Maatstaf. Jaargang 16

[p. 890]

marga minco
citaten

Vraag: Hoe gaat dat: twee schrijvers in één huis? Slachten ze elkaar af, beïnvloeden ze elkaar?

Een paar maanden geleden kom ik op een middag de trap op en hoor de telefoon gaan. Er is kennelijk niemand tuis, want er wordt niet opgenomen en de flatdeur blijkt op slot. De telefoon blijft rinkelen en ik heb zo'n vermoeden dat het de heer Vermolen is. Als ik vlug ben zal ik er eindelijk achter komen wat zijn beweegredenen zijn. Ik ben al lang van plan het hem te vragen, maar ik krijg nooit de kans. Hij belt meestal wanneer B. er is. Aanvankelijk heb ik dat niet vreemd gevonden. Er wordt zo dikwijls gebeld. Tucholsky schrijft in een van zijn korte verhalen: ‘Als er geen Berlijners waren, zou de telefoon ze hebben uitgevonden. Ze zijn er willoos aan overgeleverd’. Dat geldt jammer genoeg niet alleen voor de inwoners van Berlijn. Het is waar wat Tucholsky verder schrijft, dat je eerder geneigd bent je bezoek in de steek te laten dan een telefoongesprek af te breken. Je kunt je nog zo ellendig voelen, je kunt desnoods in bad zitten, de telefoon neem je aan, terwijl je voor iemand die aan de deur belt niet tuis geeft.

Wij worden aanhoudend gebeld door mensen die van B. inlichtingen willen hebben. Ze weten waarschijnlijk dat hij op het gebied van de literatuur goed gedokumenteerd is en een groot archief heeft. Ze vinden het gemakkelijker hem te bellen dan zelf een naslagwerk te raadplegen. Een vriend van hem, redakteur van een tijdschrift, laat zijn sekretaresse geregeld adressen en telefoonnummers van kollega's opvragen. Geduldig slaat B. dan de lijst van de Vereniging van Letterkundigen op, die hij ten gerieve van zijn vriend naast de telefoon heeft liggen. Hij vindt

[p. 891]

het niet altijd plezierig dat hij voor zulke kleinigheden gebeld wordt, maar hij laat er nooit iets van blijken. Integendeel, hij blijft vriendelijk en verschaft vaak meer gegevens dan ze hem vragen. Een enkele keer wordt het hem te bar. Hij had eens de zoveelste telefonische afspraak gemaakt, met een jonge dichter uit de provincie, die ook nog een map vol werk stuurde, zodat B. het alvast kon inzien. Op de morgen dat hij zou komen zei B.: ‘Ontvang jij hem maar en zeg dat ik dringend de stad uit moest’. Zodra er gebeld werd ging hij naar het garderobekamertje, een klein vertrek zonder ramen dat in de tijd van Willem Witsen als ‘booienkamertje’ dienst deed. Wij hadden er licht in laten aanleggen, maar B. ging in het donker op een kruk zitten en hield zich doodstil, alsof hij bang was dat de jongeman na mijn leugen om bestwil het hele huis zou doorzoeken.

Met de heer Vermolen (ik weet nog steeds niet of je het met één of met twee o's schrijft) was het iets anders. Die had hij ook nooit ontmoet, maar het was een vaste telefoon-relatie. Hij belde anderhalf jaar lang een, twee, soms drie keer in de week. Hij citeerde een regel uit een gedicht of een stuk proza en vroeg dan aan B. van welke schrijver het was. B. somde verschillende mogelijkheden op, vroeg wat de heer Vermolen ervan dacht en zo ontsponnen zich lange gesprekken die meestal resultaat hadden. Bij moeilijke gevallen kwamen de boeken op tafel en het frappeerde me dat hij, ook al zat hij midden in een lastige vertaling, rustig zijn werk opzij schoof en voor de heer V. ging spoorzoeken.

‘Waar heeft meneer V. die gegevens eigenlijk voor nodig?’ vroeg Ik hem eens.

B. wist het niet. ‘Ik heb het hem nooit gevraagd’, zei hij.

‘Waarom niet?’ vroeg ik.

‘Och’, zei B., ‘hij zal aan een studie bezig zijn. Of misschien zit hij op een wetenschappelijk buro en doet hij een soort literair research-werk’.

‘Denk je dat?’

‘Wat kan het anders zijn?’ zei hij. Hij ging er nooit verder op in. De gesprekken met de heer Vermolen werden frekwenter. Ik kon niet in zijn kamer komen of ik ving flarden poëzie op, regels van

[p. 892]

Hooft, de Schoolmeester, Nijhoff, Gorter, Lodeizen, Achterberg. Maar ook fragmenten uit essays en romans. De hele literatuur kreeg een beurt.

B. vertelde dat meneer V. meestal dezelfde openingszin had. ‘Ik heb er weer een’, riep hij, zodra hij hem aan de lijn had. ‘Zegt u het maar’, zei B., met het potlood klaar, alsof hij er op had zitten wachten. Het begon me te intrigeren. ‘Ik denk dat die meneer Vermolen gewoon jouw literaire kennis wil toetsen’, zei ik tegen B., ‘hij heeft zelf een uitgebreide biblioteek, pakt het eerste het beste boek en leest jou daaruit een zin voor. En nou eens kijken of hij dit weet, zal hij denken’.

‘Welnee’, zei B.

‘Maar zegt hij dan zelf nooit eens iets?’

‘Jawel, hij doet vaak suggesties. Meestal denkt hij dat ik het wel weet. Ach, wat maakt het ook uit.’

Hij was niet nieuwsgierig. Ik werd het des te meer. Het was maar een paar keer voorgekomen dat de heer Vermolen belde en B. niet tuis was. Ik vroeg hem of ik de boodschap kon aannemen. Nee, dat ging niet. Of mijn man hem kon terugbellen? Nee, nee, dat was niet nodig. Hij belde van buiten de stad. Voor ik hem verder nog iets kon vragen verbrak hij de verbinding. Misschien was hij die middag net van plan op te hangen. Misschien was hij nog even met de hoorn in zijn hand blijven staan, zoals je dat wel doet als je iemand toch nog aan het toestel hoopt te krijgen.

‘Hallo’, riep ik, hijgend na de drie trappen en met mijn jas nog aan.

‘Is uw man tuis?’ Hij was het.

‘Nee, mijn man is niet tuis. Maar nu ik u toch aan de telefoon heb, meneer Vermolen, mag ik u eens vragen waarom u...’ Voor ik helemaal uitgesproken was, riep hij: ‘Weet u dat niet?’

‘Nee.’

‘Kijkt u eens, ik los elke week een moeilijke puzzel op, een literaire puzzel met citaten. Ik heb hem praktisch iedere week goed.’

‘Dan hebt u zeker al veel gewonnen?’

‘Nou en of. Dat is in de loop der jaren een aardig bedragje

[p. 893]

geworden.’

‘Dus het is niet uw vak?’ vroeg ik nog.

‘Welnee’, zei hij, ‘ik heb een loodgietersbedrijf. Maar ik ben wel een groot liefhebber van literatuur’.

‘Dat geloof ik graag’, zei ik. ‘Ik zal zeggen dat u gebeld hebt.’

Ik had het idee dat B. het niet zo leuk vond toen ik hem bij zijn tuiskomst vertelde wat de achtergronden van de heer Vermolen waren. Ik bekende hem dat ik er erg om had moeten lachen. Maar deze keer bleek ons beider gevoel voor humor niet synchroon te werken. Hij zei er niet veel op en ik besefte dat ik me bemoeid had met iets dat me niet aanging en dat ik inbreuk gemaakt had op de privacy waar we allebei zo op gesteld zijn. De heer Vermolen heeft niet meer gebeld. Ik vind het nu wel jammer.

Marga Minco

Bert Voeten werd geboren op 6 juli 1918 te Breda, waar hij enkele jaren werkzaam was als dagbladjournalist. Vestigde zich in 1944 in Amsterdam. Deed na de oorlog free-lance werk en was achtereenvolgens redakteurvan de tijdschriften Proloog. Het Woord en Ad Interim. Van 1950-1965 redakteurvan De Gids. Maakte sinds 1950 in totaal 54 vertalingen en bewerkingen van klassieke en moderne toneelstukken. Is sinds 1963 als literair adviseur verbonden aan De haagse comedie. Ontving in 1947 de Van der Hoogtprijs, in 1952 de Jan-Campertprijs en in 1959 de Martinus-Nijhoffprijs voor vertalingen.

Hij publiceerde o.a. het oorlogsdagboek Doortocht (1946); de dichtbundels De blinde passagier (1946), Odysseus' terugkeer (1946), Twee werelden (1947), Suite in december (1948), De ammonshoorn (1949), Met het oog op morgen (1953), De zon op mijn hand (1955), Menselijkerwijs (1958), De tijd te lijf (1961), Er gebeuren geen wonderen (1963), Een bord bekijken (1966); de bloemlezingen Erts (1955), De muze en het meisje (met Ad den Besten, 1957), Nederlandse poëzie van de 20ste eeuw

[p. 894]

(met C.J. Kelk, 1958) en een dertigtal toneelvertalingen.

Marga Minco werd op 31 maart 1921 in Ginneken geboren. Zij bezocht de mms in Breda en was van 1938-1940 verslaggeefster bij De Bredasche Courant. Na de oorlog bleek zij de enige overlevende van haar door de bezetter gedeporteerde familie. In augustus 1945 trouwde zij met Bert Voeten. Zij werkte mee aan diverse periodieken, o.a. aan Mandril, waarin haar eerste korte verhalen werden gepubliceerd. De aprilaflevering 1956 van Maatstaf bevatte een aantal hoofdstukken uit Het bittere kruid, dat het jaar daarop in boekvorm verscheen en in 1958 bekroond werd met de Vijverbergprijs. Vertalingen zagen het licht in Amerika, Engeland, Duitsland, Noorwegen en Zweden. Andere publikaties: De andere kant, verhalen (1959), Kijk 'ns in de la, kinderboek (1963), Moderne joodse verhalen (1964), Het huis hiernaast, novelle (1965), Een leeg huis, roman (1966), Terugkeer, novelle (1968).