Maatstaf. Jaargang 16

[p. 883]

bert voeten
hulzezon

Vraag: Hoe gaat dat: twee schrijvers in één huis? Slachten ze elkaar af, beïnvloeden ze elkaar?

Berste Bert, die vraag aan ons vond ik nogal indiskreet, om niet te zeggen impertinent. Want wat hebben de lezers er mee te maken dat wij soms slaande ruzie hebben over dingen van het vak? Wat blijft er over van onze privacy als we zouden onthullen dat we er in onze kritiek op elkaars werk niet voor teruggeschrokken zijn elkaars manuskripten te verscheuren, in de kachel te gooien of, verstopt tussen oude kranten, mee te geven met de ophaaldienst van Het Leger des Heils? Het gaat niemand wat aan dat ik, gebruikmakend van M's afwezigheid, enkele malen haar kamer ben binnengeslopen om te lezen wat er in haar machine stond, en me dan later niet kon weerhouden te zeggen: ‘God, alweer een verhaal over gefrustreerde personen?’ Met dat soort beschamende voorvallen kom je niet voor de draad. En wie zal er plezier aan beleven als hij meent dat M eens twee weken met de kinderen naar buiten is getrokken toen ik Othello aan het vertalen was en halverwege het derde bedrijf op het idee kwam met roken te stoppen? Ze had geen leven meer, want doordat ik niet meer rookte, kon ik niet meer werken, zij moest de telefoontjes van een woedende toneeldirektie opvangen en de stemming in huis bereikte het absolute nulpunt. Natuurlijk slachten we elkaar bij tijd en wijle af en natuurlijk beïnvloeden we elkaar, maar die intieme processen ga je toch niet aan de grote klok hangen?

Jammer van die vraag. De redaktie heeft vermoedelijk gedacht: bij het scheiden van de markt kan alles. Pas op, daar trappen wij niet in. Er wordt tegenwoordig al genoeg gewroet in de

[p. 884]

persoonlijke sfeer. Als je nu gevraagd had iets te vertellen over een alledaags geval van beïnvloeding in de huiselijke kring, dan had ik je misschien het verhaal gedaan van Hulzezon. Dat speelde begin 1961, toen ik weer zo'n verdomde last had van mijn hernia. M vond dat ik het maar eens over de paranormale boeg moest gooien, Zij noemde de naam van een man in 't Gooi, die als genezer frappante resultaten had bereikt bij een vriendin van haar.

Ik bel hem op en zijn dochter zegt dat hij me dinsdagavond zal komen bezoeken. ‘Dan doet hij toch de ronde in Amsterdam.’ Hij komt even na zevenen. Een grote, dikkige man met een jolig gezicht en zilvergrijs haar, waarop een jagershoedje dat hem iets te klein is. Hij gaat breed zitten - maar niet onaangenaam breed - zijn wijde grijze pak als een waterval over de stoel. Ik geef hem een sigaartje, voel onmiddellijk dat dit veel te iel voor hem is, maar zie tot mijn opluchting dat hij met welbehagen rookt. ‘Mag ik even naar buiten kijken?’ vraagt hij. Hij loopt naar het raam en kijkt uit over het donkere Oosterpark. ‘Dit is mijn oude buurt’, zegt hij. ‘Hier heb ik jaren gezeten.’

‘Dan hebt u misschien de oude mevrouw Witsen, de weduwe van Willem, nog gekend. Ze heeft hier beneden gewoond.’

Ja, die heeft hij gekend.

‘Ze was een beetje vreemd de laatste jaren van haar leven.’ ‘Wie niet?’ zegt Hulzezon. Hij blijft bij het raam staan.

Maria Witsen-Schorr beweerde dat zij geregeld spiritistisch kontakt had met haar in 1923 overleden man. Ze hield haar totaal verwaarloosde huis voor iedereen gesloten. Alleen de vrouw van de bloemist uit de buurt mocht haar eens in de week bezoeken. Tegen haar zei ze op een dag: ‘Willem heeft me geroepen. Overmorgen ga ik naar hem toe’. Ze leed aan een ernstige ziekte, maar had altijd geweigerd een arts te konsulteren. ‘Precies twintig jaar na Witsen, op dezelfde dag en hetzelfde uur is ze gestorven. De buren vonden haar op een bed van oude kranten, met een in rafels hangend overhemd van Willem aan.’

‘En wat dan nog?’ zegt Hulzezon. Hij haalt zijn schouders op, waarbij zijn kolossaal kolbert om hem heen wappert. Maar de inleiding tot het gesprek over de kwaal is gemaakt. Ik vertel hem

[p. 885]

water aan schort en hoe ik o.a. behandeld ben met injekties tussen de ruggewervels. Hij trekt een gezicht alsof hij het op dat ogenblik voelt.

‘Ga eens op een gewone stoel zitten’, zegt hij. Hij betast, zonder dat ik me hoef te ontkleden, mijn ruggegraat, drukt op de pijnlijke plek, mompelt iets van ‘heiligbeen, geen ischias, geen hernia, nee’, en vraagt mij dan mijn rechterschoen uit te trekken. Hij gaat, voor zo'n zware man met verwonderlijk gemak, op de grond zitten, harmonikagewijs ineenzakkend, de benen gekruist, pakt mijn voet en duwt met zijn vinger stevig tegen de zool.

‘Pijn?’

‘Nee.’

‘En nu?’

‘Nee.’

‘En hier?’

‘Ik voel niks’, zeg ik naar waarheid.

‘Trek je schoen maar weer aan’, zegt hij. ‘Waarom heb je dat eigenlijk gekregen?’

‘Het is een jaar of drie geleden begonnen met spit en toen...

‘Nee, ik vraag waaróm heb je het gekregen. Die spit wás geen spit. Er was iets anders.’

‘Nou ja’, zeg ik, om hem op het terrein van de psychosomatiek wat voet te geven, ‘mijn dokter heeft eens gezegd: ik geef je die prikken nu wel, maar je moet jezelf kureren’.

‘Dat is nog niet zo stom’, zegt Hulzezon, ‘maar ik mis iets belangrijks: je hebt jezelf ziek gemaakt, dus moet je jezelf kureren. Probeer nou eens uit te vissen waarom je destijds onder het tandenpoetsen (dat had ik hem verteld) opeens pijn in je lenden hebt gekregen. Maar wacht eens even...’ - zijn blauwe ogen beginnen te schitteren, zijn mond maakt voortdurend o's, ook als hij die klinker niet gebruikt - ‘ben je vroeger erg mager geweest, heel erg mager?’

‘Vel over been. Vlak na de oorlog woog ik 102 pond. O ja, en ik ben voor de dienst afgekeurd omdat ik te smal van borst was. Daar kan best een traumaatje van overgebleven zijn, want ik zei tegen iedereen dat ik was afgekeurd om mijn slechte ogen.’ ‘Je vader was groter dan je moeder’, zegt Hulzezon, ‘en je

[p. 886]

grootvader was groter dan je grootmoeder’.

‘Dat is waar’, zeg ik, ‘ruim een kop groter’.

‘Maar je overgrootvader - heb je je overgrootvader gekend?’

‘Nee. Ik heb ook nooit foto's van hem gezien. Hij was leidekkersbaas. Ik weet alleen dat hij tijdens de bouw van de bredase gevangenis van het dak is gevallen, omdat hij jenever in plaats van koffie in zijn schaftkruik had.’

‘Nou, Jouw overgrootvader was kleiner dan jouw overgrootmoeder, een stuk kleiner. Begrijp je het nou?’

‘Ja’, zegt ik, want meespelen is het halve werk.

‘Ik help je er af!’ Hij rijst even moeiteloos op als hij is gaan zitten en loopt glimlachend de kamer door. ‘Je zult geen pijn meer hebben, niets meer, maar 't is niet leuk wat je doen moet. Levertraan is het enige. Je zou eigenlijk elke dag een teekopje vol levertraan moeten drinken; ja, en geen sanostol, maar puur, echte gestoomde noorse levertraan.’ Hij ziet de walging op mijn gezicht. ‘Wil Je er van afkomen, ja of nee? Je moet gewoon gesmeerd worden, man. Dat skelet van jou staat droog. En zeg nou niet: dan ga ik veel vet eten, want dat helpt je geen donder. Levertraan. Je huid zou er van af moeten geven. Het zou in je hemmetje moeten gaan zitten. Maar begin voorlopig één eetlepel per dag te nemen, een warme eetlepel, suikerklontje na, wèg. Je voert 't op tot drie lepels per dag. Over een maand kom ik bij je terug. Dan moet 't radikaal genezen zijn. En dan zal ik je ook zeggen waaróm je het gekregen hebt - als je er zélf nog niet achter bent gekomen.’ Hij gaat stralend zitten.

‘Nog een sigaartje?’

‘Nee, 't is goed zo’, zegt hij. ‘Doe je 't?’

‘Ik doe 't.’

Hij is nu een grote blije grijze jongen. Zijn buitengezicht glimt een beetje en hij smikkelt alsof er een snoepje op zijn tong ligt. We krijgen het over zijn gave. Ik vraag wanneer hij die ontdekt neert.

‘Ik heb jarenlang gevaren’, zegt hij. ‘Ik was tweede stuurman op de grote vaart. We lagen eens in een indische haven te lossen, toen er een koelie in het ruim viel. Ik dacht: die is er geweest. Ze haalden hem naar boven en brachten hem naar een oud

[p. 887]

kereltje dat aan dek rijst zat te koken voor zijn kameraden. Dat mannetje streek met zijn handen over hem heen en na een halfuur liep die koelie weer onder een zak. Daar sta je dan wel van te kijken als amsterdamse jongen. Ik ga naar dat mannetje toe en ik zeg: ‘Hoe doe je dat?’ Hij kijkt me aan en hij zegt: ‘Dat kan jij ook’. Nou, van af die tijd ben ik alles over yoga gaan lezen. Maar yoga kun je niet leren uit een boekie, daar moet je een leraar voor hebben,. Als je 't zonder leraar doet is 't levensgevaarlijk. 't Is eigenlijk allemaal door het kamp gekomen. In het kamp had ik het nodig, voor m'n makkers en voor mezelf. Ik heb het geprobeerd en het ging.’

‘Hoelang hebt u in het kamp gezeten?’

‘Zes maanden, de laatste zes maanden van de oorlog. Het was een rotkamp en de kommendant was een rotzak. Hij sloeg altijd de glimlach van mijn gezicht. Ja, dat klinkt gek, maar ik glimlachte altijd en dat kon hij niet hebben. En hoe harder hij sloeg, hoe meer ik glimlachte. Op een dag liet hij me roepen. Hij lag in het Revier, met een beklemde breuk, en hij wist dat ik wel eens jongens hielp. Of ik hem beter wou maken.’ Ik wou dat je er aan kapot ging’, zei ik, ‘maar ik heb die gave niet van mezelf. Ik moet je helpen’. En ik heb hem geholpen. Hij heeft me daarna met rust gelaten. Hij liep zelfs met een boogje om me heen. Na de oorlog kwam ik bij een levensverzekeringsmaatschappij in dienst, als wiskundige; ja, ik ben ook nog kandidaat-aktuaris. Maar toen ze hoorden dat ik mensen hielp, zei de chef tegen me: ‘Je moet maar eens een half jaar verlof nemen, Hulzezon’. Je snapt 't niet - een levensverzekeringsmaatschappij! Ze hadden er alleen voordeel van. Na dat half jaar ben ik er maar uitgestapt. Mijn vrouw moest er even aan wennen. Geen vast salaris meer. Maar ik rooi 't wel.’

‘Wat ben ik u schuldig, meneer Hulzezon?’

Hij lacht. ‘Geef me maar vijf gulden’, zegt hij, ‘als je 't missen kunt, hoor, anders is een riks ook goed’. Hij geeft me van een tientje terug uit een etui waarin zilveren guldens en rijksdaalders in uitgespaarde rondjes van plastic opgeborgen zijn. Ik krijg op mijn verzoek nog een verhandeling over de Geest, waaraan alles ondergeschikt is; hij drukt me op het hart mijn ik-bewustzijn af

[p. 888]

te breken, tot op de grond, en dan help ik hem in zijn jas. Hij zet het hoedje schuin op het hoofd en heeft nu echt iets van een passagierende zeeman. Tot over een maand’, zegt hij, ‘en denk er om: levertraan, alleen maar levertraan!’

Hij is nooit meer teruggeweest en ik heb nog altijd last van hernia. Het levertraangebruik moest ik op medisch advies onmiddellijk staken, wilde ik niet in een zeer vroeg stadium aderverkalking krijgen, nog gezwegen van een aantal neven-defekten. Ik bedoel maar, Bert, was je vraag iets genuanceerder geweest, dan had ik je dit soort dingen kunnen vertellen. Het allerbeste, je

Bert Voeten

[p. 889]

bert voeten en marga minco. foto jutka rona