Maatstaf. Jaargang 21

[p. 97]

Gerrit Komrij Reinaert de Vos

Hoe sloom de bovenkamer van koning Nobel, de kloekmoedige leeuw, ook werkte, toen het weer allengs fraaier en fraaier werd en de zonnestralen de brij onder zijn doorluchte hersenpan verwarmden, kon hij er niet langer omheen in zijn milde wijsheid en edele verwatenheid te beschikken dat het weeral eens tijd werd voor zijn halfjaarlijkse vergadering. Waarlijk, hij verveelde zich, en toen hij er na enkele dagen, om zo te zeggen na een opwekkende dosis zonneschijn temeer, nog eens over had nagedacht, kwam het idee hem aanlokkelijk voor, en hij prees zijn God dat deze hem van een dergelijk majesteitelijk organisatie-talent had voorzien.

Hij kreeg een aangename jeuk op en rondom zijn kop, en beschouwde dit als het zekere teken dat het hem aan genialiteit niet schortte; in werkelijkheid berstten zijn manen van de neten.

Het was al weken over Pasen, en nog steeds had het gekroonde hoofd niet kunnen beslissen hoe het de convocatie aan zou pakken: door boodschappers of met behulp van rooksignalen. In plaats van tot een oplossing te geraken door kruis of munt te gooien met een gouden busant, of de blaadjes uit een paardeblom te trekken, of anderszins het nogal bevattelijke aftelspel:

Eén, twee, drie, vier, Hoedje van, hoedje van,
Eén, twee, drie, vier, Hoedje van papier

te hulp te roepen, pijnigde Nobel zijn hersens af, dag voor dag.

Vier weken na Pasen kwam hij tot de slotsom, dat het systeem van rooksignalen in zijn dierenrijk niet bestond, zodat de boodschappers overbleven.

's Konings herauten verspreidden zich, de door zoveel denkwerk afgematte Nobel soezend achterlatend. Daar mijmerde hij, de onversaagde leeuw, de kroon wat scheef op zijn kop gedrukt. Hij soesde hoe ze allen weldra tot hem zouden komen, hoe hij zijn stramme leden zou koesteren aan de genegenheid en de liefde van zijn vazallen, en hoe hij bovendien, maar dat laatste bedacht hij met enige schrik, waardoor zijn kroon nog meer naar rechts verzakte, zou vernemen of er nog iets voorviel in zijn rijk wat enige ingreep nodig maakte.

Pinksteren, het liefelijke feest was gekomen; veld en woud groeiden en bloeiden. Ginds zag je maretak en miserieboompje, daar weer ereprijs of Brandende Liefde, en hier waren hazelaar en populieren in zomertooi. De eeuwenoude eik op de lichte plek in het bos vooral, vastgemetseld in de aarde, schitterde van overdaad. Het rook, zoals het alleen op een warme dag aan het begin van de zomer ruikt, naar zinderende putrefactie, grondsop en schimmel; de natuur leek één dreknest. De oude Nobel werd frenetiek belaagd door een overmoedige mug, waar hij evenwel weinig aandacht aan schonk, want hij sliep.

Hij werd niet eerder wakker tot zeven klaroenstoten verkondigden dat de landdag, zijn landdag begonnen was. Op dat moment namelijk stak de mug hem van schrik achter zijn gerimpelde oor. Koning Nobel, de gloriedronken leeuw, was doof, somtijds.

Wakker schrok Nobel dus, en langzaam borrelden er gedachten op in zijn hoofd, en daarna nog meer gedachten, en ten slotte een vraag: waar een dag als vandaag goed voor was? Het hele hof was al samengestroomd, zijn vrouw was er, in vol ornaat, met haar beide welpjes (meer dan twee had ze er niet willen hebben, koningen - zo dacht zij al-

[p. 98]

thans - zijn geen konijnen), alle dieren van heinde en ver, toen het hem te binnenschoot, en een tevreden glimlach breidde zich uit over de tandeloze muil van de vermoeide leeuw: deze dag was te zijner glorie ingesteld, een dag om eer mee in te leggen.

De dieren slaakten een quasi zucht van opluchting bij het ontwaken en het glimlachen van de koning, en Isengrim, de gezagsgetrouwe wolf, neeg zelfs zover met zijn hoofd naar voren dat hij bijkans de grassprieten raakte. Nobel, die ook nog blind was, onderscheidde, uit een soort gewoonte, vaag de contouren van zijn reverentie, en beantwoordde die met een niet geheel geslaagde, want nogal onkoninklijke knipoog.

Een stoet van dieren was daar; alleen Reinaert ontbrak, de felle vos, te laf om te verschijnen in een gezelschap van louter dieren aan wie hij zich vergrepen had of die hij eenmaal geducht bij de neus had genomen. Tenminste, zo dacht men. Nobel dacht niets, hij had Reinaert niet gemist, een en ander ten gevolge van eerder vermelde oogkwaal.

Maar 's konings onwetendheid zou kort van duur zijn. Alle dieren begonnen als uit één keel te klagen over de wandaden van de rooie rakker die niet was komen opdagen, die het niet gewaagd had te komen, en Nobel liet, in plaats van te zeggen: ‘Mijne heren klagers, daar is het gat van de deur,’ hen lijdzaam begaan. Alleen Grimbeert, de das, nam niet aan het klaagfestijn deel - hij was een neef van Reinaert, en voor hem gold de familiespreuk Trouw moet Blijken, hij was dus een fidele das.

Isengrim trad als eerste in de kring; hij veegde de mantel van de vos zó uit dat zijn decoraties ervan rinkelden. ‘Geliefde koning,’ sprak Isengrim, ‘groot zijt ge en rechtvaardig, zoals wij allen weten. Ontferm u toch genadiglijk over al het leed dat Reinaert mij en de mijnen, die hier om mij heen geschaard staan, zoals het goede en vanouds overgeleverde gebruik dat wil,’ - telkens als zijn geliefde tradities ter sprake kwamen, tinkelde zijn borst vol eretekenen even als een klokkespel -, ‘heeft aangedaan, en heb in uw goedertierenheid toch mededogen met de pijn en de schade die ons door die lepe snoodaard berokkend is, keer op keer. Mag ik u, sire, met name voor de geest roepen hoe Reinaert mijn geliefde gade hier, mijn Hersinde die hier naast mij staat, verkracht heeft dat de honden er geen brood van lustten, en hoe hij op een kwade dag mijn schapen van kinderen (die opgroeiden als goede wolven) heeft ondergezeken, terwijl ze sliepen, zich van de prins geen kwaad bewust. Twee zijn er voor eeuwig stekeblind van geworden.’

Er ging geen gemompel van afkeuring op onder de verzamelde dieren, eerder wat gegiechel hier en daar: de Wolf had dit verhaal zo dikwijls verteld, dat het er op was gaan lijken of zijn vrouw alle dagen rondhoereerde en iedere klapscheet met haar pikkels in de lucht lag (wat ook zo was), en dat zijn kinderen waren voorzien van drie dozijn kijkers, op zijn minst. Door dit uitblijven van bijval haperde Isengrim een ogenblik, een aarzeling die Nobel opviel, want al was hij doof, hij was nochtans niet geheel doof, en ook siepelde het kwijl hem uit zijn ingevallen muil, daar hij een liefhebber was van verkrachtingen. ‘Ga voort,’ sprak hij.

En Isengrim: ‘Niets kon een einde maken aan het wangedrag van de vos jegens ons. Hij lachte me uit waar ik bij stond. Hij hing de oren van mijn Hersinde vol gouden luchtbellen en loog de deuren uit hun hengsels. Op zekere dag had hij me zelfs aangepraat dat hij boete zou doen, dat hij vrede met mij wou sluiten en wat al niet. De reliquieën werden aangedragen, opdat hij zou zweren op alles wat heilig was: ze brachten hem, geloof ik, zelfs een stuitje. Maar tegelijkertijd ontdekte ik dat liegen zijn patent was, want eenmaal zover gekomen, veranderde hij ter plekke van gedachten, maakte rechtsomkeert en vluchtte naar zijn kasteel.’

Op dat moment ging er wel een ‘oohh’ op; maar niet om de woorden van Isengrim, zo-

[p. 99]

als de laatste met terecht gekrenkte trots moest vaststellen. Alle ogen waren naar de horizon gericht. Aan de hemel kroop traag een grote, groene bal, van de rechterkant van het uitspansel naar de linkerkant. Niemand wist waar die bal vandaan kwam en niemand wist waar die bal naartoe ging. Traag schoof ‘het’ voorbij, maar wel weer sneller dan de zon.

Omdat ze de aanwezigheid van een zinloze bal niet zomaar konden aanvaarden, werd de raad en hulp ingeroepen van Firapeel, de luipaard. Firapeel had in zijn jonge jaren astronomie en alchemie gestudeerd in Walachije, en liep sedertdien rond met een kompas aan een touw om zijn nek en met op zijn kop een hoge puntmuts. Het kompas was door mos overwoekerd en op de muts stonden zwarte cirkels, waarvan geen dier de zin begreep. Toch was hun ontzag voor de luipaard groot, en aan hem was het, de angstige spanning over de groene bal weg te nemen.

Firapeel trad waardig, doch sinister naar voren, kuchte, en hanteerde zijn kompas. In tegenstelling tot dit werktuig moest de bal een bovenzinnelijke uitvinding zijn, zoveel was hem wel duidelijk. En meteen daarop nam hij het woord: ‘Dat, vrienden, is de heilige geest die zich vermomd heeft.’

En alle dieren zwegen stille, en geloofden Firapeel op zijn woord. Zijn vliegensvlugge helderziendheid verbaasde hun ook niets: de heilige geest had wel onwaarschijnlijker vermommingen aangenomen.

Iedereen was tevreden met wat hij gezien had. Alleen Nobel had niets gezien. Bovendien sliep hij.

Met enige wrevel en nog groter verbetenheid vervolgde Isengrim zijn verhaal, toen bleek dat de gemoederen waren gekalmeerd en eenieder weer oren had naar de streken van de vos.

‘Sire,’ sprak Isengrim - op het geklingel van de ridderorden was de onvergetelijke vorst wederom ontwaakt -, ‘ondoenlijk zou het zijn alles op te sommen wat Reinaert mij misdeed! U allen, zoals u hier verzameld bent, kent dit treurige verhaal, en zo u het niet kent, is het ook de moeite waard te vertellen wat dat Belialskind mij zoal misdeed. Al was al het laken perkament, dat men thans maakt in de stad Gent, ik raakte er nooit op uitgeschreven. Daarom maak ik maar geen woorden vuil meer aan die doorgefourneerde deugniet; het doet me reeds deugd genoeg, majesteit, dat ik heb kunnen onthullen wat mijn arme, onschuldige vrouwtje is aangedaan, mijn tedere Hersinde. Ik hoop, zowaar als ik hier sta, dat haar lijden niet ongewroken blijft.’

Weer die glimlach onder de dieren - niet om de strekking van Isengrims woorden, want daarmee was iedereen, behalve Grimbeert de das, want voor hem gold de familiespreuk Trouw moet Blijken zodra hij aan zijn oom Reinaert dacht, het roerend eens, niet om de strekking dus, zoals gezegd, maar om de uitdrukking ‘tedere Hersinde’; in werkelijkheid woog het monster tweehonderd pond en had een nek vol papillotten.

Met veel lawijt van eremetaal trad Isengrim achterwaarts, om plaats te maken voor een juffershondje, dat de naam Cortois droeg en zéér Frans was opgevoed. Ook was hij wuft gefriseerd en hij geurde naar viooltjes. Over zijn decadente zeden deden de vreemdste mededelingen de ronde. Zonder twijfel was zijn uiterlijk stralender dan zijn bevattingsvermogen en, van eenvoudige komaf, beschouwde hij soms als overdelicieus wat anderen, er van jongsaf mee opgegroeid, zoals Isengrim, die de houder was van onder meer acht Leeuwenorden, en Bruin, die maar van één gerecht hield, het vloeibare goud waar de bij voor zwoegde, gewoon verafschuwden. In zijn rechteroor droeg Cortois een violet strikje. Met een hoog stemmetje en in de taal van het verre Frankrijk begon het te klagen, niet na eerst een pirouetje van belang te hebben gemaakt.

‘Twijfel en angst bekruipen mij, geliefde vorst,’ zo ving Cortois aan, indien wij zijn stijlvol ingeklede taalverfijning naar 's lands

[p. 100]

aard verdietsen, ‘als ik zie hoe vrij en rijk Reinaert thans zijn wil met alles en iedereen doet, en bedenk hoe arm en diepgezonken ik vroeger was, voordat ik mij middels een groot talent en, als ik heel eerlijk mag zijn, wellicht mede door wat kleine kwaadsprekerijtjes van u, mijn hier aanwezige dierbaren, kon opwerken tot dat toonbeeld van gratie, gevatheid en toewijding tot het hogere dat ik op dit ogenblik, als u het mij toestaat, vertegenwoordig. In de jaren van bittere armoe waarover ik spreek -’

Tegelijk met dit laatste woord verdween de groene bal geruisloos aan de einder.

‘ - Kwam het eenmaal voor dat ik niets meer bezat dan een malse bloedworst, dik en sappig van vers geronnen hengstebloed. Buiten woei het en het was ijselijk koud. Door de verzakte sponning van het enige raam dat mijn armetierige woonstee rijk was zag ik de top van een esdoorn zich op vervaarlijke wijze bewegen in de storm. Opeens werd er geklopt. Door wie? Ik werd ziek van twijfel. Zou ik opendoen?

Misschien, zo bedacht ik, zou ik het nooit leren, en zou er weer een zwerver op de stoep staan, die te lui was om te werken. Mijn tweespalt bleef toenemen, maar toen ik inzag dat het ook de Grote Hond kon zijn, die ons honden geschapen heeft en nu in de gedaante van een vriendelijk mopsje voor de deur stond om uit te vinden of ik daar wel dankbaar voor was, knakte mijn wil. Ik strompelde naar de deur, opende die... Op hetzelfde moment was die on-ge-hóórd onbehouwen Reinaert binnengestormd, had de worst, mijn kostelijkste en enige bezit, weggegrist en verdween weer, onbekommerd door wind en regen.’

Voor Tibeert, de kater, bijgenaamd de Desperado, omdat hij al bang werd als een bladluis zijn pad een dagreis verder kruiste, duurde het enige tijd voordat de laatste woorden van Cortois tot hem doordrongen, omdat hij over vier dingen zat te peinzen.

Zijn belangrijkste zorg ging wel uit naar het spoorloos verdwijnen van de groene bal, hetgeen hij maar in zeer geringe mate begreep.

Voorts peinsde hij over drie andere dingen, waarvoor we evenwel de tijd niet krijgen, omdat de woorden van het juffershondje hem bereikten en hij gramstarrig naar voren stoof, tot naast de kunstzinnige, een stofwolk nalatend in zijn spoor.

‘Majesteit,’ voer Tibeert beslist, zij het wat buiten adem, uit, ‘wat dit keffertje met zijn geknakte wil en zijn vervaarlijke esdoorn bedoelt, begrijp ik wel niet, al zegt hij het zeker mooi. Dat hij liegt, daarentegen, dát weet ik heel goed.

Natuurlijk vind ik het, dat voorop, een schone zaak dat wij Reinaert bij zijn lurven nemen, want ik ben ervan overtuigd dat u hem geducht zult straffen, wanneer wij allen u dat aanpraten... ik versprak mij, aanraden. Onze klachten immers zijn menigvoud.

Maar laat Cortois zijn waffel houden, als het hem lukt, tenminste, want ouwehoeren lijkt me het uithangbord van zijn soort. Dat met die worst is jaren en jaren geleden, en wat meer is, het was mijn worst...’

Dit zeggende, dook Tibeert een seconde ineen om Cortois venijnig aan te kijken, alsof hij hem zo naar de keel wou vliegen. Maar intussen zag je hoe zijn staart van angst de vorm van een dekzwabber had gekregen, waarin je overal mottengaten zag. Misschien (al zou ons dat voor het ogenblik te ver voeren) leek zijn staart ook op een bezemsteel.

‘...Niet dat ik er over wil vallen,’ vervolgde Tibeert gemelijk, ‘maar ere wie ere toekomt: ik had me die worst bemachtigd door mijn ogen open te houden en niet, zoals Cortois, mijn...