Maatstaf. Jaargang 11

[p. 894]

A. Marja
De zweren van de duivel

Baltus ging op een andere school, en Cassi wilde zijn oude kameraad wel eens laten schieten, maar toch bleven ontmoetingen onvermijdelijk. André griezelde steeds als hij het hoofd met zweren zag opduiken. Soms nam hij zich manmoedig voor alle kontakt te vermijden, maar dan plaagde hem zijn geweten en bedacht hij dat Baltus het toch echt niet helpen kon. Bovendien waren er om Baltus heen andere jongens die Cassi ook allemaal kende en sommigen ervan waren beslist aardig. Op een zaterdagmiddag maakten ze gezamenlijk een strooptocht door de stad, gooiden winkeldeuren open, draaiden kranen los en stopten zelfs ergens paardevijgen in een brievenbus. André voelde zich, ondanks zijn nette kleren, bijna volledig in het nieuwe milieu opgenomen en gaf zich moeite even goed Sodoms te praten als de anderen. Maar hij beleefde een verschrikkelijk moment toen juist Baltus zijn arm om zijn schouders sloeg en zo wilde blijven lopen. Het was een oprecht blijk van kameraadschap, maar André duwde hem vol afschuw terug.

Hij had er op hetzelfde ogenblik spijt van en gluurde schuw naar Baltus. Het leek hem dat er een verdrietige, sarrende trek om diens mond verscheen. Hij heeft het begrepen, dacht André en bijna overmeesterden hem de tranen, maar temidden van het algemene gejoel wist hij zich te bedwingen.

Die avond in bed vroeg hij zijn moeder, toen zij hem kwam toedekken, wat hij met dit probleem aan moest. Ze had Baltus nooit gezien, maar schrok zichtbaar toen André van de zweren vertelde. Ze zei: - Maar jongen, het is helemaal niet goed, dat je met die Baltus speelt. Je zou gemakkelijk ook zoiets kunnen krijgen; het is besmettelijk. André voelde zich opgelucht: als mama niet goed vond dat hij met Baltus speelde, had hij ook niet gemeen tegenover hem gedaan. Maar meteen werd hij door twijfel beslopen.

- Jawel, maar de Heer Jezus dan? Die was toch ook niet

[p. 895]

bang voor de melaatsen. Papa zegt immers...

Ze stond even in gedachten. Dit ging toch te ver, vond ze. Paul wilde nooit iets van compromissen weten. Hij zou zich voor het kind alles hebben getroost, maar aan de andere kant bewerkte zijn houding dat André misschien met wie weet wat voor ziekte thuiskwam. Die andere speelkameraad, Cassi Bodde, was ook niet veel bijzonders, maar hij zag er tenminste gezond uit en stonk niet. De moeder hield in dat gezin de boel nog knap bij elkaar. Maar zweren op het hoofd en wie weet wat nog meer voor ongerechtigheden, nee, dat ging te ver!

André zat nog rechtop in bed en wachtte op haar antwoord. Hij was kennelijk in spanning hoe ze dit probleem oplossen zou.

- De Heer Jezus kon de melaatsen beter maken, zei ze: jij zou er zelf ziek van worden, dat vindt papa natuurlijk ook niet goed. Stel je voor dat jij op een goede dag met zulke zweren thuis zou komen! Ze streek even met haar hand door zijn haar:

- Ga nu maar lekker slapen! Je moet Cassi maar eens vaker mee in de tuin of in huis nemen, dat is toch veel prettiger dan altijd op straat te zwalken! André legde getroost zijn hoofd neer. Als zijn moeder er zo over dacht, was er geen reden om zich nog schuldig te voelen. Hij kreeg een nachtkus, knorde tevreden en hoorde hoe de deur van zijn kamertje werd dichtgedaan. Hij lag alleen bij het rode lampje en besloot aan iets prettigs te gaan denken.

Morgen was het zondag. Misschien zou hij boven bij het orgel mogen zitten in plaats van naast zijn moeder in de bank beneden. Het was boven veel leuker; soms mocht hij Hans helpen de registers open te trekken. Hans was altijd aardig, hij deed nooit of André maar een domme jongen was, al noemde hij hem dan ook meestel ‘kleine dominee’ of ‘waarde neef’ of zelfs wel ‘Andréas Hofer’, wat André altijd in verband bracht met ‘Jan de Bakker die om het geloof werd verbrand’. Soms ook bracht hij Hans uit de kerk een einde op weg, of liep hij helemaal mee naar diens huis, waar hij dan een kop chocola van tante Aleida kreeg en niet wist wat hij tegen zijn nichtje Elsje moest zeggen, die

[p. 896]

van die kleurige strikken aan haar lange vlechten droeg. Eenmaal had hij ook met Elsje op straat gelopen, ze moest een boodschap doen en hij ging terug naar huis, dezelfde kant uit. Het was tegelijk angstig en heerlijk zo alleen met haar te zijn; haar vlechten dansten onder het gaan. Toen kwamen ze Cassi tegen. Elsje zag hem niet eens, maar André had zo gewoon mogelijk met een amikale armzwaai gegroet. Cassi trok een gezicht en grinnikte. Later had hij hem er natuurlijk mee geplaagd.

Hij lag behaaglijk onder de dekens en dacht loom aan al deze dingen. Later? Wel nee, het was direkt de volgende ochtend geweest, op het schoolplein. Ze waren met een stuk of wat jongens aan het bokspringen, en ineens zei Cassi, terwijl hij naar André wees:

- Hij liep gister met z'n wicht! Iedereen lachte, ook André zelf, maar hij zei toch verontschuldigend:

- Het is mijn wicht niet, het is mijn nicht, en we moesten samen een boodschap doen! Maar toen riep Cassi triomfantelijk:

- Neef en nicht vrijt licht!

Ze dansten van plezier, de ene grap lokte de andere uit, waarop dan telkens een luid gejoel losbarstte. Cassi gaf hem een stomp en zei gierend:

- Je moet haar eens vragen: Hé wicht, heb je ook een...? De rest was zo vliegensvlug uitgesproken, tussen twee lachstuipen in, dat André het nauwelijks had kunnen volgen. Hij moest vragen het te herhalen, en Cassi voldeed met vreugde aan zijn verzoek. Wonderlijke woorden kende Cassi; hij had het die middag nog aan vader en moeder willen vertellen, maar iets hield hem daarvan terug. Zijn gedachten bleven er nog even bij hangen, verwijlden dan in de school, en kwamen ten slotte weer bij Baltus terecht.

Hij zou nu natuurlijk met hem niet meer spelen, en ook Cassi zou wel over te halen zijn van die vriendschap af te zien, als André hem waarschuwde hoe gemakkelijk hij zelf zweren op zijn hoofd zou kunnen krijgen!

- Je moet Cassi maar vaker mee in de tuin of in huis nemen, zei mama. Cassi zou vast wel willen, hij had er al vaak genoeg op aangedrongen, André's konijnen eens te

[p. 897]

mogen zien. Ja, alles was beter dan dat hoofd van Baltus nog eens zo dicht bij zich te moeten verdragen, die arm om zijn schouders te voelen! De Heer Jezus maakte de melaatsen beter. Morgen bij Hans achter het orgel... Hé wicht, heb je ook een...? Toen zijn moeder een half uur nadat ze was weggegaan, een blik naar binnen wierp, was hij al in vaste slaap.

Misschien was het niets dan toeval dat hij de volgende morgen, terugkerend van zijn wandeling naast Hans, Baltus tegen het lijf liep. Hij zag hem aankomen door de smalle Schoolstraat, waar geen ontwijken mogelijk was. Even had hij de stille hoop, dat Baltus hem met een groet voorbij zou gaan, zodat hij het beslissende moment naar believen zou kunnen uitstellen. Maar de ander stevende op André af; hij zag er verfomfaaid uit als altijd; de bretels over zijn trui waren fonkelnieuw, zeker ter ere van de zondag. Het zweet brak André uit. Zou Baltus alleen maar willen spelen? Zou hij rekenschap vragen, waarom André hem gisteren zo heftig van zich af had geduwd? De laatste mogelijkheid was de ergste, want misschien zou het dan op vechten uitdraaien, en meer dan de kans op een pak slaag beangstigde hem het vooruitzicht de jongen opnieuw te moeten aanraken. Hij keek schuw naar de zweren, die hem meer afschuw dan ooit inboezemden; een was opengegaan en scheidde een beetje geelachtig vocht af. André rilde tot onder in zijn buik. Maar Baltus wilde niet spelen en dacht in de verste verte niet aan vechten. Hij toonde vol trots een blinkend dubbeltje dat hij van zijn oom gekregen had.

- Ga je mee ‘karnemelkjes’ kopen? Hij wist een winkeltje, waar ze twee caramels voor een cent gaven.

André herademde, maar het aanbod van Baltus trof hem pijnlijk; het maakte het weer moeilijker te zeggen dat hij niet meer met hem spelen mocht.

- Nee, ik moet naar huis. Dadelijk eten.

- 't Is hier vlakbij. Als je meegaat, krijg je er ook één.

- Ik mag niet kopen op zondag, zei André argeloos.

- Flauwe kul! Woarom nait?

Ach, nu werd alles veel gemakkelijker. Baltus mocht dan wat zijn zweren betreft op Job lijken, verder bleek hij een

[p. 898]

heiden te zijn, zonder enig benul van de inzettingen des Heren! Deze onwetendheid richtte al een scheidsmuur tussen hen op. Zo zou het niet eens meer nodig zijn, naar een reden te zoeken, waarom hun omgang verbroken moest worden. Hij glimlachte en zei plechtig:

- Weet je dan niet dat zondag de dag des Heren is? Ben je nooit in de kerk geweest?

- Flauwe kul, zei Baltus opnieuw. Als hij het woord huichelaar had gekend, zou hij het André hebben toegevoegd. Nu boog hij zijn hoofd wat voorover, strekte zijn armen zijwaarts uit en grinnikte:

- Jeezopmoltje! Jeezopmoltje! Daarna stak hij het dubbeltje in zijn zak, trok nog een grimas en rende weg om zijn kapitaal in snoep om te zetten.

Ook André liep door; er was geen spoor meer van zijn schuldgevoelens te bekennen. Hij wilde graag gauw thuis zijn, want de domheid van Baltus leek hem een geschikt onderwerp voor een gezellig gesprek met zijn vader bij de koffie. Stel je voor, niet eens weten waarom je op zondag niet kopen mocht! Zijn draf ging over in een soort gehuppel. Toen hij een eindje had afgelegd, merkte hij dat hij huppelde op de maat van het rare woord, dat Baltus zojuist had gebezigd.

Jeezopmoltje... zeker was het een Sodoms scheldwoord, dat Cassi hem ongetwijfeld zou kunnen verklaren. Nu, Baltus mocht rustig schelden; hij hoefde met diens bestaan nog nauwelijks rekening te houden, er zou een veilige afstand blijven tussen hem en die afschuwelijke zweren. Cassi zou ook wel begrijpen dat Baltus geen jongen was om mee om te gaan! Hij huppelde verder: Jeezopmoltje, Jeezopmoltje... Waarom had Baltus toch die gekke houding aangenomen; wilde hij nog eens ekstra goed zijn zweren laten zien? Waarom die armen zo opzij? Het was net... ja, dat beeld geweest dat hij eens in een roomse kerk had gezien... een beeld van de Heer Jezus met de doornenkroon op en bloed dat uit zijn zij liep. Jeezopmoltje. André stond met een ruk stil, het was of de grond voor hem openspleet en hij voelde zijn hart bonzen. Onhoorbaar zei hij:

- Jezus op een houtje...

[p. 899]

De zondagochtendstraat was bijna leeg. Een voorbijganger wandelde in de heldere winterzon over het trottoir, zonder op de kleine jongen te letten die daar roerloos stond. Voor hem was die straat in een flits veranderd in een woestijn, waarin hij veertig dagen (of was het veertig jaar?) zou moeten rondtrekken, met dit bonzende hart, met deze ontzettende woorden, die hem steeds weer naar de lippen welden, en met achter zich een lijfelijke duivel met gloednieuwe bretels en afzichtelijke zweren. Hij keek achterom, Baltus was er niet meer; die stond nu al in het winkeltje zijn caramels na te tellen. Maar wat betekende die kleine zonde tegenover de gruwelijkheid die hij satanisch sluw in André had overgeplant, zodat deze met het loodzware geheim verder zou moeten leven?

Want dit zou voor altijd een geheim zijn, waarin hij zijn vader noch zijn moeder zou mogen kennen! Jeezopmoltje... Het was of de woorden weer als een golf in hem opstuwden; hij keek verschrikt om zich heen, of hij ze deze keer niet luid had uitgesproken. Toen viel zijn blik op de spiegelruit van de boekwinkel, waar hij juist voor stond, en een nieuwe panische schrik greep hem aan. Zijn lichaam had onwillekeurig de stand van Baltus aangenomen; ook zijn armen waren zijwaarts gestrekt en zijn hoofd dreigde naar voren te vallen, als dat van het beeld in de roomse kerk. Of leek het op de vogelverschrikker, die vroeger in hun tuin had gestaan? Weer beving hem ontzetting: de woorden van Baltus stonden niet op zichzelf, zij zouden steeds verder in hem woekeren en andere woorden loswoelen, en het beeld van de kruiseling riep nieuwe en nog verschrikkelijker beelden op. Hij vermande zich met de grootste inspanning, duwde zijn ellebogen achteruit en gooide het hoofd in de nek. Zo rende hij bleek en hijgend, zo hard hij kon, de straat uit, ofschoon hij wist dat het nu nergens meer veilig zou zijn.