Maatstaf. Jaargang 21

[p. 24]

Rien Vroegindeweij Een genezing door dikte

Vaak laat een persoon, die in een verhaal of een roman voor verzonnen door moet gaan, maar in werkelijkheid niet door zijn omgeving herkend mag worden, zich geen andere naam aannemen, dan die welke hij van zijn vader of onechte moeder heeft meegekregen. Zijn naam zit hem als het ware om het lijf gegoten; de schrijver kan zich gek verzinnen, steeds weer nieuwe pseudoniemen aanvoeren, die de echte naam enigszins benaderen, maar nee, er dient zich geen andere persoon aan, dan die welke bij de naam hoort en de naam hoort bij de man. Zo had ik jaren geleden een vriend, die Bram Vleeschhouwer heette. Bram viel op door zijn buitengewone slankheid. Hij was niet mager, zijn slanke lichaam was gespierd, recht en hoewel hij niet knap was, elegant te noemen. Modieuze kleding, die slank afdroeg, maakte van hem een verschijning in de stad, die de mensen het hoofd deed omdraaien, stilstaan en vaak liet hij al te gevoelige voorbijgangers in diepe verslagenheid om de lompheid van hun eigen verschijning achter.

Het was een voorrecht, dat Bram Vleeschhouwer mij tot zijn vrienden rekende. Niet alleen zijn slanke verschijning wekte indruk, hij had ook ideeën. Hij dacht na. Hij had gedachten en meningen over mensen, waar ik zonder hem niet op gekomen zou zijn. Als ik ver uit zijn buurt was, bij mensen die hij niet kende en waarvan het niet waarschijnlijk was, dat ze hem ooit zouden ontmoeten, verkondigde ik zijn ideeën, alsof het de mijne waren.

Het navertellen van andermans ideeën behoorde overigens tot een van zijn theorieën en was dus geoorloofd. Bram zou het mij niet kwalijk nemen.

Een van zijn meest favoriete onderwerpen was het fascisme en dan in het bijzonder dat van nazi-duitsland, hoewel hij het Italië van na 1922 ook wat men noemt, een warm hart toedroeg; zijn meest geliefde voorbeeld was geen duitser, maar de italiaan Gabriele d'Annunzio en daardoor had Bram Vleeschhouwer op zijn beurt mijn sympathie gewonnen. De verzamelde gedichten van Joseph Goebbels lagen altijd opengeslagen op een klein tafeltje en in zijn boekenkast stonden rijen literatuur van en over het derde rijk. Een foto van Hitler hing boven zijn werktafel.

Nachtenlang diskussieerden we erover hoe de wereld eruit zou hebben gezien, als Hider de oorlog gewonnen zou hebben en de zegeningen van zijn duizendjarig rijk over ons zouden zijn neergedaald. Bram voerde daarbij het hoogste woord, dat wil zeggen, hij praatte heel zacht, alsof hij bang was dat er spionnen aan de andere kant van de muur zaten. We bespraken de mogelijkheden van het derde rijk als absolute wereldmacht, de uiteindelijke overgave van China en de opvolger van Hitler na diens plotseling verscheiden op een diner ter gelegenheid van de vijftigste jaardag van het duizendjarig rijk.

Naar buiten droeg Bram zijn liefde en sympathie voor het fascisme uit door alleen dan in een tram te stappen als er geen joden, negers, homoseksuelen of gastarbeiders in zaten. Dat had natuurlijk tot gevolg dat hij meestal liep, want het kwam maar zelden voor dat er een

[p. 25]

tram aankwam, waarin geen ander ras zat dan het blanke. En als hij zich vergist had en ‘er een’ zag zitten, stapte hij de eerstvolgende halte uit. Behalve dat hij eigenlijk iedereen haatte, haatte hij natuurlijk ook de joden en hoewel er in deze stad bijna geen joden wonen, ontwierp hij een plan om de resterende afstammelingen van Noach uit te roeien. Om zijn theorieën kracht bij te zetten, ging hij vaak in het zwart en een lange, bruine leren jas gekleed. Met de oude politielaarzen, die hij op de rommelmarkt (de markt van Rommel, zei hij) had gekocht, zette hij er stevig de pas in.

In deze uitrusting leerde ik hem kennen. Ondanks zijn haat, zijn gedachten over een betere wereld, de scheiding der rassen, de staat en alles wat niet tot vereenvoudiging van zijn wereldbeeld bijdroeg, was hij een aardige jongen. Hij had gevoel voor humor en zoals de meeste mensen met gevoel voor humor, hij leed.

De grappen die hij maakte keerden zich vaak tegen hem. Daarom had hij niet veel vrienden. En ik geloof niet dat hij mij tot zijn vrienden rekende, alswel, op een onuitgesproken manier, tot een geestverwant. Dat was niet zo.

Ik had hem op een ander terrein ontdekt, waar hij zich het minst thuis voelde: zijn lijden.

Hoewel hij er niet veel over vertelde, kwam ik toch te weten, dat hij een ongelukkige jeugd had gehad. Onder het juk van een tirannieke vader, een gezwel van een grootmoeder (van vaderszijde) en aan de andere kant een zachtaardige, liefdevolle moeder, was zijn hart en zijn ziel reeds vroeg gespleten. Zijn schooltijd was een kwelling geweest, want zijn gespleten ziel wilde heersen. Maar hij moest ontdekken dat er anderen waren, die sterker en slimmer, hun macht over de zwakkeren konden doen gelden. Merkwaardig was, dat hij niet over de nog zwakkeren, die voor de slimmen en sterken niet interessant waren, wilde heersen, daar dit toch inherent is aan het systeem. Het gevolg daarvan was dat hij zich afzonderde, wat hem soms duur kwam te staan in de jungle van het schoolplein. Maar alles wat hij zag en meemaakte borg hij op in de broeierige kluizen van zijn ziel.

In de tijd dat hij op de middelbare school zat, was het mode onder de leerlingen de uiterlijkheden van nazi-duitsland te imiteren. De hitlergroet was een gewoonte, die alleen nog maar door nieuwelingen werd gebracht. Maar een jood uitzoeken en de jongen een ster op de jas spelden kwam uit het brein van Bram Vleeschhouwer. Dat was zijn beste tijd. Na de middelbare school, toen hij zijn vrienden uit het oog verloor en bovendien het spelletje van het nazi-spelen al weer uit de mode was, verdiepte hij zich thuis op zijn kamer in de literatuur en geschiedenis van het derde rijk. Aan een serieuze bestudering van die tijd kwam hij niet toe, omdat zijn liefde ervoor hem in de weg stond. Hij was te vooringenomen om het geniale van het onmenselijke en waanzinnige gebeuren van een stel schoften te onderscheiden. Hij betreurde het feit dat hij te laat geboren was, dat hij het spel niet mee had kunnen spelen en er in onze tijd te weinig ruimte, nog te veel herinneringen, haat en afkeer waren, om opnieuw te beginnen.

Zo speelde Bram Vleeschhouwer zijn spel, waaraan het mij vergund was deel te nemen. Ik nam er niet aan deel, ik keek en luisterde. Met stijgende verbazing, niet hoog genoeg gerezen om direkt een einde te maken aan onze vriendschap, nam ik zijn gedachten en gedragingen waar. Uiteindelijk begon het tot mij door te dringen, dat zijn theorieën regelrecht uit boeken kwamen en, hoe wonderlijk, uit zijn gevoel voor humor, waarbij hij overigens buiten mij, weinig lachers op zijn hand kreeg. Zoals gezegd had hij trouwens weinig vrienden, deze vriend van mij. Toen hij mij behoorlijk begon te vervelen met zijn nazigrappen, paste hij zijn met gemak uitgevoerde truc toe om snel van onderwerp te veranderen en zijn dubieuze gaven van wereldverbeteraar en humorist op de arbeiders te richten. Arbeiders waren al spoedig voor hem het tuig van de natie, die niets anders te doen hadden dan te werken en hun mond te houden. Het was

[p. 26]

weer een van zijn aardige grappen dit in het gezelschap van mensen te verkondigen, die de sociale wetenschappen bestudeerden en de arbeider tot hun geweten hadden verklaard. Met zekere devotie spraken deze mensen het woord arbeider uit en daar kwam Bram keihard tussen. Toen ook deze grap niet meer geponeerd kon worden, omwille van de originaliteit, die mijn vriend voorstond, maakte hij het de mensen, die moeilijkheden hadden met hun psychische leven of in hun liefdesverhoudingen het leven zuur, door ze eerst in alle aandacht en ernst hun verhaal te laten vertellen en er dan de spot mee te drijven.

Op het laatst werden dikke mensen onderwerp van zijn spotzucht. In het bijzonder mensen, die voor hun dertigste een dikke kop hadden gekregen, als gevolg van een lui en gemakzuchtig leven. In die tijd verwaterde onze vriendschap. Ik ging hem niet meer opzoeken en ik verwachtte niet dat hij bij mij zou komen.

Daarna kwam ik hem nog wel eens tegen in de stad. Hij was een stuk aardiger geworden, maar minder interessant en het viel me op dat hij, langzaam, steeds dikker werd. De laatste keer (het was dertig april j.l., zijn verjaardag en die van Adolf) herkende ik hem niet eens. Ik stond op een tram te wachten en op ongeveer tien meter afstand stak iemand zijn hand naar mij op. Ik zag niet dat Bram het was, tot hij voor mij stond en iets zei. Toen zag ik het. Hij was zo verschrikkelijk dik geworden, dat ik steeds dacht, dat ik met iemand anders te doen had. Over het derde rijk praatte hij niet meer, de naam d'Annunzio was hij vergeten. Hij had een vrouw, een kind en een baan en leefde rustig, zei hij.

Toen hij weg was, had ik het enge gevoel, dat er weliswaar iemand van een akelig syndroom genezen was, maar dat er niettemin toch iets verloren was gegaan. Het leek of zijn ideeën, dat aspekt van de mensheid, dat ik zonder hem waarschijnlijk nooit ontdekt zou hebben, in het vet van zijn lichaam was versmolten.

En een drang om hem in de menigte achterna te gaan en met een scherp voorwerp zijn ballonachtig lichaam door te prikken, kon ik maar met moeite onderdrukken.