Maatstaf. Jaargang 6

[p. 271]

Claudine Witsen Elias
Jany 3 ×

Waarom doen we het niet meer? Waarom wachten we een verjaardag, een sterfdag, een jubileum af om ons te bezinnen op onze vrienden? - Een vraag waarvan het antwoord duizend variaties inhoudt.

Men kieze de zijne: het blijft toch een uitvlucht.

In drie ver uiteen liggende fasen van mijn leven is Jany Roland Holst een ervaring geweest, zij het grotendeels buiten zijn medeweten - En hij vergeve me, dat wat hier volgt, nauwelijks de dichter en zijn werk betreft: hiervan te schrijven is de taak voor vaardiger penbestuurders.

Ik was omstreeks 15 jaar en had met moeite en koppig volhouden aan mijn ouders de toestemming ontworsteld, de paasvakantie met drie vriendinnetjes in Blaricum te mogen doorbrengen in een vegetarisch pension, dat ook buiten het Gooi zekere vermaardheid had. Dat het echtpaar L - de pensionhouders - het vegetarisme beleed, was geheel in overeenstemming met onze verlangens, die gericht waren op het avontuur, het ‘andere’, de vrijheid; en wij - wel-bewaakte stadskinderen - genoten ademloos van hetgeen Blaricum te bieden had, aan wat toen als buitenissig gold: baarden, ribfluweel, reformjurken, houten kralen door het haar, blote voeten in sandalen, avondgesprekken - veelal de astrologie betreffende en ver boven ons bevattingsvermogen - rond de pensiontafel, etc. etc. En toen ons ter ore kwam, dat in de onmiddellijke nabijheid de dichter Roland Holst woonde in een hut, schuilgaande achter akkermaalshout, leek mij dit - hoewel opwindend - in de orde der dingen te liggen.

Heimelijk beraamde ik een plan, waarin ik mijn vriendinnen niet zou betrekken: niet alle zaken zijn in commis-

[p. 272]

sie mogelijk. Zo geschiedde, dat ik op een vroege morgen het slot van de prins ging omsluipen. Waartoe? niet om hem te zien; ik was zelfs doodsbang dat hij zich zou vertonen. Het ging niet om de man, niet om de dichter [van zijn werk had ik nog nauwelijks kennis genomen], maar om een aureool.

- Ik was, onder het lage hout door kruipend, tot vlak bij de voordeur genaderd, toen ik op de drempel een pannetje melk zag staan. Ik versteende. Elk ogenblik kon de deur opengaan en zou hij me betrappen bij mijn bespiederswerk. Ik vluchtte in paniek, maar tevens diep voldaan. - Had het lot iets beters kunnen bedenken om de geeuwhonger van een romantische bakvis te stillen, dan dit pannetje melk, duidend op een ‘naë afwezigheid’?

De tweede ervaring kreeg ik vele, vele jaren later, toen ik op een koude najaarsmiddag, in gezelschap van Nijhoff, voor het eerst Jany in zijn woning bezocht. De duistere Gooise hut had hij inmiddels verlaten voor zijn klein, met riet bedekt huis in Bergen aan de polder, de duinen in het verschiet en ‘het wild licht van overal vandaan....’

De herinnering aan dat bezoek is onwezenlijk, maar desondanks onuitwisbaar. In de tussenliggende jaren was er van toenadering geen sprake geweest; de enkele keer dat we elkaar ontmoet hadden, bleef er een zekere plechtigheid heersen van ‘u’ en ‘mijnheer Roland Holst’. Een barrière van ongenaakbaarheid. En ook nu vreesde ik, door verlegenheid te worden weerhouden zijn gedicht ‘De Prins weergekeerd’, dat ik juist gelezen had en waarvan ik vervuld was, te durven noemen -

- Hij had ons zien aankomen en na een opgewekte begroeting aan de voordeur, leidde hij ons door de smalle gang de kamer binnen. Dat dit hetzelfde niet grote vertrek was, vol boeken, paperassen en elkaar verdringende meubelen, zoals ik het later vaak zou terugzien, wil en kàn ik nog steeds niet geloven.

Wat mij heugt is een wijde in schemering gehulde ruimte, een vloer van zandkleur, een bank ergens en een open, gloeiende kachelmond, waarbij ik onverwijld mijn toevlucht zocht. En terwijl achter mij die beide vogels hun

[p. 273]

lachende gesprekken voerden, heb ik daar gefascineerd en voor het eerst ongeremd iets van zijn zilte element geproefd; zózeer, dat als men mij zeggen zou, dat we die middag geen huis zijn binnen geweest, maar in het duinzand gezeten, starend over zee een laaiende zonsondergang hebben aanschouwd, ik dit onvoorwaardelijk beamen zou.

Over de derde ervaring kan ik kort zijn. Die duurt nog voort en staat om zo te zeggen in volle bloei. Maar spreken over vandaag is moeilijker dan mijmeren over vroeger. De laatste ervaring dan is de weldaad van zijn kameraadschap, die ik bij herhaling ondervind, sedert ik zelf in Bergen de beschikking heb gekregen over een halve bollenschuur, waarheen ik de wijk neem als de stad maar stad is, en waar Jany een trouwe gast is geworden.

En als ik hem nu door het dorp zie fietsen in zijn hazelnootkleurige tweeds, blootshoofds, de befaamde wandelstok tussen hand en stuur geklemd, de stok die zijn talisman is en zijn wimpel, dan denk ik dikwijls: je bent als je stok, stug en zwierig, een feilloze steun voor ieder wie de grond wat te drassig wordt, een onbaatzuchtige makker.