkste die ooit gepubliceerd werd. Aan de vierde of ‘New Variorum’ is in 1871 begonnen en die is nog altijd niet voltooid. Eén massief deel voor elk stuk en dat betekent dat er soms op een bladzij één regel Shakespeare staat en dat de rest van de pagina ingeruimd is voor commentaren en varianten. Gezien de jaarlijkse aanwas van Shakespeareana is het duidelijk dat als de nieuwe variorum voltooid zal zijn, hij totaal verouderd is.

Een van de belangrijkste tijdschriften op cultureel gebied in de 19de eeuw is de Edinburgh Review geweest. Het zette de traditie voort van de ‘Schotse Verlichting’, al vanaf de 18de eeuw in de clubs gecultiveerd. Het maakte naam door zijn doorwerkte kritiek, kritiek vooral op de romantici. Onder de medewerkers waren figuren als Thomas Robert Malthus, de econoom, die de eerste was om van de overbevolking wakker te liggen, Francis Turner Palgrave, die met zijn ‘Golden Treasury’ de beroemdste bloemlezing van Engelse dichtkunst bijeenbracht, Macaulay en Carlyle in de historische sectie, een politicus als Gladstone. In 1826 nam Longman het tijdschrift over en de firma is eigenaar gebleven tot het in 1929 werd gestaakt.

Er is een hoofdstuk ‘The View from Badminton’ van Asa Briggs, dat handelt over een succesvolle boekenserie over sport, die Longman in 1885 begon. Boeken over cricket,

[p. 88]

zwemmen, roeien, bergklimmen, golf, de ‘hunt’, schermen, boksen. Brian Alderson schrijft over de Victoriaanse bijdrage tot de kinderliteratuur: Edward Lear bijvoorbeeld met zijn Nonsense Botany and Nonsense Alphabets, een bijzonder nuttig hoofdstuk omdat er over het kinderboek niet bovenmatig veel literatuur bestaat. ‘The Paperback Revolution’ behandelt in algemener verband dan Longman alleen, de voorlopers: Railway Library, National Library, de prijzenswaardige Tauchnitz-editie. Bernard Tauchnitz vroeg niet alleen toestemming aan Britse schrijvers voor zijn continentale editie, hij betaalde hen zelfs, hoewel er toen nog geen overeenkomsten waren, die hem daartoe verplichtten. In een brief aan Thackeray verontschuldigde hij zich eens over de kwaliteit van zijn Engels. Laat maar, antwoordde Thackeray, een brief waar vijftig pond in zit heeft altijd een aardig stijltje! Later kwamen de Albatross-uitgaven uit Hamburg. Sir Allen Lane, die in 1935 zijn Penguin Books begon, heeft wel eens bekend dat hij wat de uitvoering van zijn boekjes betrof, Albatross zo'n beetje als voorbeeld had genomen. We vinden illustraties van diverse reeksen en ook in Penguin-uitvoering een ‘pirated edition’, waarschijnlijk uit Taiwan, van Hemingway's The Old Man and the Sea met op het omslag de zetfout ‘Men’.

Bij zo'n jubileumboek is het natuurlijk gebruik te vragen naar de toekomst en dat gebeurt dan ook in de slothoofdstukken. Susan Holmes en Tim Rix in ‘Beyond the Book’ maken een analyse van de nieuwe media, de video-cassettes bijvoorbeeld, die sommigen zien als de logische stap naar de audio-visuele toekomst, die door onder anderen Marshall McLuhan (is hij een alweer vergeten figuur?) eens werd voorspeld. Maar eerst bestuderen ze de film, de grammofoon, radio en televisie en de experimenten in bijvoorbeeld Maryland met cctv - closed circuit television bij het onderwijs. Zoals dat Britten past, houden ze zich alleen bezig met Engeland en Amerika. Ook ‘Education and Publishing in Transition’ behandelt alleen de Engelse situatie op het gebied van leerboeken en wat daarin aan het veranderen is. Tenslotte ‘Planning for Change’ - de veranderingen in de methoden van onderricht, het weg-met-de-scholen-plan, de ‘Open University’ ofwel ‘learning at a distance’ zoals die hier omschreven wordt en over welk experiment hier helaas niet veel te vinden is.

De schutbladen aan het begin laten de oude kaart van Londen zien met de buurt rondom St. Paul's Cathedral met Paternoster Row, waar Thomas Longman in 1724 zijn bedrijf vestigde: ‘At the Sign of the Ship’. Dit uitgeversmerk is behouden gebleven, we zien het afgebeeld in de vele uitvoeringen, die het in de loop des tijds heeft gehad. Dit van nu is nog altijd een schip met volle zeilen, zij het dan sterk gestyleerd. De eerste afbeelding in het boek is het schilderij van Graham Sutherland uit 1970, een portret van Mark Longman, van 1963 tot het jaar van zijn dood, 1972 Chairman of the Longman Group. Hij heeft het jubileum van het bedrijf dus niet meer meegemaakt al heeft hij wel een belangrijk aandeel gehad in het doen ontstaan van deze bundel. De ‘endpapers’ beelden een wereldkaart af, waarop de verschillende vestigingen in welke vorm dan ook van de ‘group’ te vinden zijn. Ze gaan duidelijk met hun tijd mee: Freetown, Accra, Lagos, Kampala, Dar el Salam, Lusaka, Kuala Lumpur...

Voor liefhebbers, en niet van ‘het vak’ alleen, een feestelijk boek!