Maatstaf. Jaargang 16

[p. 565]

theun de vries
simon vestdijk de magiër

Toespraak tot Simon Vestdijk ter gelegenheid van zijn 70ste verjaardag, gevierd in het Letterkundig Museum te Den Haag op 21 oktober 1968.

Beste Simon,

Mij valt vandaag een groot voorrecht te beurt, namelijk jou ter gelegenheid van je 70ste verjaardag te mogen toespreken. Ik betreur het dat dit gebeuren moet met spiekpapiertjes, zoals je ziet; maar neem hierbij aan, dat dit niets afdoet aan de spontanëiteit van mijn gevoelens, noch aan de spontanëiteit van hen die in dit vertrek aanwezig zijn en namens wie ik het woord voer.

Niet alleen vind je hier tientallen kollega's, vertegenwoordigers van onze schrijverswereld, maar ook moet je je voorstellen dat hier onzichtbaar duizenden anderen aan deze hulde deelnemen - je niet-schrijvende bewonderaars, je lezers. Wij zijn hier bijeen voor onze hulde in een museum - een instituut dat, wat men bij dit woord verder denken mag, blijkens zijn naam aan de muzen gewijd is.

Aan die muzen behoren wij nu eenmaal allemaal, voor zover wij kunst maken en/of genieten, en jij, Simon, behoort op z'n minst aan een muze of twee, drie.

Kort en goed: op dit ogenblik legt dan het puikje van ons nederlandse volk zijn hulde aan jouw voeten, omdat jij je in die muzendienst zo uitermate groot en getrouw hebt geweerd. Je bent er in je leven als auteur niet altijd zonder kritische kleerscheuren afgekomen. Verleden week nog hebben Johan van der Woude en ik voor de mikrofoon in een gesprek tot nadere definiëring van jouw schrijversfiguur, bij jou een zekere

[p. 566]

[p. 567]

mate van detachment, anders gezegd gemis aan engagement vastgesteld. - Wij meenden dat er in jouw benadering van de medemens vaak een zekere koelheid wordt aangetroffen, ongetwijfeld verband houdende met de rationele aanleg van je persoon en vooral met het skepticisme van je levenshouding. Anderzijds was en is het ons natuurlijk duidelijk dat dit skepticisme in verbinding met andere kwaliteiten op z'n beurt ook weer een krachtbron vormt voor de auteur Vestdijk.

Je hebt de gave om een mens, een verschijnsel, een situatie niet alleen te dóórzien, maar op indringende wijze zowel in hun grandeur als décadence te vatten: gevoel voor het betrekkelijke dat vaak vergezeld gaat van een meesmuilende humor. Zo bezien blijkt je skepticisme voort te komen uit een soort zienersgave, en in je humor schuilt iets van de glimlach der auguren.

En nu ik met dit laatste woord toch op klassieke bodem ben aangeland, wil ik er een andere vergelijking bij halen. Zijnde wat je bent en die je bent, blijf je ondanks dat ‘koele’ element in je persoon de duizendkunstenaar in onze letteren, de heksenmeester, onze Simon Magus.

Nu weet ik wel dat die Simon de Magiër waarmee de apostel Petrus het nogal eens aan de stok had, geen beste naam had wat zijn religieuze standpunten betreft; nu, dat heb jij ook niet bepaald. Hij werd als een ketter beschouwd, en dat kunnen we jou in vele opzichten ook.

Maar in ons verband wil ik vooral de nadruk leggen op het feit dat deze klassieke Simon dan toch maar een man was met magische talenten, met de gave van het toverwoord. - Welnu, ook jij bent een Simon de Tovenaar, en in jou huldigen wij vandaag in de eerste plaats de fascinerende gave om uit het nihil karakters, personen en toestanden op te roepen, die schijnbaar eeuwen en mijlen van elkaar verwijderd zijn, waardoor je ons konfronteert met iets van het wonderbaarlijke, het nog niet aanschouwde.

In jouw persoon zijn die ver uiteenliggende zaken en figuren verenigd, je overtuigt ons van hun waarheid en bestaan, en houdt onze verbeelding ook lang na lezing van je boeken bezig

[p. 568]

met de ontworpen intrige, het gestelde probleem, de beweegredenen van een mensenziel.

En nu zei ik wel: je roept die dingen op uit het niet - maar dat is natuurlijk niet waar.

Geen mens schept uit het niet, het komt altijd ergens vandaan, en ook bij jou komt het ergens vandaan, namelijk uit die stugge en tegelijk subtiele kop van je.

Dáar heeft zich dat enorm kompleks van levenservaring opgehoopt, waaruit je put: resultaat van ontmoetingen, persoonlijke en intellektuele, overwegingen, invallen van speelsigheid en intuïtie, van muziek en reizen, kortom van al waaruit een mensenbestaan en een mensengeest worden gemaakt.

Jouw land van herkomst is daarbij onbegrensd: Friesland is dat nog slechts wat de burgerlijke stand betreft, maar jouw hoogst onburgerlijke stand als schrijver kan bogen op een universele oorsprong en verwantschap.

Die universele trek in jou, in Nederland een niet alledaags verschijnsel, is het die zoveel ruimte schept in je werk. Het is nooit lokaal in de slechte, benepen zin. En dat komt, geloof ik, omdat bij jou de levensmaterie zo goed geordend is: de tovenaar in je, de mens van de intense verbeeldingskracht, de penetrante klaarheid van je denk- en schrijfvermogen brengt die ordening in rusteloze vlijt tot stand.

Je hebt toen wij in het begin van dit jaar in Doorn met elkaar keuvelden, onder meer gezegd: de roman is een struktuur. Alles wat jij maakt en gemaakt hebt, draagt het stempel van die struktuur: een wereld die in zichzelf besloten is, zeer zeker, maar als éen immense glanzende kiemcel, iets met eigen logika van groei en wording, met een innerlijk volume, doorstraald met het licht van je magische aanleg, bewogen door je misschien koele maar onmiskenbare hartstocht.

Dat strukturele, die rationele passie in de opzet van je verhalen, maar ook van je beschouwelijke stukken, die ten einde gedachte gedachten, die analytische gave, telkens weer door de syntetische greep van de kunstenaar in het hele bouwwerk opgenomen, vormen jouw ongeëvenaardheid, je ‘éenmaligheid’.

[p. 569]

Wij beseffen dat jij, terwijl de nederlandse literatuur jou terecht voor zich opeist, tot de literatuur van heel de geciviliseerde wereld behoort. En dat kan, zoals je weet, maar van weinig schrijvers worden gezegd.

De maat van mijn lofzang is hiermee niet vol. Ik moet bij deze gelegenheid wijzen op een al even vluchtig aangeroerd aspekt van je tovenaarsgaven, en wel het meest evidente, op het eerste gezicht treffende en veelbesprokene, namelijk de omvang, het tempo, het ongebreideld groeien van je oeuvre.

Ik wil dat alweer doen met eert filologisch praatje rond je naam. De naam Simon betekent: de gehoorzame. Op het eerste gezicht een naam die jou niet lijkt te passen. Bij nader toezien een uitstekende naam.

Wie heb jij gehoorzaamd? Niet aan personen, machten of modes, buiten je.

Wel aan jezelf, aan de geheimzinnige die in ons allemaal leeft, maar niet in ons allemaal even sterk - de daimoon die ons zijn opdrachten verleent, het betere Ik.

Dat betere Ik, of als je wilt: dat eigenlijke Ik van jou is een bijzonder eigenzinnig heerschap, een drijvende kracht van een zeer koppig soort: en aan deze kracht ben je gehoorzaam geweest en gebleven sinds je het schrijversbestaan hebt verkozen.

Deze kracht, in kombinatie met het bouwelement in je, je talent voor analyse en syntese heeft het fenomeen Vestdijk bepaald: een uniek type van het genus mens, trouw aan zijn innerlijke opdracht, en daardoor onbezweken in de dienst aan een ideaal. Misschien vind jij en vinden anderen hier met jou het vreemd dat ik dit woord gebruik, maar ik gebruik het zeer bewust: ik wil daarmee de levenshouding tekenen van iemand die belangeloos in zijn geestesarbeid opgaat, een geestesarbeid die daardoor weer resulteert in een verrijking van onze kultuur, nationaal èn over onze grenzen.

Om dit alles, Simon, brengen we jou onze hulde, op een dag die dan wel niet je legale geboortedatum is, maar als iedere andere dag van je bestaan geschikt om onze bewondering voor je levensprestatie uit te spreken.

[p. 570]

Bewondering èn erkentelijkheid.

Je hebt ons, je oudere en jongere tijdgenoten, door je veelzijdige en rijk geschakeerde werk een wagenvol geschenken gegeven, en als we jou hier zo solide en onaantastbaar in ons midden zien, dan zijn we er zeker van dat je die reeks van geschenken nog lang zult voortzetten, iro de noeste bezieldheid die jou als maker van kunst eigen is.

We geven jou in ruil vandaag een geschenk terug als symbool van onze dankbaarheid.

Maar vooral wensen we jou - en nu betrekken we ook Mieke en je hier afwezige Dirk Simon in onze hulde -: vooral wensen we jou een rijk en lang leven, vol met het ongebroken geluk van de arbeid.

Tot welzijn van jezelf en je naasten,

en tot welzijn van ons allemaal.

dankwoord van simon vestdijk

Dames en heren,

Het is mij een behoefte U allen dank te zeggen voor uw belangstelling, en mijn ingenomenheid te betuigen, met wat de verschillende sprekers op het hart hebben gehad.

Hierbij denk ik in het bizonder aan de hartelijke woorden van mijn vriend Theun de Vries. Hartelijk, vleiend en soms verrassend, - zo waar hij mijn persoon vergeleek met Simon Magus, - Simon de Tovenaar, een berucht charlatan ten tijde van Christus. Deze Simon vertoonde zich namelijk geregeld in gezelschap van een vrouwmens, genaamd Helena. Dit brengt mij in moeilijkheden, want ik heb altijd geloofd, dat op het alleenbezit, zo niet de primeur, van deze dame alleen ons aller Jany Roland Holst rechten kon laten gelden. Ik wil mij natuurlijk wel terugtrekken, maar de meest elegante oplossing zou misschien zijn, dat wij Helena met elkaar delen...

Hoe dit zij, mijn gevoeligheid voor de verschillende demonstraties op deze receptie is groot, en ik zal dit alles niet spoedig vergeten.

Ik dank U.

[p. 571]

Vestdijk's dankwoord in handschrift