Maatstaf. Jaargang 21

[p. 20]

G.L. van Lennep De duizendspier

Nee, ik héét eigenlijk Eelko Jager.

Die scheldnaam heb ik waarschijnlijk gekregen omdat mijn grootvader zo genoemd werd.

Toen mijn vader elf jaar werd ging ie dood.

Dat was in die tijd een smokkelaar. Jenever.

Uit Duitsland. In een binnenband, en die wikkelde ie dan om zijn middel.

Nou had je toendertijd alleen marechaussees te paard, en als die 'm achterna zaten - dat was allemaal bij Veendam in de buurt, want daar woonden we, ben ik ook geboren - dan vluchtte ie voor ze uit, en dan liep je altijd wel langs een sloot of een kanaal, en in ene draaide die dan naar dat paard toe, en dan met één hand om z'n onderlip en de andere tegen z'n kop en hup 't kanaal in, die marechaussee.

De duizendspier. Of ie dook in zo'n mesthoop waar ze net aan 't scheppen waren. ‘Gooi over!’ riep ie dan, en dan schepte die boer mest over 'm heen. Zagen ze 'm niet. Evengoed een vies kereltje! Maar ze mochten 'm allemaal.

Altijd maar vechten. Een eerlijke bandiet.

Daar heb ik dat van. Maar dat spelen dat kwam zo.

Mijn vader raakte indertijd invalide en je had geen uitkering of niks. En toen wou me vader met een trompet der op uit, maar je kreeg in je eentje geen vergunning in die dorpen en toen moest ik mee. Met de trom of met de trompet ook. Wist zo'n burgemeester veel, die hoorde alleen maar: hoempa-hoempa met z'n tweeën en dan was 't wel goed. Op de duur nam je de geluiden over, maar spelen kon ik niet.

Toen ik zestien jaar was - m'n vader had toen een muizentheater: draaimolentje, turkse molen, zweefmolen, je weet wel. Had ik allemaal gemaakt. Toen zaten we in Kudelstaart, en daar was een meissie met een mondorgel.

Maar ik kon niet goed op die trompet spelen. En toen ging ik voor in zo'n auto zitten en in ene had ik het te pakken. Maar ik heb niet altijd muziek gemaakt.

Voor de oorlog zat ik op een sloepie, dat had ik gekocht, daar was een kerel op verzopen bij Naarden/Bussum, en het was tegen de kerstdagen, geen vreten of zuipen: voor de oorlog. Had ik een nummer met een aap en een hond. Een herdershond. De terrassen af. En dan kwam de politie en wég. Die aap en hond liet ik dan los. Die kwamen dan later achter me aan. Gooiden ze me nog met een gummistok, daar heb ik nog die bult van op me voorhoofd. Hier. Toen stond ik muisstil tussen het Leger des Heils, hadden ze me toch gezien. Maar ik verdiende goed. Dus ging ik brutaal op rekening werken, want zo'n bekeuring kon me niet schelen. Ik beurde veel meer!

Dus gingen ze me inrekenen. Met twee man.

Met een kon niet, want ik had die hond zo afgericht, dan hoefde ik maar te roepen: Póllie, en dan sprong hij zo tegen die agent op, en ík weg.

Ze durfden nooit naar die hond te grijpen, want dan beet die aap. Die zat op ze rug.

Of dan kwam zo'n smeris achter me staan en tikte me op de rug: ‘Meneer, wat doet u daar?’

‘Als u geen klootzak ben, dan ken je dat zien!’

En dan ging ik tussen die agent en de hond instaan, en dan hield ik die riem stevig vast, en dan: Póllie! en dan sprong die hond naar voren, en ik gaf een ruk mee aan die riem en dan ging die agent achterover. Stond nog een stukkie over in de krant: agent houdt straatventer aan. 3 tegen 1.

Politie-agent legde het af.

Zo'n pagina.

En dan liet ik die hond los, en ging zelf achter de tram aan, achterop, of op zo'n open tou-

[p. 21]

ring. En die hond die bleef bij de tram. Een motorfiets redde het nog niet tegen dat beest. Aap op ze rug.

Later weer aan de trompet begonnen. Die had dan een jaar of zes op 't ouwe ijzer gelegen, maar ja, geen vreten, dus poetste ik hem op, en spelen. Stille nacht, Heilige nacht. En hárd! Als ik bij de kolenkit sta te spelen, hoor je mijn hier.

In de oorlog had ik een klein scheeppie, want ik had nog een schippersausweis, van bij me vader varen, met gaten vlak boven de waterlijn. Ben ik aardappelen gaan smokkelen.

Uit Noord-Holland.

Zo'n ton of drie per keer. Vijf gulden vroeg ik voor een teiltje vol. Dat was ongeveer 25 kilo. Kostte mij 10 ct de kilo inkoop. Maar verderop verkochten ze ze weer voor 25 ct! Kijk, ik verdiende goed, ik hoefde ze niet uit te kleden.

Maar ja, daar kwam een eind aan, want der waren geen aardappelen meer in Noord-Holland. En dus moest ik over het IJsselmeer.

Met dat wrakke scheeppie. Afijn, de sleepboot ‘De Ster’ zou 't doen. Omgekocht met voer.

Uiteindelijk kwam ik in Jips Boertange terecht. Aardappelen rooien, op de Duitse grens was dat, maar ik was er meer voor de capucijnders die er te drogen hingen. Ik midden in de nacht dorsen!

Na een maand of zes liep het fout. Rotzooi. Me Ome Willem uit Musselkanaal zegt tegen me, Eelko zegt 'ie, de Groene moet je hebben.

‘Jezus wat moet ik,’ denk ik. Weer het meer over.

Maar dat gaat via Zwartsluis, via Zutphen naar beneden, en daar liggen allemaal munitieschepen. Ik denk, als ze me píkken...

Goed, ik kom in Zwartsluis, met een láp zeil op natuurlijk, en ik naar ‘De Ster’. Ik moet over. Ik had weer vreten bij me, dus dat was koren op ze veld. Ruzie met die andere schippers, maar ik achter die sleep. Kijk, de sleepbootkaptein is toch de baas.

Thuis ketels en pannen gelapt. Kon ik heel geraffineerd. Maar meteen na de oorlog heb ik een twee-rijertje gekocht, een monika'tje, en daar een beetje op zitten tutelen.

Maar 'k vond 't te kinderachtig. Ben ik van dat diatonische twee-rijertje overgestapt op een pianoklaviertje. Vond ik ook te kinderachtig.

Toen had ik een ander idee. Ik bouwde een tentje van markiezen, dat kon ik in vijf minuten op en af zetten, en daar zou ik in gaan staan met Olympische Krachtmeters. De prijzen had ik voor 50 gulden van een bevriende bedrijfleidster van een plasticfabriek gekocht. Allemaal ongekwadreerd goed, poppen en zo, die mijn dus een kwartje kostten, maar zo maar tien gulden deden in de winkel. Nou ben ik een eerste-klas showmannetje, maar toen me zoon dat tentzeil opendeed op die kermis voor de eerste keer dacht ik: ‘Och lieve Jezus - om der in ene weer zo in te springen...’

Stond er zo'n groot wijf, met drie kinderen.

Ik denk: dat is me slag. Ik douw 'r zo'n meter in der hand, en ik draai 'm snel om, zodat je kon douwen in plaats van knijpen, en dan douwde je zo maar 100. Ik roep nog zet 'm op, mevrouw. Nou, ik heb met uw man te doen, van die gijntjes. Hoop volk der omheen. En ik geef d'r meteen zo'n grote volendammer pop. Gelijk sis ik tussen m'n tanden: niks zeggen. Dat wijf had 't door. En ik draai die meter om en geef 'm aan zo'n boer. Nou, wat dat wijf kon, zou hij ook wel eens.

Nog geen 65!

Dat gaat een jaar goed, zie ik in Hoogkarspel, in zo'n klein winkeltje daar zie ik zo'n kassie, zo'n monika'tje 100 gulden.

Ik denk, dat red ik nooit.

Dus me hele tentje en alles verpatst. Voor 125. Naar de winkel.

Het was een traumatisch klavier met diatonische baswerkjes. Ik kom dus thuis met een geeltje over, en nou was me vrouw erg makkelijk. Dus ik blijf thuis tot dat geeltje op is, een dag of vier, en maar studeren. Toen had ik nog 35 cent. Ja. Toen moest ik.

Ik kende maar een nummer: Aan het strand

[p. 22]

stil en verlaten. Daar kon ik wel een half uur of een uur over doen.

Die blinde aan de dam speelde beter als ik, dus ken je nagaan.

Ik met die 35 cent in mijn zak op de veerpont. In de Volendammer tram. Daar stond ik in Edam. Maar ik moest nog terug. Ik zet me eigen altijd voor het blok. Anders kom ik er niet doorheen.

Maar spelen dat dee ik niet. Ik liep wat rond bij de haven, en daar wordt een huis gebouwd. Werklui op die stelling zien dat kassie en ja hoor: hé, speel 's 'n moppie!

Ik zeg: nou goed, dan speel je zelf maar.

Komt er zo'n kerel naar beneden en die begint te spelen! Was ik er nog niet doorheen. Ik denk dat gaat niet goed.

Tot ik bij een winkeltje sta, en daar staat een lekker volendams mokkel. Nou, ja, toen had ik wel trek, dus ik doe een deuntje, en ze geeft me een stuiver. Toen was ik er doorheen!

Elke dag ging ik op die tram en dan speelde ik me eigen naar huis. En steeds dichterbij tot ik in de stad zelf stond.

Maar een bekeuringen dat ik kreeg. 95 stuks in een week.

Gelukkig werd ik toen gematst door een brigadier, die zei altijd: Ko, want ze noemden me vaak Koperen Ko, dat kwam eigenlijk van een duitser, Lustige Wilhelm, maar die zei dan Ko, heb je niet? Kom dan over veertien dagen maar weer terug.

Toen het echt rot moeilijk werd ben ik nog een tijdje in 't heien geweest, maar omdat ik gedeeltelijk invalide ben, kon ik dat na vier jaar niet meer volhouden.

Ik kon geen rijbewijs halen, want ik kan niet lezen of schrijven, en dan moest ik altijd fluisteren: wat staat daar? Dus ben ik nog naar de avondschool geweest, en nu ken ik tenminste blokletters, geen schrijfletters.

Maar toen kwamen de bekroningsfeesten, en ik denk dat is 'm. Ik zo'n koperen paraplubak, die stonden toen wel 's in gangen, met allemaal belletjes, en zo'n grote trom en m'n monika'tje en naar de Goudsbloemstraat, daar hadden we gewoond. Woonde me moeder nog.

Dorst ik weer niet.

Gelukkig zit me moeder achter me aan - m'n vader zat in de bajes - dus ze roept tegen me dat ik 't zo goed kon, en dat ik de duivel in 't gedaante was, als ik 'm op zette.

Nou geef ik je te raden: ik begin bij m'n eigen buren voor de deur. En ik loop over de Brouwersgracht naar de Lijnbaansgracht en ik had 55 gulden!

Negen dagen bekroningsfeesten: er waren dagen dat ik 900 gulden ving! Je begrijpt.

Dit kopen, dat kopen.

En toen kocht ik bij zo'n dure zaak op de Prinsengracht, laten maken, die koperen hoed voor 75,- en belletjes van een kwartje 't stuk: 100 gulden. Ja, toen had ik nog.

Maar de bekroningsfeesten raken afgelopen en ik zie aan het Jan van Galenplein een poppenkast staan, en ik denk dat lijkt me wat. Niet die zware vracht om je nek.

Ik timmer de kast en ik maak de poppen en we gaan naar Ouderkerk. Kermis. Toen beginnen.

Ik wou het eerst om die jongen ze nek hangen. ‘Nee,’ roept die, ‘ik durf niet.’ Ik zeg: ‘jongen, een goede leermeester is hard.’

‘Doet u 't maar eerst,’ zegt ie.

Nou had ik alles gemaakt, maar hoe moest ik aan 't gesprek komen? Het benauwde zweet breekt me uit.

Ondertussen beginnen der al kinderen te roepen. ‘Wanneer begint die poppenkast nou?’

Hadden mijn kinderen nou maar hetzelfde lef gehad. Zat ik weer in de boot.

Ik zeg moet je goed horen. Weet je wat je doet, ik ga een kop koffie pakken (drinken dee ik jammer genoeg nog niet) en jij roept af.

‘De poppenkast gaat zo beginnen!’

Toen ik terug kwam was hij op de vlucht en geld ophalen dorsten ze ook niet!

Dat maakte me enorm giftig. Ik denk dát red ik. Stonden trouwens al die kermisklanten al te lachen om die tent want die kenden mij alleen met de muziek, dus die dachten het zal ons

[p. 23]

benieuwen, die poppenkast. Dus ik geef me daar een voorstelling weg. Je kon me uitwringen na afloop.

Staat daar de burgemeester, die had het allemaal gevolgd vanaf het balkon, met zijn dochtertje, en die geeft me vijf gulden. Hij zegt: we hebben zo genoten, u hoeft geen staangeld te betalen ook.

Kijk, en daar staat die jongen bij. Dus die kreeg lef.

En die gaat er ook in.

En toen zeeën al die reizigers: Eelko, dát wordt een poppekastspeler tot en met. Alles deed ie.

Staan we een keer buiten Venlo, op een kermis, komt er een man op me toe, een manische, een zigeuner. Die zegt jongen, ken jij je mij nog herinneren? Heb jij jezelf nooit een blauw oog geslagen met je eigen trommelstok? Ik zeg ja. Want vroeger speelde ik met mijn vader met een man mee, voor nop. En dat was hij. Hij herkende me aan de wijsjes die mijn vader nog met hém gespeeld had.

Een heel heertje.

Ik sluit 'm in de armen, en ik vertel 'm dat ik aan 't pezen ben voor een mooi trommeltje, en omdat ie mij nooit ene cent betaald had vond ie dat ie wat terug moest doen.

Nou blijkt die man een bokstent te hebben, en hij zegt je kan bij mij komen boksen voor 5 gulden, twee minuten. Er stond 2.50 voor, dus ik kreeg dan 't dubbele.

Wat is nou 't geval. Ik kan karate en judo, en dat weet die man niet. Maar ík weet niet van die Catch af, en dat 't allemaal show is, dus ik pak meteen zo'n jongen beet en gooi 'm meteen uit de ring. En dat doe ik drie keer.

Komt die baas naar me toe en die zegt, ik moet je even achter de tent spreken. Ik zeg, ja, dat komt goed uit, want als we zo doorgaan, gooi ik 'm nog eens dood! Hij zegt tegen me je moet ze geen pijn doen, je moet stoeien...

Daar heb ik toen twee jaar mee gereisd.

Nou doe ik alleen nog maar die Nikkelen-Nelistoer. En iedereen in me familie vindt dat gek. Ze zijn allemaal bang voor me, en ze wéten dat ik alles voor ze doe. Maar geeneentje die er bij me komt. Hoe ken je dat leven volhouden? zeggen ze. Maar het is me lust en me leven. De boel op stelten zetten, dat vind ik leuk.

Niet die muziek, dat zegt me niks.

Geldgebrek houdt me tegen, maar ik heb veuls te veul plannen.

Attributen kopen. Dan zou ik ze eens wat laten zien.

Weet je wat ik nou het liefste doe?

Het liefste loop ik wat.

Te wandelen. Op zo'n boerepaadje in de natuur.

Daar verlang ik naar.