Maatstaf. Jaargang 11

[p. 547]

Hans Henkemans
Een leek over allergie

Het Handelsblad d.d. 26 september 1963 geeft, in de rubriek ‘Gast-Vrij’, het woord aan Jan Berits, leraar aan de Rijks-Kweekschool te Hilversum en een der oprichters van de Vereniging voor Wetenschappelijke spelling. Deze breekt - overigens privatim en niet namens genoemde vereniging - een lans voor het in gebruik nemen van een ‘rationeler spelling dan de gebruikelijke’ onder het hoofd: ‘Un niwè spelling wort alteit voor de léwe geworpe’.

Uiteraard is het bezwaarlijk in dit bestek het complete artikel over te nemen, maar de bedoelingen die de heer Berits met de spelling van de nederlandse taal heeft worden afdoende gedemonstreerd in de laatste twee alinea's, die hier derhalve volgen:

‘Als men ut waagt spellingsanéring voor te stelle, dan kreigt men vaak de indruk in un aréna teregt te zein gekome, waar van alle kante léwe en andere wilde dire toestorme. Ut is alteit al zo geweest. Zo stréde Kollewijn (u ziet: ik eerbideg zun naam) en de zeine verwoet voor un bétere spelling, maar niet minder verwoet tragte de talreike tégestanders invoering ervan te verhindere. De meeste voorstelle tot verniwing hebbe egter sukses gehat Zo zal ut ook in de toekomst gaan. Natuurlek kan ut éve dure. Om un beelt van dr. Paardekooper te gebruike: eer men sgilderagtege krotte opruimt, moet er heel wat gebeure!

Wilt u lit worde van de Veréneging voor Wétesgappeleke Spelling? Graag! U kunt de minimumkontribusi van twé guide veifteg sent (zegt u kontribuutsi, dan mag dat ook) oversgreive op giro 1132013 ten name van J.M.F. Stalpers te Bréda’.

Ik moet zeggen dat ik het telefoonboek ter hand heb genomen om te zien of de heer J.M.F. Stalpers inderdaad in Breda woont, omdat ik tot het einde van het artikel het gevoel had op een geraffineerde manier bij de neus te worden genomen. Maar hij woont er en de cursieve redactionele

[p. 548]

introductie zag er ten slotte ook heel solide uit. We moeten derhalve aannemen dat het de heer Berits ernst is met zijn voorstellen tot ‘verniwing’ en met zijn pogingen leden te werven voor zijn vereniging - want al schrijft hij ‘een zuiver persoonlijke bijdrage’, elk gewonnen zieltje is er één.

Om nog even bij deze slot-alinea's te blijven: ook deze radicale veranderingen in de spelling - die volgens de heer Berits slechts op de klank en op een gemaakte afspraak berust - bereiken het doel niet: zo zeg ik eerder ‘suukses’ dan ‘sukses’ en schrijf het dan maar liever als ‘succes’, waarbij ik de franse u vanzelf ‘opgedrongen’ krijg. En áls ik dan ‘wétesgappelek’ moet schrijven, dan liever sreive dan sgreive. Maar wie weet hoe de voormannen uit de vereniging met hun keelklanken omspringen...

De heer Berits schrijft in zijn inleiding onder meer dat protesten tegen sanering van het (spellings-)systeem ‘vrijwel altijd afkomstig zijn van... taalkundige leken!’ (stippeltjes en uitroepteken van hem). Voorts noteert hij in zijn artikel bij herhaling dat spelling niets met het wezen van de taal te maken heeft. Men vraagt zich dan wel af in hoeverre taalkundige leken niet tot oordelen bevoegd zijn als ze zich met de spelling - een pure afspraak, volgens de heer Berits zelf - bemoeien. Ten slotte wordt deze afspraak ook met hen - de dagelijkse gebruikers - gemaakt.

Het is, meen ik, Jacques den Haan geweest, die ons er eens op attent heeft gemaakt dat spellingvereenvoudigingen het privilege der Lage Landen zijn. Landen als Engeland en Frankrijk - die er cultureel toch mogen zijn - hebben zich nooit, of althans uiterst zelden bezig gehouden met het ingrijpend wijzigen van hun spelling, en men zou met enig recht mogen zeggen, dat hiertoe speciaal in de engelse taal aanleiding bestaat. Er is een niet zo nieuw mopje - het zou me niet verbazen als het van Shaw was - waarin aan een engelse lezer de uitspraak van het woord ‘ghot’ wordt gevraagd. Het antwoord is: ‘fish’: de gh van enough, de o van women en de t van ration. In het licht van deze ‘gag’ schrijft de Nederlander practisch fonetisch.

Als taalkundige leek en iemand die in het dagelijkse leven

[p. 549]

totaal andere zaken aan het hoofd heeft dan de spellingsproblematiek, heb ik me logischerwijze nooit aan de publicatie van mijn persoonlijke mening over het gesol met onze spelling gewaagd. Maar zoals iemand door het zien van een stevig delirium tremens tot militant anti-alcoholist kan worden, zo heeft het épanchement de coeur van de heer Berits mijn begrijpelijke reserve in deze met één slag opgeheven.

Maar hij is en blijft de aanleiding, het extreme geval.

Er is van regeringswege een Belgisch-Nederlandse commissie ingesteld, ter vaststelling van een uniforme spelling van de bastaardwoorden, en hoewel het mij onwaarschijnlijk lijkt dat de ‘Veréneging voor Wétesgappeleke Spelling’ door haar gehoord zal worden, houd ik mijn hart vast voor het in deze commissie te verwachten endemisch optreden van wat ik zou willen noemen de c-, q- en x-allergie.

De omstandigheid dat men aan een woord kan zien dat het uit een andere dan de nederlandse taal afkomstig is, schijnt bij sommige spellings-autoriteiten de emotionele reactie te provoceren die een duitse Nazi bij het woord Rassenschande onderging. Ik vraag mij af wat daar achter zit. Toch niet de langzamerhand hysterische bezorgdheid dat de kinderen met dit handjevol woorden op school overbelast zullen worden; dan zijn er nog wel een paar andere punten uit het leerplan die kunnen verdwijnen. Ten slotte hebben wij allen ons hele leven lang met onze eigen taal te maken, maar zonder de graven uit het Hollandse huis, de producten van Kenya en de analytische meetkunde kunnen de meesten onzer nog wel gemakkelijk voort.

Het is alsof de spellingvereenvoudigers in zake de bastaardwoorden er naar streven de relaties met ‘taalkundig bevriende gebieden’ doelbewust te verslechteren. De heer Berits c.s. gaat natuurlijk nog verder: die snijdt met de door hem nagestreefde spelling practisch de gehele nederlandse litteratuur-tot-heden af (tenzij wij Gorter's ‘Mei’ ‘wétesgappelek’ gaan heruitgeven). Als een volgende generatie à la Berits gaat schrijven, zal zij op school behalve Middelnederlands ook nog laat-nederlands moeten leren...

[p. 550]

Maar ter zake: als ik het woord ‘sekse’ zie, word ik nog steeds een beetje rillerig, en daar is geen psychiater bij nodig. Vervang de ks door een x en ik voel mij op vertrouwd terrein. Het ‘eenvoudige’ van het twee letters schrijven op een plaats waar men met één volstaan kan, ontgaat mij. Ik zou nog eerder voelen voor het consequent (mag het zo?) schrijven van een x, overal waar deze klank optreedt - dus blixem, linx en lax. ‘Perhaps I'm not serious; or am I?’, zoals ik een Engelsman eens hoorde zeggen.

Ik krijg wel eens de indruk dat het belgische contingent der commissieleden voorgaat in de spellingsketterjacht. De overgevoeligheid voor ‘franse’ letters als de x, de q en de c lijkt me in hoge mate afhankelijk van de sensibilisering door een taalstrijd. Maar als men deze laatste taalkundig wenst uit te leven is het beter een bastaardwoord als zodanig te schrappen dan het te vermommen in een kwalijk versteld pseudo-eigen pakje. Met andere woorden: purisme is een gevoelsmatig zuiverder streven dan de wens van succès sukses te maken.

En nu hebben we het nog niet gehad over de y, de letter die zo'n slank-afkledend effect aan sommige onzer vreemde woorden geeft. Hij moet er langzamerhand vrijwel helemaal uit, dat wil zeggen: we mogen in de naaste toekomst in onze geschriften niet meer laten merken dat we taalkundige betrekkingen onderhouden met het oude Griekenland. Maar wédden dat serveerboy en lobby ongewijzigd blijven?

Een beetje exotisme wordt hoe langer hoe meer als verderfelijk gezien in de milieu's der spellingshervormers. Alles mogen wij importeren, maar bastaardwoorden krijgen een bedrieglijk ‘Nederlands Fabrikaat’ mee. Het is niet zonder gevaar. In Noorwegen vond men het noodzakelijk het franse ‘bouillon’ tot ‘Buljong’ (u=oe) te misvormen, en de uitspraak heeft zich aan de schrijfwijze geconformeerd. Een spellingvereenvoudiger kon wel eens spraakverwarring stichten.

Perhaps I'm not serious; or am I?