Maatstaf. Jaargang 22

[p. 25]

Sal Santen Kinderdief

De ruige, grijszwarte bouvier lag grommend in de halfgeopende keukendeur van de bovenburen, naast het deurwaarderskantoor waar ik werkte. Een buitentrap leidde omlaag naar de tuin. Op de houten schutting die de grens ervan vormde, balanceerde een kater en overzag de lap groen tussen twee grachtengordels. Jammerend schuurde een krolse kat haar achterlijf door het gras.

Ik had het rijk alleen, en de tuindeuren stonden open. De baas was beslagleggen. Met de oude Van Gasselt en Lodewijk als getuigen. De boekhouder was naar huis geroepen, omdat zijn vrouw een kind kreeg. ‘Hier heb jij de agenda,’ had hij nog tegen me gezegd, ‘zoek zelf uit wie er een aanmaning moeten hebben.’ Eigenlijk rotwerk, om de mensen de stuipen op het lijf te jagen. Als u binnen vijf dagen niet betaalt zullen wij u voor de kantonrechter dagen. - Als u deze week niet aan uw verplichtingen voldoet, zullen wij het vonnis moeten betekenen. Meestal kwamen ze angstig op kantoor, en dan trof de baas gauw een regeling.

Achttien brieven had ik al klaar. Als ze maar op tijd werden getekend, anders kon ik pas om over zessen naar huis, en om 7 uur begon avondschool. Zou ik de klok een kwartier vooruit zetten? Voorzichtig duwde ik aan de lange wijzer van de zwarte marmeren pendule met zijn op bazuinen blazende koperen engeltjes aan beide kanten.

Ik bukte me onder mijn bureau, zocht naar m'n schrijfmachinevlakje. Het behang aan de muur was stukgetrapt, de kalk eronder uitgehold. Duizelig richtte ik me weer op, sloot een ogenblik mijn ogen. Je kon haar-van-hier-naast horen praten. ‘Mijn cliënt was aan zijn blindedarm geopereerd. Hij heeft me zelf het litteken laten zien.’ Vreemd. Ze was getrouwd, met een rechtskundig adviseur, ‘zakwaarnemer’ zei de baas spottend.

Driftig smeet ik een kiezelsteen de tuin in. De kater, met zijn voorpoten steun zoekend, sprong haastig van de schutting, en nu renden alle katten weg, als hazen in het veld.

De bouvier jankte doordringend, met kwijl langs zijn bek. Toen gleed hij, de dijen gekromd, langs de treden van de trap omlaag, holde langs de houten omheining en blafte hees naar de vluchtende katten aan de andere kant. ‘Kom hier,’ schreeuwde de buurvrouw, ‘kom hier zeg ik je.’ Met een trap in zijn lende werd hij naar binnen gejaagd.

Hij had eens een schoothondje doodgebeten, voor, op de gracht. Als een haarpruik lag het op de straatstenen. Een vrouw stond erbij te huilen. Ze liepen er hier altijd mee. Dan was het geen tippelen. Daar werden ze soms voor bekeurd. De baas moest ze ook dagvaarden, pro deo. Eentje was op kantoor gekomen, en meneer had er een lolletje over gemaakt. Ze antwoordde dat het heus zo leuk niet was met die warmte.

Ik had het nog nooit gedaan in mijn leven. Nou ja, als je zeventien bent. Toch kon je doodgaan voordat je een keer had genaaid, en het moest het fijnste zijn wat er bestond. Daar was ik bang voor.

Die conclusie van repliek nog overtikken, uit het klad. Alleen ík kon het handschrift van meneer lezen. Een droog taaltje. Ze vochten om de vraag wie er gelijk had. En ze probeerden elkaar vliegen af te vangen, op foutjes die niets met de zaak te maken hadden. Bij verlies moest ik schrijven: Het spijt ons dat u uw zaak hebt verloren, maar bij winst: Tot ons genoegen kunnen wij u mededelen dat wij de zaak voor u hebben gewonnen. De baas was hardstikke goed met rechten. Beter dan een heleboel advocaten. Hij was chef de bureau geweest bij een advocaat van de sdap. Die was

[p. 26]

eens bij ons op kantoor gekomen en had gezegd waar wij bij waren: ‘Kees, laat jij je mensen de hele dag bij kunstlicht werken?’

Een sousterrain, het kon niet anders. Maar het stonk er ook duf. Alsof de grond opgaf en er natte jassen hingen te drogen. Oud papier van dossiers. De pijp van Van Gasselt. Hij rookte de slechtste tabak. Als je geen pest verdient... Zeven-vijftig per week. Liefdadigheid, want hij had in de bak gezeten. Vroeger school-meester. Ze wilden niet vertellen wat hij had uitgehaald. De boekhouder beweerde dat zijn vrouw een stuk secreet was geweest, dat hij nooit aan haar mocht komen. Een half jaar had hij gekregen. Soms moest hij ineens kotsen, maar ik zag het altijd aankomen, als hij wit wegtrok. Een enkele keer zaten er nog brokken aan de wc-pot, of in het fonteintje. En later stonk hij zuur. Ik stopte wel eens potloodslijpsel tussen zijn tabak, in de koperen doos op zijn bureau. Hij proefde het niet eens. Telefoon, op het voorkantoor.

‘Ben jij het?’ vroeg meneer hijgend. ‘Zeg straks tegen mijn vrouw dat het erg tegenzit. Ik heb de politie erbij moeten halen. Voor zevenen zijn we niet terug. De post? Leg maar op mijn bureau. En luister, je moet aanplakken in de Marco Polostraat. Is dat je werk niet? Lig niet te sodemieteren. Avondschool? Ga dan verdomme tien minuten eerder weg. Lodewijk heeft vanmiddag al aangeplakt bij de rechtbank. Het formulier ligt in mijn bureau. Bovenste la. Executoriale verkoop. Je ziet het wel.’

Mijn belastingplaatje. Zenuwachtig zocht ik in mijn zakken, holde terug naar mijn fiets onder de poort van de Jan Evertsenstraat en de Marco Polo. Het koperen plaatje bengelde in zijn leren etuitje aan het stuur.

Mijn hart bonsde na, toen ik opnieuw terugliep de straat in, zoekend naar het huisnummer, het naambordje.

Vier klodders gluton op het aanplakbiljet, een kwak tegen de deur, en het zou hangen. Ik kon daarna bij die mensen aanbellen en wegrennen. Dan zouden ze het er wel afhalen. Strafbaar. Maar niemand wist wie het gedaan had. Als ze nu eens niet naar beneden kwamen? Dachten dat het een fopbelletje was? Ik kon ook naar boven gaan om het ze te vertellen. Zeker, en dan een pak op mijn donder. Maar die vrouw was wel eens op kantoor geweest. Gewone mensen.

Mijn loper paste in het slot van de buitendeur. Zachtjes, bij elke stap op mijn tenen meeverend, klom ik de trap op. Voor de bovendeur bleef ik een ogenblik staan luisteren. Ik klopte. Stilte. Weer tikte ik aan, nu met een sleutel op het matglas boven de deur. ‘D'r is iemand,’ schreeuwde een kind.

Een man deed open, bekeek me en zei: ‘We hebben niks nodig.’

‘Daar kom ik niet voor,’ antwoordde ik gehaast en fluisterde: ‘Ik moet bij u aanplakken. Maandag is er verkoping. U moet gauw op kantoor komen praten.’

‘Waarover?’

‘Over een regeling.’

‘Die stofzuiger heb ik allang betaald,’ antwoordde de man.

‘Maar niet de kosten van de rechtszaak, en van het beslag,’ zei ik.

‘Afbetalingsmaatschappijen. Zwendelaars zijn het. En nou kom jij me waarschuwen. Waarvoor eigenlijk? Word ik daar een cent beter van?’

Ineens voelde ik me onzeker.

‘Als u het eraf haalt zien de buren het niet,’ mompelde ik zonder overtuiging.

‘Ze mogen vooral mijn schande niet ontdekken,’ snauwde hij me toe. In het halfdonker kon ik zijn gezicht nu beter zien. Zorgelijk, verdrietig.

Een meisje van een jaar of zes was bij hem komen staan en hield hem aan zijn broek vast. ‘Vooruit, naar je moeder jij,’ en hij gaf haar een klap. Huilend verdween ze in de huiskamer. Toen kwam de vrouw erbij.

‘Wat is hier aan de hand?’

‘Ze willen bij ons aanplakken.’

‘Van die deurwaarder?’

[p. 27]

‘Ja.’

‘Hij?’

‘Ja.’

‘En dat komt-ie vertellen? Om ons te treiteren zeker.’

‘Nee mevrouw,’ zei ik haastig, ‘dan kan u het eraf halen.’

‘Mag dat dan?’

‘Nee,’ antwoordde ik, ‘maar als niemand het ziet...’

‘Jij weet het dan toch?’

‘Maar ik ga meteen weg als ik het heb aangeplakt.’

‘Kom mee naar binnen,’ zei de vrouw en greep haar man bij de schouder: ‘Hij luist ons erin.’

‘Meneer wil dat je boven komt,’ zei Lodewijk, en keek mij smekend aan.

‘Ik doe het echt niet.’

‘Wat moet ik dan zeggen?’

‘Dat ik nog een hele stapel werk heb liggen.’

Met zijn allen naar de radio luisteren omdat koning Albert werd begraven. Lodewijk was al de derde geweest om me te halen. Maar ik ging niet. Absoluut niet.

‘Meneer is vreselijk kwaad.’

‘Ik ga niet zitten meehuichelen.’

Lodewijk veegde met een zakdoek het zweet van zijn voorhoofd.

‘Dan moet je het zelf maar weten. Ik heb je gewaarschuwd.’

De deur smakte tegen de muur, en nu stond de baas voor mij.

‘Waarom kom je niet als ik het zeg?’ vroeg hij met ingehouden drift.

‘Ik werk liever,’ antwoordde ik zachtjes.

Waarom liet hij me niet met rust?

‘Ik bepaal anders wanneer er gewerkt moet worden,’ beet hij me toe.

‘Naar de radio luisteren is geen werk.’

‘Maar het is wel in mijn tijd. En daar ga ík over.’

‘Dit heeft er niets mee te maken.’

‘Nee? En waarom weiger je dan?’

‘Omdat ik niet voor de koning ben.’

‘Vind je het soms niet verschrikkelijk dat hij is doodgevallen?’

Ik haalde mijn schouders op.

‘Geef antwoord als ik je wat vraag.’

‘Toen vorige maand socialisten door Dollfuss werden doodgeschoten was er ook geen rouwdienst voor de radio.’

‘Dat is maar goed ook...’ snauwde hij, en holde weg.

Juist toen ik een paperclip naar Lodewijk gooide, die over zijn werk gebogen zat, ging de deur open, en kwam Luisa binnen, een blad met koffie voor zich uit dragend. Het ovale ijzertje viel in een van de kopjes. Zo laten. Niemand had het gezien.

‘Wie heeft me dat geflikt,’ schreeuwde de boekhouder plotseling, en spuugde het paperclipsje op de grond.

Zou ik het vertellen? Dat het niet met moedwil was? Ze zouden mij toch de schuld geven. Lodewijk deed zoiets niet. Die wou deftig zijn, als meneer. Een donker pak. Een gouden lorgnet. Alleen keek hij vriendelijker. Behalve de laatste tijd. Hij mocht van meneer geen verkering hebben met Luisa, het Duitse dienstmeisje.

‘Wie heeft het godverdomme gedaan,’ riep de boekhouder opnieuw.

‘Ik, meneer,’ zei ik schuchter. ‘Het was niet...’ ‘Snotneus. Jij altijd met je grapjes. Het had wel in mijn verkeerde keelgat kunnen schieten. En wat dan?’

Hij keek me kwaad aan.

‘Nou weet je geen antwoord te geven, hè? Ik heb niet met je op school gezeten of met je geknikkerd.’

‘Nee meneer.’

‘Nee meneer. Nee meneer. Jij denkt ook: als ik maar lief doe. Heb je er nog meer in gegooid?’ ‘Echt niet.’

De boekhouder gooide een sloot koffie op het schoteltje en slurpte het op. De ergernis was

[p. 28]

van zijn tanige gezicht verdwenen. Hij had vroeger gevoetbald en er een knietje aan overgehouden. Daar kon je zomaar doorzakken. Tijdens de mobilisatie was hij, op weg naar zijn onderdeel in Limburg, in het donker in een put gevallen en er met zijn ransel in blijven hangen, vijf uur lang, tot hij werd ontdekt.

‘Klootzak,’ zei hij plotseling tegen me, dan, tegen Van Gasselt die dossiers zat te schrijven: ‘Hier hebt u de stukken voor het registratiekantoor. U moet nu meteen gaan.’

‘En jij moet het echtscheidingsvonnis op zegel overtikken,’ zei hij tegen mij. ‘Meneer moet het om half vier hebben.’

Vier bladzijden. Half drie. Vleselijke gemeenschap met een ander dan haar wettige echt- en huisgenoot typte ik. Nu kwamen de bijzonderheden.

‘Heb je dat vonnis klaar?’ riep meneer, zijn hoofd door de deur van het voorkantoor stekend.

‘Bijna,’ antwoordde ik.

‘Hoeveel?’

‘De helft.’

‘Je maakt er kauwgum van.’

‘In 25 minuten,’ verdedigde ik me.

‘Jij hebt stront in je vingers.’

Dat liet ik me niet zeggen.

‘U kan het zo vlug niet.’

‘Dat dacht jij maar.’

‘En toch is het zo. Ik wed dat u die laatste twee bladzijden niet in een half uur kan tikken.’

‘Waarvoor?’

‘Een pakje sigaretten.’

Meneer duwde me opzij, ging achter mijn machine zitten. Hij vergiste zich, vloekte in zichzelf. ‘Waar is je vlakje?’ vroeg hij nors. Zijn vingers bewogen zich over het toetsenbord als de poten van een spin, hoekig en aarzelend. ‘U hebt het verloren,’ zei ik triomfantelijk. Maar de sigaretten gaf hij niet.

Lodewijk en ik stonden klaar om naar huis te gaan. We waren nog met zijn tweetjes, en het was toch al laat geworden voor de zaterdagmiddag.

Toen werd er aangebeld.

Even schrok ik, als altijd, omdat ik, de jongste, moest opendoen.

Mr. Kondansky vroeg naar meneer.

‘Hij is er niet,’ antwoordde ik, maar er was grote haast bij. De advocaat wilde wachten tot ik hem gevonden had, waar dan ook.

Aarzelend liep ik door de binnentrap naar de huiskamer boven. Luisterde aan de deur. Klopte aan. Er was niemand in het hele huis. Lodewijk beweerde van wel. ‘Meneer gaat tegenwoordig met Luisa naar bed als mevrouw naar haar broer in Groningen is.’ Dat loog hij. Vast en zeker. Dat deed meneer niet. Mevrouw was veel te aardig. Ik was haar lievelingetje, beweerde Lodewijk want ik kreeg altijd chocola, maar ze was voor iedereen aardig.

Ze zou het toch zeker merken. Aan het bed. Ik kon wel even doorlopen. Gerust. Het kon niet. Dan wist ik het meteen.

‘Meneer,’ schreeuwde ik omhoog langs de trap naar de tweede verdieping.

Het bleef stil.

‘Meneer...’

Weer liep ik een trap op.

Ik klopte.

Toen rammelde ik aan de deurknop.

En ik vluchtte naar beneden.

Op de Vijzelgracht parkeerde meneer zijn auto. Met zijn korte benen liep hij driftig voor ons uit, sloeg rechtsaf de Nieuwe Looier-straat in, keek in zijn papieren. ‘Hier moet het toch zijn,’ mompelde hij, en bleef staan voor een vierkant, zwart geteerd bakstenen huis vlakbij de hoek. Buitenom liep een groene houten trap naar boven, tot aan de eerste verdieping. Tien treden, een platje, een donkergroene deur. Tweehoog, belde de baas.

In het duistere portaal bracht hij het lint met penning zichtbaar om zijn hals en liep onmiddellijk naar boven. Lodewijk en ik stommelden achter hem aan op de onverlichte trap, waarvan de treden door de jaren waren uitgehold, kwamen op een tweede portaaltje en zochten, met de voeten tastend, de weg verder omhoog.

[p. 29]

Er brandde licht, op de tweede verdieping, en een bleke, magere vrouw stond in de deur. Zij was niet onknap, misschien dertig jaar. Haar springend, kortgeknipt haar was slordig gekamd. Haar lippen onzorgvuldig aangetipt, maakten haar mondhoeken te breed. Maar zij had mooie, donkere, droeve ogen, groot en vochtig, en een warme, diepe stem.

‘Komt u binnen, heren.’

Haastig sloot zij de deur achter ons.

De kamer was groot, bijna een zaaltje, misschien door de onvoldoende meubilering en de lage balken zoldering. Licht viel door twee ramen naar binnen, scheen op een langwerpige, ongedekte tafel. Er zat een jongetje, niet ouder dan acht jaar. Hij had zijn zondagse kleren aan, en keek naar ons met de grote verbaasde ogen van zijn moeder, uit een even bleek gezichtje. Voor hem stond een groot bord pap, waarin hij gedachteloos met zijn lepel roerde.

‘Eet jij maar door hoor jongen,’ zei meneer geruststellend, en richtte zich weer tot de vrouw: ‘Dit is toch uw zoontje?’

‘Ja,’ antwoordde zij.

‘Corrie heet je, hè?’ vroeg hij vriendelijk aan het kind, dat haastig knikte.

‘En u bent,’ de baas las voor uit het vonnis: het zoontje werd aan de vader toegewezen en moest door de moeder aan hem worden afgestaan.

‘Ik begrijp wel dat het verdrietig voor u is, maar ik moet uw zoontje meenemen, in opdracht van uw vroegere man.’

‘U krijgt hem niet,’ antwoordde de vrouw bitter.

‘Het zal wel moeten. De rechter heeft het zo beslist. Als u niet meewerkt moet ik geweld gebruiken. U moet verstandig zijn.’

‘Dat ben ik. Daarom blijft hij bij me.’

De baas gaf mij een wenk bij het jongetje te gaan staan, maar de moeder liep er ook naar toe, en de deurwaarder volgde haar.

‘Nee,’ gilde ze, ‘mijn man deugt niet.’

Angstig keek het jongetje voor zich.

‘In de stukken staat dat u een inktpot naar zijn hoofd hebt gegooid.’

‘Hij wou me gebruiken,’ snikte de vrouw.

Weer wenkte meneer, dat ik het jongetje mee naar buiten moest nemen. Op de trap kon ik hem geen hand geven, tilde hem op, en hij hing als een loden gewicht om mijn nek zodat ik bijna stikte.

Buiten zette ik hem neer.

‘Ik wil niet naar papa,’ zei hij zacht, en herhaalde het automatisch.

‘Waarom dan niet?’ vroeg ik, ‘papa is toch ook lief?’

‘Hij slaat me altijd.’

We stonden zwijgend bij elkaar. Wat ben je lang tegenover zo'n jongetje, dacht ik, twee hoofden groter.

Toen wilde hij zich losrukken, trapte tegen mijn scheenbeen tot de tranen in mijn ogen kwamen. Ik schudde hem door elkaar. ‘Rotjongen,’ beet ik hem toe.

Hij scheen te kalmeren en diep na te denken. ‘Dan bent u de kinderdief,’ zei hij in zichzelf, en het was alsof hij een ontdekking deed.

Zwijgend stonden we naast elkaar, hand in hand.

Een ogenblik keek hij schuchter naar mij omhoog.

Toen rukte de jongen zich los en holde de Vijzelgracht op.

Langzaam liep ik terug om te gaan vertellen dat het jongetje was weggelopen.