Maatstaf. Jaargang 7

Dolf Verspoor
Léés dat boek!

Hoe ook het lot met kwelling u mag slaan,
wees stil, gij maakt het erger, laat begaan;
wie duwt de golven van de zee terug?
het pogen zelf doet weer een golf ontstaan.

schabi van asterabad

vertaling j.h. leopold

Fouten tegen het lezen van werk, geschreven door Dr. Brandt Corstius zelf, blijken te vermogen wat zijn critici sinds Marsman en Vestdijk niet was gelukt: de schrijver enkele van zijn beweringen openbaar te doen terugnemen en de lezers te tonen wat hij niet terugneemt. Niettemin had ik dit homeopatische middel liever niet gebezigd. Ik stel er dan ook prijs op hier Dr. Brandt Corstius en andere lezers mijn excuses aan te bieden voor:

a) De omissie van de woorden ‘tussen de actualiteit’ in

[p. 764]

mijn citaat van de regelen onderaan pagina 30 van ‘De Muze’; - b) het toedichten aan Dr. Brandt Corstius van een door mij vermeend incorrect Vondel-citaat; - c) de toeschrijving aan Dr. Brandt Corstius van de ene zinsnede over Petrarca die hij inderdaad raillerend citeert.

De lezer neme nu nogmaals ‘De Muze’ en ‘Studium Generalissimum’ ter hand, en bezige bovendien ‘Goochelen met een boek’.

Bezien wij dit verweer. De geachte opponent zegt, dat hij op een mij thans onbegrijpelijke manier, een grove fout gemaakt heeft. Ik ga niet in op de vraag of dit thans betekent dat het maken van de fout hem destijds niet onbegrijpelijk was. Ik stel er prijs op te verklaren dat ik mijn fouten zeker niet onbegrijpelijk vind, en wel omdat ik mij niet voor onfeilbaar aanzie.

De geachte opponent, wiens ‘fout’ op onbegrijpelijke manier ontstond, heeft voor mijn fouten het volste begrip en tevens een scherp inzicht in de wijze waarop zij samen met vermeende fouten tot stand kwamen. De oorzaken lopen uiteen van gebrek aan begrip, over malicieuze combinaties en bekende debattrucjes tot mompelende waanzin. Van het bezit van dit rijke arsenaal was ik mij niet bewust, noch destijds, noch thans, net zomin als ik mij ervan bewust ben, te hebben beweerd dat mijn geachte opponent niet aan bronnenonderzoek doet. Het ging mij ondermeer om zijn opvatting van bronnenonderzoek, die men nu ten overvloede in dit verweer van hem, helaas, duidelijker voor zich ziet.

Ik constateer verder dat mijn geachte opponent meent dat diverse aantijgingen waaronder mijn drie fouten mij in zijn ogen geheel en al het recht ontnemen enige kritiek te oefenen op de schaarse door hem toegegeven fouten. Zijn laatste alinea is van algemener aard: Zo verspeelde hij zijn recht op kritiek. Goed, ik kan vele standpunten waarderen, en mag ik dan vaststellen dat in mijn ogen Dr. J.C. Brandt Corstius, ook na ‘De Muze’, ook na zijn Pléiade-bijdrage, ook na zijn Prisma-boek, en hopelijk ook in andermans ogen, zijn recht op kritiekuitoefenen tóch niet verspeelt? Integendeel: wij wensen hem veel kritische zin toe.

Want ‘Goochelen met een boek’ spreekt boekdelen. Enkele

[p. 765]

opmerkingen: Ieder weet hoe hardwerkende en overwerkte zetters wel eens een steek laten vallen. Maar het zou statistisch interessant zijn na te gaan hoè [en waarom] typografen telkens oververmoeid zijn bij een boek van mijn geachte opponent. Wij moeten dan andere werken uit De Haan's Academische Bibliotheek naast ‘De Muze’ leggen, en naast het Prisma-boek van mijn geachte opponent ettelijke andere delen uit de Prisma- of Aula-reeks. Dit levert ongetwijfeld interessant materiaal op.

Maar ernstiger wordt het wanneer zetters zich permitteren op pagina 55 van ‘De Muze’ en in het register, Sainte-Beuve te herleiden tot St. Beuve. In een Gids-artikel van Dr. J.C. Brandt Corstius [1957, pp. 365 en 387] halen zij dit ook uit. En dat nog wel met een auteur, hogelijk geapprecieerd door mijn geachte opponent, die hem dan ook de eerste maal citeert naar Harry Levin en vervolgens naar Kamerbeek. [Dit, weten wij nu, is het geheim van het synthetische comparatisme].

Ten slotte blijkt de zettersmoeheid een internationaal fenomeen zodra het mijn geachte opponent betreft. De zetter die in zijn Pléiade-bijdrage de Couperus-titel eigenmachtig splitste, heeft met fijn aanvoelingsvermogen De Vieilles Gens aangebracht achter deel 1 van de titel, en Choses qui passent achter de rest. Hij zag bovendien nog kans haakjes aan te brengen die er volgens Dr. J.C. Brandt Corstius' verweer blijkbaar niet waren. Alleen lijkt ons dit enigszins onwerkelijk.

Maar wat is wel werkelijkheid in deze zaken? Vandaag de dag lezen wij dat de auteur van ‘De Muze’ zich aldaar beperkt tot de behandeling van enkele constanten van de historie der Europese literatuur. Dat is gloednieuw; vooral nu men weet dat mijn geachte opponent bezwaar blijft maken tegen mijn zienswijze inzake zijn aziatische perspectieven. Maar goed: constanten; ik meende enkele constanten na te kunnen gaan in dié werken van de auteur die voor mij als leek bestemd zijn. Nu mogen wij geen passages rapprocheren als ik doe op pagina 633 onder en 634 boven, horen wij. Maar passage nr. 1 heeft een staartje, en wel: Het is echter te vroeg

[p. 766]

om hierover meer te zeggen dan in het laatste hoofdstuk van dit boek staat; men wordt aldus door de auteur zélf verwezen naar de tweede passage, waar de auteur een enormiteit aan Goethe toeschrijft. Volgt de lezer de auteur, dan mag dat niet. Kan hij hem niet volgen, dan is de lezer de misleider. Wij weten nu nog niet of de compilatoire comparatisten verschoond mogen zijn van ‘linguistic proficiencies’ of niet.

Maar het is toch zo eenvoudig. Een lezer maakt een auteur attent op onhoudbare dingen. Wat doet de auteur? Hij neemt ze terug of zegt gauw iets anders, en stelt dan zijn lezer aansprakelijk voor wanbegrip. Wat doet de lezer? Hij snapt het nu wel, en betreurt.

Komt een lezer tot de slotsom dat enkele werken van de auteur berusten op spieken? De auteur verplettert de lezer door subtiel te onthullen dat, compleet met risico's, zijn hele opvatting - onder een dure benaming - inderdaad gebaseerd is op spieken. En de lezer, hij betreurde voort.

Het citaat over het strikt wetenschappelijk essay: mag men, ja of nee, daaruit afleiden wat de auteur zelf erop laat volgen? Men leze: Dergelijke essays zullen geschreven worden door wetenschappelijk gevormde en werkzame auteurs op het gebied van de cultuurhistorie en de kunsten. Men kan er onder de nederlandse essays evenzeer Huizinga's Herfsttij der Middeleeuwen toe rekenen als Dijksterhuis' De Mechanisering van het Wereldbeeld. Punt. Men kán, met veel goede wil, uit de passage halen dat het hier een ontwikkelingsfase van het essay betreft, maar wélke? Een actuele dan toch. Men ziet de auteur nu achteraf aankomen met een onderscheid dat hij nu juist in zijn boek niet maakt. Men neemt dit voor kennisgeving aan: methodiek.

Wat de didaktiek van mijn geachte opponent aangaat: ik heb er geen wanbegrip voor, helaas, ik ken dit toontje maar al te goed, en ik heb het met klem naar het obscurantisme verwezen. Het is het goed recht van de auteur ermee door te gaan. Wie denkt nog aan de chinese muur als hij [...] hoort: [volgt een modern chinees gedicht]. Ja, wie denkt nog aan de muur van Hadrianus als hij hoort: [volgt een gedicht van Edwin Muir], Maar ik verwaarloosde het bezielende karakter van de didaktiek, reeds door Vestdijk bestempeld als

[p. 767]

‘zulke weerzinwekkende phrases’: over het futurisme schrijft mijn geachte opponent dat het een strijd was tegen een classicisme, d.w.z. tegen verstarring, die de wens deed opkomen [heus!] de musea te bestormen en af te breken.

Maar betreuren wij dat het nóg ongelukkiger kan uitvallen: ietwat malicieus ongetwijfeld, heb ik terloops gezegd dat in schrijver's Pléiade-bijdrage meer staat dan de ongelezen gesplitste Couperus, en het daarbij gelaten. Aangezien het boek duur is, zijn verwijzingen onpraktisch. Tot besluit en afronding van mijns geachten opponenten presentatie van de moderne nederlandse letteren vindt men daar dat Van der Graft ‘aimerait redonner au christianisme et à la poésie l'unité intime et vivifiante qui servait l'un et l'autre dans l'oeuvre que Nijhoff avait si bien ébauchée avec ses jeux religieux, Het Heilig Hout [le Bois sacré]. Iets leesbaarder: Malgré la foi qu'elle montre en un avenir meilleur, Henriette Roland Holst insiste dans ses poèmes sur le sacrifice, le tragique, la douleur du combat et une réconciliation indispensable pour l'avenir de l'homme. A la suite d'une évolution facile à comprendre, madame Roland Holst devient une admiratrice de Gandhi. Over A. Roland Holst dit erbarmelijke: Pour Roland Holst, la grande période de l'humanité est passée depuis que sont disparus les héros et les bardes qui entendaient la vie et la poésie de façon directe. Il n'y a plus actuellement qu'à idéaliser cet homme de jadis et à attendre l'inévitable ruine de ce monde ainsi qu'il est montré dans Een Winter aan Zee... En moet men kwaadwillig of waanzinnig zijn om op pagina 1125 te lezen dat Multatuli net als Busken Huet in Parijs is overleden? Comme Multatuli, Busken Huet sera déçu par l'immobilisme hollandais, partira pour les Indes et ira finir ses jours à Paris.

Ik betreur ernstig dat ik hier didaktiek en methodiek moet prefereren van leken als Vestdijk in zijn ‘Glanzende Kiemcel’, als Gomperts in zijn ‘Schok der Herkenning’, als Larbaud, door Curtius als voorbeeld geciteerd.

Ik betreur dat ik de Terentianus Maurus van mijn geachte opponent niet bij de hand heb, want in mijn Pseudo-Teren-

[p. 768]

tianus vind ik alleen:

Pro lapsu doctoris habent mala fata libelli.

Wat de rechtzettingen van mijn geachte opponent betreft, betreur ik dat ook ditmaal Couperus' titel nog niet helemaal juist is weergegeven. En ten overvloede betreur ik dat er geen auteur geheten Van Salisbury bestaat. Maar mijn kennis van het compilatoire comparatisme en deszelfs methodiek is gebrekkig. Van Patmos, Van Sevilla, Van Alexandrië, Van Rotterdam: men ontdekt tegenwoordig zóveel auteurs, en de wetenschap gaat zó hard vooruit in een land waar het comparatisme een 30 jaar achterstand heeft in te halen...