Maatstaf. Jaargang 22

[p. 32]

Portfolio Erno Tromp
Door Max van Rooy

Erno Tromp noemt zich illustrator, want de aanduiding schilder jaagt hem vanwege de pretenties het angstzweet naar het voorhoofd. (Net als de gedachte aan vliegen trouwens: voor geen goud verlaat deze kunstenaar de aarde.)

Men kan hem nauwelijks beter leren kennen dan tijdens een autotochtje door de Noordhollandse polder, de Purmer, de Wormer, Varkensland, de Beemster en het Jisperveld: uitgestrekte weilanden met sloten en boerderijen die het décor vormen van zijn jeugd en zijn werk. Weinig anders is in staat hem méér te inspireren dan de architectuur en kleuren van een van de houten huizen onder aan de dijk van zijn geboortedorp Ilpendam.

In 1948 werd Erno Tromp hier geboren en het huis waarin dat gebeurde was er een van baksteen en met een zadeldak; een huis zoals kinderen dat tekenen en weinig begenadigde architecten het bouwen, (in dit geval in de twintiger jaren). De stoep gaat in de gevel omhoog en zelfs dát kan de schilder geestdriftig maken gedurende een bedevaart langs de plekken van zijn jeugd.

Onlosmakelijk is het geslacht Tromp aan Ilpendam verbonden. Grootvader Tromp staat in de annalen van dit gehucht bijgeschreven als De Gemeentearbeider, hetgeen letterlijk moet worden opgevat. Toentertijd was er maar één en die kwam in aanmerking voor alle karweitjes van Publieke Werken, tot en met de wassing van de burgervaderlij ke dienstauto.

Grootvader Tromp was muzikaal en stond aan het hoofd van een gezin met tien muzikale kinderen. Dat hij met deze achterban de meest geschikte figuur was om in Ilpendam het locaal Fanfarecorps op te zetten, is vanzelfsprekend. En nóg steeds is de tamboermajoor van dit harmonie-corps een Tromp, maar dat is niet Erno's vader hoewel deze tien instrumenten bespeelt en zijn beide zoons op hun verjaardagen verraste met Lang-zal-ze-leven op bed en op de saxofoon. Een en ander ten spijt is het zoon Erno níet gegeven de muzikale familie-traditie voort te zetten. Hij heeft een pick-up met platen. Dat is alles.

De bedevaart naar Noord Holland begint in het hartje van Amsterdam want daar woont Erno Tromp sinds januari 1973 en tijdelijk, dat is zijn vaste overtuiging. Aantrekkelijke woonmogelijkheden, een vriendin en werkkontakten (Avenue bijvoorbeeld) hebben hem de hoofdstad binnengejaagd, maar nog steeds zit Tromp liever op een bankje voor het huis en kijkt hij uit over drassig weiland dan neer te zien op immer haastig stadsgewoel. Niettemin is hij niet ontevreden. Hij fietst veel door de buitenwijken van Amsterdam, blijkt gevoelig voor de bijna ongemerkt wegstervende stadsstructuur ten behoeve van omringend land of dorpse voorsteden. Hij is graag op het Centraal Station en neemt regelmatig de trein naar Purmerend of Zaandam, dan geniet hij; onderweg en ter plekke.

Op deze zondagmiddag begint de bedevaart in Zaandam dankbare vruchten af te werpen. Rechtop naast de chauffeur gezeten wijst hij op de karakteristieke, houten Zaanse gevels, op de eigenzinnigheid van de dakstijlen, de balkonnetjes, op de bastaardvormen waardoor de authentieke Zaanse architectuur wordt beledigd en op de originele gietijzeren hekken die niet meer worden gemaakt, maar desondanks steeds veelvuldiger door onwetende bewoners worden verwijderd. Ervoor in de plaats komen plankhekken met de grillige boomstam-vorm er nog in en schors op de smalle zijden (Bonanzahekken, volgens Tromp) of fantasie-

[p. 33]

[p. 34]

[p. 35]

[p. 36]

[p. 37]

[p. 38]

[p. 39]

[p. 40]

[p. 41]

afrasteringen van opeengestapelde betonblokken in wybertjesmotief. Zijn verontwaardiging is oprecht en hij merkt bovendien op dat de meeste hekken tegenwoordig als gaas aan een rol worden aangeschaft en dat dit materiaal in de meeste gevallen ook nog is geplastificeerd. Praktisch, maar moordend voor het visuele milieu.

In Zaandam passeren we café ‘De Waakzaamheid’, een legendarisch etablissement dat er op deze zondagmiddag gesloten uitziet, maar waar Billie Holiday indertijd nog heeft gezongen. Voorbij is het alweer. Waarop een straat aan Erno Tromp gelegenheid biedt om te wijzen op het verschil tussen de woningen van autochtonen en niet-autochtonen. De laatsten kan men altijd herkennen aan kleine door-de-mand-valle-rijtjes als paarse gordijnen of donkerrode garagedeuren. Het volk aan de Zaan, verstoken van elk esthetisch of artistiek inzicht, zal daarentegen steeds feilloos de juiste kleur en het juiste materiaal gebruiken. Daar komt geen opleiding aan te pas. Natuurtalenten, zonder mankeren.

Stapvoets rijden we door Zaandam, de geboorteplaats van zijn moeder. Ook het industrieterrein aan het water wordt niet vergeten en bij een geheel fantasieloos en relatief recent gebouwde fabriek van de firma Honig, wordt met een misprijzend gegrinnik stilgehouden. Deze onderneming heeft er dus niets van begrepen, stelt de chauffeur met meer dan gewone instemming van de schilder, die op zijn beurt echter hoopgevend opmerkt dat aan de overkant van het water een fabriek staat van een chocolade- of koekjesfabriek die de architectonische spelregels van dit gebied niet doorkruist. Een Berlage-achtig gebouw met overdadig veel nutteloze raampjes en tierelantijntjes; zaken die nergens toe dienen, maar daarom getuigen van bijzondere pracht, vindt hij.

Bij het passeren van het Zaanse Weefhuis - waar nog niet zo lang geleden de originelen van de Verkade-albums werden tentoongesteld - komt het gesprek even op deze collectie.

Erno Tromp heeft uiteraard enige afleveringen van de albums, maar is nog niet zo lang geleden op de hoogte gebracht van de waarde van deze boeken en kan zich nog steeds vrolijk maken over het feit dat bepaalde in deze standaardwerken beschreven natuurtochten in 1914 werden onderbroken door militairen (‘Stel je voor, nu van die kerels in die grijze uniformen, met kepi's en wikkels om de enkels’). Plotseling laten we Zaandam achter ons en daar ligt de polder, zonder dissonant. De kunstenaar geniet en de chauffeur houdt de snelheid op die van een sjokkend paard hetgeen in verband met de beperkte wegbreedte een goede uitkomst is. De lucht is somber, de temperatuur laag voor de tijd van het jaar en de wind guur. Klimatologische omstandigheden die dit uitstapje passend omlijsten en toerist en vreemdeling uit de buurt houden. Eén Belg wordt gepasseerd, maar deze heeft zijn helgele Volvo-stationwagen al voortijdig op een strookje uitwijkasfalt stilgezet.

Zo, op weg naar Jisp en onder het genot van een Hudson senoritas sigaartje (Brasil, Super King Size), passeren we boerderijen waarvan de schoonheid nauwelijks te beschrijven valt. Met ongeremd enthousiasme geeft Tromp direct ooggetuige-verslag, terwijl de chauffeur de blik op het weinig egale wegdek houdt. De walkanten worden tekort gehouden, weet Erno Tromp, en zo kan nooit iets op deze vruchtbare stroken tot wasdom komen, want juist op de walkant is de meest verrassende vegetatie mogelijk.

In Jisp wordt voorzichtig gekoerst naar De Bonte Os, een lokaal dat Tromp zich nog herinnert als authentiek en gevuld met oude mannen. Tweemaal rijden wij het smalle hoofddijkje op-en-neer en worden viermaal stil van bewondering bij het zien van onder andere het Raadhuis (1650) van deze gemeente die, zo schitterend gelegen tussen Beemster en Wormer, ruim duizend inwoners telt. De Bonte Os blijkt niet te vinden, echter wel de vermoedelijke plek en daar treffen we nu een bakstenen hoekwoning aan met in de huiskamer zes mensen rond de salontafel, starend naar een

[p. 42]

voor de passant onzichtbare televisie.

Het enige alternatief is Het Dorpshuis, aan de rand van het Jisperveld - een beschermd natuurgebied. Deze centrale uitspanning ligt aan het water tegenover een rijtje fleurig beschilderde roeiboten die te huur zijn, zoals een bordje aankondigt. Het exterieur vermoedt al de hand van progressieve geesten en het interieur bevestigt een en ander: een zeer ruime lokaliteit met een bar en twee biljarttafels en een verhoogd gedeelte waarop een overdreven aantal met plastic overtrokken tafeltjes met daarboven een omgekeerd rieten mandje aan een stroomsnoer. Het zijn lampjes. Op dit verhoogde gedeelte zitten slechts twee vrouwen in het gezelschap van een wit-zwartgespikkelde hond. Biljart- en bargedeelte is daarentegen een pandemonium: trefpunt van de jeugd van Jisp op zondagmiddag. Opgeschoten jongens en meisjes hangen opeengepakt rond de bar. Er wordt gegiecheld, geschreeuwd, gezoend en bijkans onder de korte rokken gezeten. Twee luidkeels gezongen liederen beheersen het rommelig tafereel: Geen woorden maar daden en met z'n allen in de oewee-oewee, hetgeen met de Topconferentie uit De West in het verschiet, niet geheel ontbloot is van enige actualiteit. Bovendien wordt veelvuldig patates frites met mayonaise gegeten en schreeuwt boven alles Theo Koomen zijn hysterisch radioverslag uit van de voetbalwedstrijd Feyenoord-FC-Twente welke, zoals bekend, met 3-2 zou worden gewonnen. Buiten zien we door het raam, aan de kant van de dijk, een groepje melkbussen.

Vanwege het godsgruwelijke lawaai moet de conversatie onder het biertje gebrekkig blijven. Het onderwerp is Koninginnedag, want aan de gammele wand van bleek blauw geverfd hardboard hangen vellen zwaar tekenpapier met daarop foto's van dit feestelijk dorpsgebeuren. Jispenaren kunnen hier het kiekje waarop zij zelf voorkomen nabestellen en dat schijnt in deze contreien traditioneel gebruik want Erno Tromp herinnert zich de Ilpendamse heren- en dameskapper, tevens begrafenisondernemer en sigarenwinkelier die elk jaar deze taak op zich nam. Maar in die tijd waren de spelletjes aantrekkelijker. Er was palinggrijpen, blindroeien en katknuppelen (het laatste volksvermaak: aan touwen hingen tonnetjes en daarin zaten balletjes. Deelnemers kregen twee knuppels en deze moesten met de grootste kracht tegen de tonnetjes worden geworpen. Wanneer het tonnetje uiteen sloeg en het balletje eruit rolde, had men gewonnen. Maar het balletje werd regelmatig verwisseld voor een kat. Vandaar de naam).

Een en ander brengt de schilder ook op het fenomeen ‘Pinksterdrie’ dat vooral in Jisp jaarlijks geestdriftig wordt gevierd. Bij dit evenement was hij altijd van de partij; niet om zich te laten volgieten zoals ieder ander (‘Dat was iets verschrikkelijks,’ herinnert hij zich met walging), maar om dubbeltjes en kwartjes te rapen, want op Pinksterdrie werd traditiegetrouw met deze muntstukjes nonchalant omgesprongen. En nu de herinnering toch aan feestdagen is gewijd, komt de kermis ter tafel. Erno's oom, huisschilder van beroep, maakte voor de gelegenheid ijs en reed daarmee al vroeg door het dorp. Maar 's nachts om twee uur hoorde men dikwijls nog zijn belletje. Want gelegenheid om het ijs op te slaan, had de huisschilder niet. Dus bleef hij hardnekkig rondfietsen tot zijn wagentje leeg was. Het geijkte hoogtepunt van de kermis - die overigens met boten over het Noordhollands Kanaal werd aangevoerd - was het in het water jonassen van het locale politiepersoneel. Ook dát kan je je nu niet meer voorstellen, verzucht Erno Tromp terwijl de lichte ogen vol nostalgie boven de blonde snor staan.

Haastig wordt Het Dorpshuis verlaten, want dit is niet het Noord-Holland waar we deze zondagmiddag naar op zoek zijn. In een wip ligt het morsige pandemonium achter ons en glijden we door het vlakke groene land dat in strenge regelmaat door boomrijen wordt afgezet. Overal stolpboerderijen, haarden van boerenhuiselij kheid; hier en daar onwaarschijnlijk schitterende herenhoeven in negentiende

[p. 43]

eeuwse bouwtrant en omgeven door nu bloeiende struiken en bomen. De horizon een rechte lijn. De stemming van Tromp keert weer ten goede, hoewel hij nog wel even kwijt wil dat het in zijn geboortedorp Ilpendam ook niet meer is, wat het geweest is. De eens mooie geveltjes zuchten ook daar onder het juk van de kapitaalkracht. Imitatiegraniet en plastieken plankjes - ze zien eruit als hout, maar hoeven niet te worden geschilderd of onderhouden - vervangen de oermaterialen met alle rampzalige gevolgen vandien. Het wordt een ordinaire ratjetoe. Bij het binnenrijden van Midden-Beemster is de illustrator ondanks alles tamelijk opgetogen. Onderweg kon veel moois worden gepasseerd en hier is het een en al rust. Het verkeer is nihil; de kerk (met het pad van boerengeeltjes), ligt er doodstil bij evenals het aanpalende, schitterende oudboerenhuis met door de vakjesvensters vaag twee brandweerauto's zichtbaar. In karakteristieke, gedeeltelijk houten laagbouw is de meest originele feestartikelenwinkel ter wereld gevestigd. De etalage: een dronkemansbril, een clownsneus, een setje namaakwormen, een sprekende pop, een fietspomp, een televisietoestel en een Amsterdamse Walletjesknipkaart. Vlak daarbij en naast slijterij De Bushalte, is café Tramzicht. De levende inhoud van dit ook weer zeer omvangrijke etablissement bestaat, in volgorde van opkomst, uit een oude bokser (de hond) en aan het uiteinde van een meterslange toog vier mannen die de inhoud van een blik Unox bespreken alsof de toekomst van Nederland ervan afhankelijk is.

Hier vindt Erno Tromp ‘het zondagssfeertje van nietsdoen’ dat hem aanspreekt en sterk aan vroeger-thuis doet denken (Hij noemt zijn werk vaak ‘zondag’, of ‘zondagochtend’). Thuis was de zondag de dag van nette kleren en verveling. Vooral met grootmoeder in de buurt, werd de geringste vorm van arbeid - zoals het vernieuwen van een stoelpoot - als heiligschennis opgevat. De kerk werd bezocht, en de dag begon met het radioprogramma Weer of geen Weer. Dat was alles.

De herinneringen nemen Tromp nu makkelijk op sleeptouw. Gevraagd naar zijn allereerste herinnering schetst hij met enige schroom het beeld van een driewielertje dat hij op de kop heeft gezet teneinde in het bezit te zijn van een ‘messenslijpertje’. Er volgt meer. Het gezin Tromp (vader, moeder, twee zonen) woonde naast een slagerij en elke dinsdagmiddag tussen twaalf en half twee, waren de broertjes Tromp te vinden als toeschouwers bij het slachten van de koeien. Kwam er een foetus uit de koe, dan vroeg de slager vriendelijk of een van de jongens dit mee naar huis wilde hebben. Erno, hoewel een fanatiek toeschouwer, zag

[p. 44]

weinig in een dergelijk trofee, maar zijn broer wist regelmatig een koeieoog op zijn bord te deponeren vlak voordat zijn moeder de lunchboterham verdeelde, of hij liep met een varkensstaart uit zijn broek.

Via zijn vader, reclameontwerper te Ilpendam, kwam Erno als kind al in aanraking met potlood en penseel. Op de lagere school (twee minuten van huis) deed hij niets anders dan tekenen. Soms dagen achter elkaar.

Eenmaal op de mulo was dat afgelopen. Dagelijks fietste hij naar Purmerend, bij weer en ontij, drijfnat thuis of voor de wind. Vanuit alle richtingen (Purmer, Watergang) ploeterden de kinderen in peletonvorm naar het schoolgebouw. Er moest veel huiswerk worden gemaakt en merkwaardigerwijs verdween het tekenen even uit zijn leven. Maar na het eindexamen werd de achterstand dubbel en dwars ingehaald. Overmand door een intens gevoel van vrijheid kreeg het tekenen hem ogenblikkelijk weer te pakken. Geen hoekje of huisje van Ilpendam was meer veilig en het was ook in deze tijd, dat het houten huis dat in deze portfolio centraal staat, voor het eerst voor een tekening model stond.

Erno Tromp ging naar de Rietveld Academie want per slot van rekening is zijn vader reclame-ontwerper en dan ligt eenzelfde richting een beetje voor de hand. Maar hij miste de anatomie en het puur tekenen en ging op den duur over naar de Rijksacademie.

Intussen was hij afgekeurd voor de militaire dienst omdat hij zich tijdens de keuring kinderlijk afwijkend had gedragen. Zijn bagage op deze beslissende selectie bestond uit een wit koffertje vol bananen, een loupe en een slof Stuyvesantsigaretten hoewel hij nog nooit had gerookt. Bovendien droeg hij een brief van zijn moeder op zak waarin deze met kracht berichtte haar zoon niet te hard aan te pakken. Het eerste dat men hem wilde afnemen was het witte koffertje, maar de aspirant recruut verzette zich fel daartegen tot verbijstering van zijn eveneens opgeroepen dorpsgenoten. De legerleiding nodigt namelijk het liefst gelijktijdig jongens uit van eenzelfde dorp, ter bevordering van de natuurlijke onderlinge controle. Men gaat automatisch bij elkaar zitten en derhalve moest Tromp tussen de tanden sissen dat zijn dorpsgenoten moesten opsodemieteren, terwijl hij in de cantine met vijftien gevulde koeken het damspel trachtte te imiteren. ‘Een kinderlijke simulatie,’ oordeelt hij ook nu. Maar afdoende. Twee uur na binnenkomst stond hij weer buiten.

Midden-Beemster ligt achter ons en de auto glijdt geluidloos over loodrechte polderwegen terwijl Tromp vertelt over zijn lievelings-schrijver W.F. Hermans en het feit dat hij zojuist Nescio heeft ontdekt: ‘een openbaring’. Voor en tijdens de IJ-tunnel is hij stil en eenmaal in de stad zegt hij zich ‘lekker rozig’ te voelen.