Maatstaf. Jaargang 22

[p. 60]

Jacques den Haan Talking shop

Mijn eerste kennismaking met harde pornografie ligt al even terug. Via via kreeg ik uit een nogal obscuur uitleenbibliotheekje voor een kwartje per dag een vertaling uitgeleend van de Anti-Justine van Restif de la Bretonne. De normale uitleenprijs in die tijd was zeven cent per week, maar de uitleender riskeerde vrijwel zeker gevangenisstraf. Dat was - kijk niet op een jaar of tien - in de dagen dat Malle Gevallen van Hans Martin voor een bedenkelijk boek doorging en dat het kruis of munt was of De Zondaar van Alie Smeding vervolgd zou worden. Dat van de gevangenis werd mij na de oorlog op een wat ongewone wijze eens bevestigd. Een ondernemend handelaar in wat toen ‘schuine’ boeken en blaadjes heette had in een oplaag van honderdduizenden een prospectus verspreid met onder meer reclame voor de Bob-en-Daphne-cyclus. Mijn naam stond daarin als de schrijver van die boeken vermeld. Op mijn mild protest - als hij mij nou Hamlet in de schoenen had geschoven! - kreeg ik eerst na enige tijd een excuus met de mededeling dat de handelaar in kwestie een paar maanden had moeten opknappen voor zijn handel, die als aanstotelijk voor de eerbaarheid werd bevonden. Hij was vaste klant. Ook in Amerika en Engeland werden de goede zeden met veel tamtam, bijbelteksten en altijd wat beschimmelde argumenten verdedigd door allerlei genootschappen, die Amerika vrij van ‘smut’ wilde houden en bijvoorbeeld door de Postmaster General, die niet alleen de post liet rondbrengen, maar ook wilde weten wat er in zat. Als het een pistool was kon het geen kwaad, maar een bloot meisje was niet best! Amerika had zelfs een woord voor al dat moois, ‘comstockery’, ontworpen door George Bernard Shaw, in opperste verbolgenheid over het feit, dat de openbare bibliotheek van New York zijn Man and Superman had uitgebannen op advies van Anthony Comstock, die geheel privé op Amerika's goede zeden zat te passen en er zelfs prat op ging dat hij zeventien mensen tot zelfmoord had gedreven. Dat alles is nu lang geleên, het is eigenlijk opmerkelijk met hoe weinig deining al die morele hoogstanden zijn omgevallen, een enkele pastorale steen door een boekhandelaarsruit en de oprichting van de Evangelische Omroep daargelaten. Ik wil met dit alles niets anders beweren dan dat ik een slecht profeet ben. Ik had het niet voor mogelijk gehouden ooit bijvoorbeeld Last Tango in Paris te kunnen aanschouwen. Een zo waardig blad als The New Yorker schreef er over: ‘Een film waarover de mensen zullen argumenteren zo lang er films zullen zijn. Bernardo Bertolucci en Marlon Brando hebben het gezicht van een kunstvorm veranderd.’

Bij zoveel aanbod aan eens verboden waar bezondig ik mij nog slechts aan een weinig ijverige, maar wel vrij regelmatige lectuur van het maandblad Playboy. Elitair natuurlijk en ik doe het vanwege mijn likkebaarden bij al die gladde, gegarandeerd ontsmette, reukeloze blote meisjes - vooruit maar. Mijn enige verweer zal zijn dat ik geen baard héb. Bijzonder boeiend vind ik de ingezonden stukken, die soms een allervreemdst licht werpen op toestanden in gevangenissen, het leger, op politiemethoden, discriminatie op de meest uiteenlopende gebieden, druggebruik en -bestrijding, de frenetieke pogingen van diverse instanties films, boeken, tijdschriften verboden te krijgen of wetten er door te drukken, zoals blijkbaar gebeurd is in Tennessee. Daar zou een wet tot stand gekomen zijn, die onderwijzers verplicht evenveel tijd te besteden aan bijbelse en andere religieuze uiteenzettingen over de schepping als aan de theorie van de evolutie. Drank is ook nog altijd

[p. 61]

verdacht: in North Carolina kun je geen alcohol in een restaurant krijgen, maar je mag wel je eigen fles meebrengen en jezelf bedienen. In Connecticut moet een vrouw tenminste drie voet van de bar verwijderd zijn, het is dus zaak je duimstok mee te brengen.

De Playboy Interviews vind ik soms boeiend. Ze hameren vaak hard dóór. Ik herinner me dat met Ralph Nader, die enorme opschudding veroorzaakte met zijn aanklacht tegen de auto-industrie Unsafe at any Speed, met Kurt Vonnegut en vooral dat met Germaine Greer, toen ze haar grootste bekendheid had met haar boek The Female Eunuch. Het was een interview waarin zij haar ondervrager enkele malen in verlegenheid bracht, wat geen gebruik is bij Playboy. Het meeste vermaak bezorgt mij evenwel gewoonlijk de helaas maar korte rubriek: The Playboy Advisor. Iedere ‘redelijke’ vraag wordt beantwoord en ik heb nooit één keer een onjuist antwoord gevonden, uiteraard voor zover ik dat bekijken kan, dingen bijvoorbeeld die Europa betreffen. De meest uiteenlopende vragen: Amerikaanse en Europese kledingmaten, pokerproblemen, hoeveel, waar, wanneer geef je een fooi, een chauvinist had met een vriend een meningsverschil over de herkomst van de pizza - hij dacht dat het een Amerikaanse uitvinding was en wat vond Playboy ervan; iemand wilde iets weten over de herkomst van de monocle en waar koop je zo'n ding. Stereo- en camerapuzzles, waar krijg ik in Hong Kong dat beroemde pak aangemeten voor 25 dollar? (nergens). Dan was er de man, die bescheiden opmerkte dat hij gewend was te eten in ‘fine restaurants’ maar wat hem nu was overkomen! De kelner ontkurkte een fles wijn en rook vervolgens aan de kurk. Wat ter wereld zijn dat nu voor malle fratsen? We vinden de vertwijfelde ziel, die zo werd afgeleid door de minirokken op zijn kantoor dat hij zijn werk niet behoorlijk kon doen en wat nu? En het antwoord: sorry, maar ook wij worden te zeer afgeleid door de minirokken op ons kantoor om ons op het antwoord te kunnen concentreren. Hoe zit het met het ritueel van de tequila - het zout, de citroen? Is er wat te doen tegen het glimmen van het zitvlak van mijn broek? Weinig - het beste is weggeven aan het Leger des Heils.

Ze hangen allerminst de libertijn zonder meer uit. Een gehuwde vrouw schreef dat haar man wat de sex betreft voor partnerruil was. Zij niet. ‘Ben ik nu’, zo vroeg ze, ‘zelfzuchtig en ouderwets als ik daaraan niet mee wil doen?’ Het antwoord is bijzonder bondig: ‘No’. Er waart door de Verenigde Staten een pornofilm met de titel Deep Throat. Het thema is fellatio, het meisje met de lieftallige naam Linda Lovelace neemt niet alleen het mannelijk apparaat in haar mond, maar laat het ook in haar keel verdwijnen - tijdelijk naar ik aanneem. Het is uiteraard een wat omstreden stukje filmkunst, ik meen dat het Hoog Gerechtshof zich al over het vraagstuk van de al dan niet toelaatbaarheid ervan buigt. In de tussentijd hebben vertoners ervan in Dallas-Texas al vijf jaar gekregen en 5000 dollar boete. Een leergierig meisje heeft zich tot de Playboy Advisor gewend met de vraag hoe ze het kunstje leren kan. Ze probeert het wel, maar ze kokhalst (we kijken wat vreemd tegen het woord aan, maar het is toch het goeie). Wat nu Playboy Advisor? Ze zijn daar evenwel niet voor één keelgat te vangen, wendden zich prompt tot Amerika's beroemdste degenslikker en komen met zijn antwoord boven. Het is te oefenen en ze geven daar de preciese instructies voor, die ik hier evenwel niet zal herhalen - dit is per slot niet de ochtendgymnastiek. Linda Lovelace heeft inmiddels al de bijnaam gekregen van ‘Amerika's favoriete mond’ en haar autobiografie is uit met de intrigerende titel Inside Linda Lovelace.

Een, dacht ik, overwegend keurig Engels tijdschrift is het satirische Private Eye. Het heeft een wel gek boekje uitgegeven met als titel Book of Pseuds. A Mood Statement voorzien van kostelijke tekeningen van Marc. Wat zijn ‘pseuds’ - het is geen bestaand woord naar ik meen, ik zou het eigenlijk willen vertalen als

[p. 62]

‘bombast’, ‘blaaskakerij’. In een kort voorafje geeft Richard Ingrams, die de keuze maakte een voorbeeldje: een dame vroeg de dichter Swinburne eens te luisteren naar een heel oude Florentijnse melodie, die pas teruggevonden was. Ze ging aan de piano zitten en speelde ‘Three Blind Mice’. Na afloop zei de dichter dat het ‘de wrede schoonheid van de Medicis’ zo perfect had weergegeven. Wat er op het gebied van de schone kunsten, critici, voedsel, wijn, sex, politiek, muziek, liefde, vrouwen aan blabitis wordt weggegeven, daarvan geeft dit boekje dan een aantal autentieke voorbeelden. Sir Denis Brogan in Spectator: ‘Forster was geen Proust; hij was geen Joyce; hij was geen Gide. Aan de andere kant was hij ook geen Virginia Woolf en hij was niet D.H. Lawrence.’ Een blijkbaar weekhartige Michael Nelson luchtte zijn geprangd gemoed in de Guardian: ‘Ik zat met Stephen Spender boven in het café Royal toen ons het nieuws bereikte dat Auden en Isherwood naar Amerika vertrokken waren. Ik barstte in tranen uit.’ Over sport wordt natuurlijk ook bij ons heel wat purper proza beschikbaar gesteld - ik herinner me een wielrenner, die een ‘nerveus gesneden broekje’ droeg. Over voetbal draagt Pseuds bij uit de Sunday Times: ‘Het doelpunt was even eenvoudig en even indrukwekkend als het Parthenon.’ Uit een concertprogramma: ‘De kracht achter een symfonie van Mahler is tegelijkertijd zowel middelpuntvliedend als middelpuntzoekend.’

Het eerste deel van de biografie van Sybille Bedford over Aldous Huxley is verschenen bij de uitgever, die Aldous zijn leven lang trouw gebleven is: Chatto and Windus, dit keer gecombineerd met Collins. In dat boek, dat ik hier alleen eervol vermelden wil, troffen mij twee curieuze zaken. Het merkwaardige feit doet zich voor dat Aldous Huxley blijkbaar al een literair aureooltje droeg nog voor hij iets van belang had gepubliceerd. Zijn eerste roman, Crome Yellow, geestig, een beetje cynisch, een beetje loquax, verscheen in 1921, vrijwel gelijk-

[p. 63]

tijdig met het deel Sodome et Gomorrhe van de cyclus van Proust, A la recherche du temps perdu. De passage die nu aan de orde komt moet Proust dus al vóór 1921 geschreven hebben. Er is daar een bijfiguur op de soiree van de prinses de Guermantes, die fungeert als neef van de ‘beroemde’ Huxley, die een eminent medicus zou zijn: ‘De illustere Huxley (wiens neef op het ogenblik een vooraanstaande plaats inneemt in de wereld van de Engelse literatuur)...’ Op het laatst van zijn leven schreef Aldous aan een kennis: ‘Ik heb Proust nooit ontmoet en ik heb geen idee hoe hij iets van mij kon afweten...’ en hij vervolgt dan dat het bepaald niet waar was dat hij op dat moment een vooraanstaande plaats in de Engelse literatuur zou innemen. Het andere merkwaardige is het nogal verbloemde feit uit het leven van de met de Belgische Maria Nys gehuwde Aldous Huxley, dat hij tot in het radeloze verliefd geraakt is op Nancy Cunard, eens een bron van onstuitbare roddel in de Engelse society. Ze was beroemd om haar felle vete met haar moeder, van wie ze geen geld wilde aannemen, even fel anti-Franco, bewonderaarster van Norman Douglas over wie ze zo'n aantrekkelijk boek heeft geschreven, een fraaie en dynamische vrouw, die Aldous wel in haar gevolg wilde hebben, maar die haar toch te tam was. Op zeer resolute wijze heeft Maria tóch en blijvend, haar huwelijk weten te redden. Nancy Cunard heeft haar eigen ‘private press’ gehad, de Hours Press en heeft werk uitgegeven van Norman Douglas, Richard Aldington, een ‘Canto’ van Pound en ook werk van Louis Aragon, de grote man van het surrealisme, communist, verzetsman, de geliefde van Nancy Cunard alvorens hij, na de oorlog, blijkbaar voorgoed verdronken is in Les yeux d'Elsa (Elsa Triolet). Er zou eens een samenvattende studie geschreven moeten worden over de belangrijke rol, die vrouwen gespeeld hebben in de Angelsaksische literatuur van deze eeuw: beschermend, inspirerend, financierend ook. Ik denk aan de moeder van D.H. Lawrence en zijn eerste liefde Jessie Chambers, aan Joyce en Sylvia Beach en later de gulle Harriet Weaver, aan Lady Ottoline Morrell, Dorothy Brett, Harriet Monroe, Amy Lowell, Margaret Anderson, Jane Heap, Caresse Crosby, prinses Bassiano, er zijn er nogal wat.

Dat over Aragon is dan geen ‘gossip’ uit de biografie van Sybille Bedford, maar voor een deel uit het boek van Janet Flanner, Paris Was Yesterday. 1925-1939, edited by Irving Drutman, een pocket je in de Popular Library. In 1925 vroeg dat fabeldier Harold Ross een Amerikaans meisje dat in Parijs woonde of ze wel geregeld over Parijs en Frankrijk wilde berichten in zijn pas opgerichte blad The New Yorker. Ze deed dat iedere 14 dagen onder het pseudoniem Genêt en dit boek geeft een bloemlezing over de genoemde jaren. Al in de inleiding vinden we Genêt aan de lunch met Nancy Cunard - het familiegeld kwam van de Cunard Line - en verder komen er heel wat gravinnen, hertoginnen en andere dure figuren in voor met de beschrijving van hun extravagante feesten, ten divertimente van het toen nog zo provinciaalse Amerika. Ik las hier voor het eerst hoe fel in Frankrijk een schrijver als Emile Zola gehaat en geminacht is, hoe in 1931 een nieuwe schrijver in de mode kwam, ene George Sim, die, 28 jaar oud, toen al 280 verhalen had geschreven - hij zou er nog enkele laten volgen onder de naam George Simenon. Mevrouw Flanner was bevriend met Sylvia Beach en ze vertelt uiteraard over haar boekwinkel Shakespeare and Company, waar ze de eerste drukken van Ulysses heeft uitgegeven en hoe deswegen Gertrude Stein en Alice B. Toklas diep verontwaardigd hun boekenabonnement kwamen opzeggen. De opschudding over Joséphine Baker, bij haar debuut vrijwel naakt het toneel opgeslingerd door een gigantische neger, Djuna Barnes, Jean Cocteau, de beulen van Parijs, die de naam dragen ‘monsieur de Paris’, eens bij de executie de ter dood veroordeelde eerden door een hoge hoed te dragen, wat ze verdienen, Diaghilev en zijn balletten, Mistinguett, prins Yussupov, de moordenaar van Rasputin, de schandalen

[p. 64]

rondom Stavisky en madame Hanau, voorafschaduwingen van Watergate, met corrupte ministers en zwendelende geheime dienst. In 1936 was er het geruchtmakende proces wegens moord tegen Germaine d'Anglemont, door de rechter aangeduid als een ‘courtisane de haut vol’. Ze was in het vak geholpen door een Nederlandse miljonair met de wat onwaarschijnlijke naam Van Horschoot - doet wat denken aan een bekend uitgever, maar die was toen nog geen miljonair. Het boek eindigt met het oorlogsgerommel van september 1939. Een heel afwisselend, journalistiek boek, eigenaardig ook vanwege al die Parijse gossip voor Amerikaans vermaak en bezien door een Amerikaanse bril.

Mijn lievelingsbloempje uit Bertrand Russell: ‘De moeilijkheid in de wereld is dat de stommelingen zo zelfverzekerd zijn en de intelligenten zo vol twijfel’ - het had het grafschrift van Montaigne kunnen zijn.

Limericks - een genre dat mij spoedig verveelt. Dat eeuwige... ‘Er was eens...’ De monstercollectie van zo'n 500 pagina's The Limerick in 1953 in Parijs verschenen, heb ik destijds niet eens geheel doorgebladerd. Norman Douglas verzamelde al in 1928 een bundel hele ruige Some Limericks, een werkje dat toen met geen mogelijkheid in Engeland kon verschijnen en dat hij deswegen had willen opdragen aan de nagedachtenis van koningin Victoria met de wat schijnheilige motivering dat onder haar regime het genre zijn grootste bloei heeft beleefd. John Letts, blijkens het omslag een uitgever, bracht er een 300 bijeen: A Little Treasury of Limericks Fair and Foul met nogal dolle tekeningen van Ralph Steadman en als uitgever Andre Deutsch. Een honderd zijn nooit eerder gepubliceerd en er staan bijdragen in dank zij een verzoek om medewerking in Punch en The Times. We vinden overbekende als ‘I don't like the family Stein...’ met de afkeer van Gertrude, de beeldhouwer Epstein en de onbegrijpelijke ‘Ein’. Ik had nooit eerder gezien:

A pansy who lived in Khartoum
Took a Lesbian up to his room
And they argued all night
As to who had the right
To do what, and with which, and to whom.

Dat ook de blinden niet vergeten worden, daarvan getuigt:

On the chest of a barmaid in Sale
Was tattooed all the prices of ale.
And on her behind
For the sake of the blind
Was the same list of prices in Braille.

Begrippen als de ziel, het hart, het gemoed, de geest behoren tot het arsenaal van de romantiek, hoewel daarmee niet gezegd wil zijn, dat de romantiek ze heeft ‘uitgevonden’. Ter Braak voelde zich verwant, zoals hij in Politicus zonder partij uiteenzet, met Max Stirner, die zich resoluut opstelde ten opzichte van ‘De Geest’. Ik heb altijd veel respect gehad voor een werk in liefst drie delen van Ludwig Klages Der Geist als Widersacher der Seele, zo omstreeks 1930 erg in de mode, maar ik heb het nooit opengedaan. Veel goed deed mij een boekaankondiging van een tijdje geleden. Een professor in de fysiologie J.J. Campbell heeft een boek geschreven: Der Irrtum mit der Seele. Het kreeg van de uitgever de slagzin mee: ‘Was wir Seele nennen gibt es nicht!’ Net als bij Klages lig ik wakker met de stille vraag: hoe weet ie dat?