Maatstaf. Jaargang 11

[p. 494]

Tekenen van tegenspraak

Het lukte na enige moeite, ook in Het Parool te lezen dat de Staatsprijs voor Letterkunde was toegekend aan Theun de Vries. Het desbetreffende berichtje was, anders dan vroeger wel eens het geval was, ergens op een binnenpagina geplaatst. De frontpagina is, zoals elke abonné dagelijks kan ervaren, voor belangrijker nieuws bestemd.

Wie voor dit literair-politiek understatesmanship niet ongevoelig was, kon benieuwd zijn naar de redactionele kronkel van Het Parool ter gelegenheid van de uitreiking van de Prijs in het Muiderslot op maandag 23 september door de Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. De communisten kwamen Het Parool te hulp. Het is de lezers van die krant bekend, dat zij de eigenlijke oorzaak zijn van alle vormen van sociale onrust. Zij - wie anders? - zorgden ook voor een staking in enkele dagbladbedrijven, juist toen hun partijgenoot De Vries de Staatsprijs uit handen van de Minister ontving. Het Parool kon zich dus veroorloven, op woensdag 25 september in een verzamelrubriek op pagina 7 ‘nieuws in een notedop van vrijdag tot dinsdag’ in zeven regels aan zijn lezers te melden, dat aan de 56-jarige Amsterdamse schrijver Theun de Vries... [Ach, als het niet om pagina drie was...]

Ks

Een jaar geleden werd op deze plaats in Maatstaf, naar aanleiding van een polemiekje tussen Sybren Polet en Max Nord, aan de letterkundigen de vraag gesteld, waarom zij geen bustocht organiseerden naar Den Haag, in plaats van naar Apeldoorn (waar velen van hen het hoofd van Garmt Stuiveling, nadien voorman in de actie der letterkundigen, kwamen opeisen). Van een bustocht is niets gekomen, wel van allerlei andere acties, die vooral boeiend waren door de reacties erop van alle man van Neerlands stam. Het is nuttig, alle persknipsels, die van de ingezonden stukkenschrijvers, de hoofdredactie van Het Parool, de gebroeders Van het Reve enzovoorts enzovoorts zuinig te bewaren in het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum. Latere geslachten, die zich meer dan het huidige bewust zullen zijn van de sociale implicaties van de actie, zullen er materiaal in vinden voor een studie over de plaats van de literatuur in de samenleving van de tweede helft der twintigste eeuw. Na alles, wat tijdens de actie, over de plaats van de letterkundigen in de samenleving te berde is gebracht, is er weinig behoefte aan nog een beschouwing over dat onderwerp, zoals in het boven aangehaalde artikel werd aangekondigd. Wel is het

[p. 495]

nuttig, samen te vatten, wat de neerslag is in cijfers van de merkwaardige gebeurtenissen in de winter '62/'63. De additionele honorering van tijdschrift-medewerkers, in 1963 gesteld op vijf gulden per standaardpagina van 400 woorden, zal in 1964 zeven gulden vijftig bedragen. De eregelden den worden verhoogd van negentigduizend tot honderdduizend gulden. Dit, wat betreft de oudere vormen van subsidies op letterkundig gebied. Wat de nieuwere vormen aangaat het volgende: de stipendia aan letterkundigen stijgen van f 30.000,- tot f 60.000,-. De bijzondere eregelden van f 30.000,- tot f 110.000,-. Voor het eerst is gevolg gegeven aan het advies van de Raad voor de Kunst van enige jaren geleden, om boeken, in het bijzonder dichtbundels, aan te kopen: er is f 30.000,- voor uitgetrokken. De actie van de letterkundigen heeft op de begroting ongeveer twee ton accres gebracht, zo mag men het ongeveer stellen. De verwachting is gewekt en gewettigd, dat in 1965 opnieuw aanzienlijke verhogingen zullen worden toegepast. Zodat er een kans is op een economische basis voor het schrijverschap. Zodat er een kans is, dat de enige nevenarbeid van vele letterkundigen op den duur zal bestaan in het overwegen van de vraag, waarom er zo weinig lezers zijn en het voeren van actie voor méér lezers. Op deze plaats is al eerder het citaat van Robert Escarpit gebruikt en het wordt nog eens aangehaald: om te weten wat een boek is, moet men eerst weten hoe het gelezen is.

Ks

Hip, Hip, Hoesquare...

Op mijn kenschets van Jan Cremers ‘onverbiddelijke bestseller’ als de walgelijke dagdroom van een fascist-après-la-lettre [Maatstaf, mrt. '63, p. 894] zijn twee reakties gekomen. In gard sivik schrijft Piet Calis dat hij mijn weerzin tegen het stuk van Cremer volkomen deelt, maar dan alleen op louter artistieke gronden. We mogen niet eisen dat een roman ‘fascistisch’ of ‘anti-fascistisch’ is, vindt hij: alleen of het een goede roman is. Nou, dat weten we dan weer. Alleen wordt de opneming van een dergelijk stuk, dat dus niet eens aan redelijke eisen van artisticiteit voldoet, dan nog een graadje walgelijker. Overigens is die gedeelde weerzin - zij het dus op hogere gronden - Calis waarschijnlijk duur te staan gekomen. We treffen hem althans in de door zijn mede-redakteur Bastiaan Vaandrager opgestelde hip/square lijst voor Nederland aan tussen de squares, een eer die hij deelt met o.a. Olivier B. Bommel [sic], Bertus Aafjes en Netty Roosevelt.

[p. 496]

De tweede reaktie was van de hand van Nico Scheepmaker in het pas verschenen maandblad Kunst van Nu, een uitgave van het Algemeen Handelsblad. In een artikeltje in de trant van Henk van der Meiden [met wie hij overigens tezamen in de hip-kolom van Basje, te vinden in ditzelfde maandblad, mag prijken] bestrijdt hij mijn zienswijze dat Cremer een fascistische mentaliteit ten toon zou spreiden in zijn boek. Wat is een fascist, zo vragen Nico en Jan zich af. Zeg, Jan, wat heb je liever: oranje-blanje-bleu of rood-wit-blauw? Geen van beide, zegt Jan. Maak je je er druk over als de nationale driekleur na zonsondergang blijft hangen? Hou je van parades? Nee? Nou, dan ben je dus ook geen fascist, zoals Klaas de Wit beweert. Kijk, ik neem niet aan dat Nico een moment verwacht dat iemand hier serieus op in zal gaan. Zijn hele stuk is er niet naar. Maar als hij Charles er nog eens weer aan zijn schaarse haren bij wil slepen, kan hij beter het volgende schlabone ter hand nemen:

‘De fascist heeft van huis uit, van zijn bloed uit, als men wil, geen ideologie meegekregen. Hij is getypeerd door overmatige aggressiviteit en een geringe kapaciteit tot medegevoel met anderen, door thanatische zinnelijkheid en een afkeer van ethiek.... hun profeten wezen alleen wegen aan voor de bekwaamste beleving van thanatische zinnelijkheid en machtswellust... hij haat idealisme en idealisten, hij rekt zich uit, hij maakt zich sterk, hij slaat bloedneuzen...’ [J.B. Charles, Maatstaf, nov. '62, pp. 494, 502]

Ik ben er zonder meer van overtuigd dat Jan Cremer zelf een ‘lief kind van zijn tijd’ is, zoals Vinkenoog hem karakteriseert; dat hij zich bovendien verkneukelt in onverschillig welke vorm van publiciteit. Ik zou me er ook echt niet druk over maken, als ik me niet zo ergerde aan het feit dat juist de Bezige Bij geld wil verdienen door middel van een Ikjancremer die van top tot teen op bovenstaand schablone geknipt is. Maar wacht eens even: de Bezige Bij is ook hip, zie ik opeens, samen met de Haagse Post. Geert van Oorschot is square. Bert Bakker en Willem Nagel staan er nog niet bij, maar hun lot laat zich gemakkelijk raden...

klaas de wit