Maatstaf. Jaargang 16

[p. 907]

paul rodenko
mijn antwoord

Vraag: Nu tien jaar geleden hebt U in Maatstaf een bijdrage geschreven ‘Balans en perspectief’. Daarin hebt U, sprekend over de allernieuwste poëzie van toen, o.m. gezegd ‘leven alleen is niet genoeg, men moet vertikaal kunnen leven, in de trots of de rebellie van het gedicht’. U kwalificeerde het merendeel van die poëzie als passief, horizontaal en vormloos. U verwachtte echter iets van een ‘aktieve’ poëzie en noemde daarbij als ‘beloften’ de namen van Armando, J.H. van Dijk, U.G. Stikker, Susanne Lecointre en Hugues C. Pernath, dichters die, àls ze nog schrijven, toch nauwelijks het klimaat van nu bepalen. Hebt U het toen verkeerd gezien of is er iets onverwachts gebeurd?

Wat de door mij genoemde namen betreft zal ik het wel verkeerd gezien hebben; én er is iets tamelijk onverwachts gebeurd. Altans, een huwelijk tussen dada en de huisbakken anekdotisch-realistische poëzie van voor de oorlog mag men toch wel onverwacht noemen? Er is een ander klimaat ontstaan; de dichter van de zestiger jaren is nuchterder, koeler, sluwer; ik zou de poëzie van nu als guerilla-poëzie willen aanduiden. De dichter verstopt zich, hetzij achter banaliteiten, hetzij achter bizarrerieën (out-of-the-way citaten, anekdoten) en legt zorgvuldig zijn valstrikken. Dat deze metode tot verrassende en overtuigende resultaten kan leiden, bewijzen o.a. Bernlef en Waskowsky. Sluwer betekent ook speelser, maar speelsheid ontaardt in dit land met zijn De Schoolmeester-traditie al gauw in ‘leukheid’. Dit wordt nog in de hand gewerkt door de tegenwoordig in de mode zijnde massale poëziedemonstratles. Een dichter die vanaf een podium een massaal publiek wil trachten te boeien en die zich niet rechtstreeks ‘in de trots of rebellie van het gedicht’ kan

[p. 908]

uiten (want zijn poëzie is immers indirekt, guerrilla-poëzie) en die evenmin over de mimische en kontorsionistische gaven van een Johnny the Selfkicker beschikt, komt al gauw in de verleiding het spelelement te misbruiken om de lachers op zijn hand te krijgen. Het gaat natuurlijk alleen om een tendens, maar een tendens die niettemin mede het ‘klimaat’ van de poëzie van nu bepaalt; krantekoppen in de trant van ‘Humor verkrijgt weer burgerrecht in de poëzie’ vormen duidelijke aanwijzingen. Vooral omdat het niet wáár is. Lucebert bij voorbeeld (en ik zie dan nog af van de vroege, speelse gedichten van Andreus, van Remco Campert, enfin, van zoveel) zit boordevol humor - maar het is een subtiele, verkapte, in de taal vermomde humor. Lucebert mocht dan de schim van Kloos ontmoet hebben, die van De Schoolmeester had hij in ieder geval niet ontmoet - die ontmoeting bleef aan de zestigers voorbehouden en bij deze schim voelt elke rechtgeaarde Nederlander zich meteen tuis; dat is tenminste herkenbare humor (ook de humor van Achterberg was hem toch een beetje te bizar en buitenissig).

Goed, dit even terzijde. Ik kwalificeerde tien jaar geleden het merendeel van de jongste poëzie als passief, horizontaal en vormloos; voor het merendeel gaat dit, dunkt me, nog steeds op. Maar hierboven heb ik van guerrilla-poëzie gesproken, en een guerrillero kan men toch geen aktiviteit ontzeggen. Vandaar dat ik met waardering een paar andere namen genoemd heb; ik zou er trouwens meer kunnen noemen. Maar laten we een onderscheid maken tussen wat ik al dan niet verkeerd gezien heb in de reële ontwikkeling van de nieuwste poëzie en wat ik zelf van poëzie verwachtte - en nog steeds verwacht. Namelijk een geëngageerde poëzie. Geëngageerd niet in politieke zin (hoewel het ene niet los staat van het andere; daar kom ik straks nog op terug), maar: geëngageerd in het taalvormende en daarmee werkelijkheid scheppende en werkelijkheid herscheppende proces van de poëzie zelf. De dichter van nu heeft in feite zijn handen van de poëzie afgetrokken; hij gebruikt de taal (en daarom dan ook bij voorkeur een ready-made taal van citaten en gemengde berichten) om bepaalde effekten te bereiken, de lezer een zekere schok te geven, hem even te doen stilstaan en ‘thaumazein’. Op

[p. 909]

paul rodenko

[p. 910]

die manier wordt de taal opnieuw tot middel (an sich neutraal) gereduceerd - waartegen de eksperimentelen zich nu juist zo fanatiek verzet hadden, terecht. Over deze dingen heb ik in de vijftiger jaren uitvoerig geschreven en het heeft weinig zin er nu weer op terug te komen; ik zou de dingen trouwens nu anders formuleren, waardoor dit antwoord tot een nieuw essay zou uitgroeien, hetgeen niet de bedoeling is. Op één ding wil ik nog wijzen: als kreatief taalgebruik werkelijkheid-scheppend is (en zonder taal is er geen werkelijkheid, want dan zouden de dingen niet ‘werken’), dan houdt de gedachte van een ‘geëngageerde poezie’ inderdaad óók de gedachte van politiek engagement in: nieuwe werkelijkheden willen scheppen is bestaande werkelijkheden willen veranderen. Nu er onder studenten en jongeren over de hele wereld politieke beroering heerst, vraag ik mij toch af of de ‘koele’ zestigers-poëzie niet een tijdelijk intermezzo is geweest, dat na de mei-opstand in Parijs alweer uit de tijd is; de toekomst zal méér van de dichter en van zijn taal eisen. Nee, de zestiger jaren zie ik eigenlijk als een soort grote vakantie na alle inspanningen van de vijftiger jaren, een grote vakantie waarin enkele leuke kiekjes genomen en een paar mooie sportieve prestaties geleverd zijn - maar uiteindelijk zullen we toch de moeizame weg moeten hervatten van de revolutie, de barrikaden en de werkelijke poëzie.

Paul Rodenko werd op 26 november 1920 geboren te Den Haag als zoon van een russische emigrant. Zijn kinderjaren bracht hij afwisselend door in Riga, Berlijn en Den Haag. Na zijn gymnasium eindeksamen in 1940 begon hij zijn studie in de slavische talen te Leiden, maar door de studentenstakingen en kort daarop door de moord op professor M. van Wijk verliet hij Leiden en ging hij psychologie te Utrecht studeren. Door de oorlogsomstandigheden kon hij de studie niet afmaken en moest onderduiken. Na de oorlog studeerde hij psychologie en vergelijkende literatuur aan de Sorbonne te Parijs. Terug in Amsterdam was hij enige tijd werkzaam als bedrijfspsycholoog bij de KLM, later bij de voorlichtingsdienst van de Nederlandse Emigratiedienst. In 1953

[p. 911]

is hij getrouwd. Hij heeft zich daarna uitsluitend met de literatuur bezig gehouden.

De eerste gedichten die hij schreef, publiceerde hij omstreeks 1936 in diverse schoolkrantjes, in 1944 proza en gedichten in klandestiene bladen zoals Mecenas en Parade der profeten. Direkt na de oorlog werd hij mederedakteur van Columbus; door fusie met Podium ook hiervan redakteur.

In 1951 verscheen van hem Gedichten in de serie De Windroos. In 1954 publiceerde hij in de Ooievaarreeks zijn bekende Nieuwe griffels, schone leien, een bloemlezing uit de poëzie der avantgarde. Vanaf 1954 verschijnt de beroemde serie van vrijmoedige liefdesverhalen uit 1001-nacht: Huwelijksnacht in duplo, Trouw nooit met een heks!, De maagdenspiegel, De gestolen minnaar, Schandaal in Damascus en de serie Helse vertelsels 1, 2, 3 uit vrij-moediger eeuwen. In het voorjaar van 1969 wordt deze serie uitgebreid met De opblaasvrouwtjes. In 1956 verschijnt de Ooievaar Tussen de regels, wandelen en spoorzoeken in de moderne poëzie en Met twee maten, de kern van vijftig jaar poëzie, geïsoleerd en experimenteel gesplitst. In 1959 zijn gedichtenbundel Stilte, woedende trompet. Ontelbaar zijn zijn vertalingen, en vertalingen waaraan hij heeft meegewerkt, waarvan wij hier slechts noemen Simone de Beauvoir, Pleidooi voor een moraal der dubbelzinnigheid en enkele delen uit de Russische Bibliotheek van G.A.v. Oorschot. Hij schreef enige toneelstukken, o.a. Harten twee, harten drie (1963), en vertaalde en bewerkte diverse toneelwerken, o.a. Calderon.

Paul Rodenko bereidt zich momenteel voor op het doktoraal eksamen psychologie. Hij woont te Zutfen.