Maatstaf. Jaargang 6

Fanny Kelk
Ter ere van

Teken een portret van iemand, - laten we zeggen: teken een portret van de dichter A. Roland Holst. Maak zijn neus een beetje te dun, zijn oorlelletje een tikkeltje te lang en te dik, de bolte van zijn oog iets te flauw, zijn lip iets te recht, de houding van het hoofd iets te scheef en.... van uw dichter is niets meer te vinden: de ziel is door die paar kleine misgrepen verdwenen en in de plaats van uw model de dichter zit daar misschien een op overwinning beluste sportcrack, een over cijfers piekerende boekhouder, op z'n best nog een heer zonder meer.

Zo is het met het beschrijven haast nog erger: met potlood kan men het vertekende oorlelletje nog bijkrabbelen, met houtskool over de neus vegen, het oog wat verdiepen; met woorden, zinnen, wordt het labyrint, naarmate men eraan verandert, steeds groter. Gaat men tekenen, dan moet men op de vormen letten: weten, intuïtief weten, waarom deze details wèl tellen, andere minder. Zien waar-

[p. 255]

om de haarinplant boeiend is, waarom de knobbel op de neus geaccentueerd dient en waarom de kleur van de das er volstrekt niet toe doet. Al die details hebben een representatieve functie van het karakter en het verleden. Zij vervullen geheime diensten; alle verborgen erfenissen van lang vergane voorouders liggen besloten in hun ordening.

De schilder denkt echter onder het werken niet na over de achtergronden van dit alles: hij kijkt en noteert. Schrijft men over iemand, raakt men hem aan met woorden, dan zit het vele noodzakelijke weten in de weg, en intuïtie helpt maar gedeeltelijk. En iedere keer zal de keuze uit de vele, vele delen van de persoonlijkheid tot een ander totaalbeeld leiden.

Jany zie ik voor me, zoals hij in bruine jas, - de kleur suggereert me, dat het een oude was, maar misschien was ze wel nieuw - een witte wollen das om, op keurig gepoetste schoenen en blootshoofds de trap bij ons opkomt, zijn stok over de arm gehangen. Hij houdt een grote doos met taartjes voor zich uit - aan de keuze kun je zien, dat ze achteloos en toch met voorkeur zijn aangewezen - en hij zegt: ‘Hier is snoep’. De kinderen werpen er zich joelend op en omhelzen hem: ‘Oom Jany, we hebben je haar in de war gemaakt!’ - ‘Maar wat daaronder zit is nog veel verwarder’, zegt oom Jany.

Is dat een bon-mot? Eén van de bonmotten van Mottige Janus, zoals hij zich ironisch noemt? Of is het zo maar melancholie? Melancholie van de dichter? Van de jeune premier? Van de oude vriend? Van wie van de drie?

Zonder stok zag ik Jany nooit, zelfs op de fiets niet. Ik zal nimmer zijn glimlach vergeten, ironisch-sous-entendu, toen hij heen en weer in een taxi een vergeten entreebiljet moest halen en als fetisj de stok mee in de taxi nam.

De figuur, samengevat in een krantenartikeltje voor het grote publiek, zou weinig lijken op de man, die een goed vriend, vervuld van de onvergelijkelijke trouw die Jany in zijn vriendschappen kenmerkt, zou beschrijven, en even weinig op het beeld, dat een verliefde vrouw voor ogen had, al zouden de laatsten misschien met een glimlach van verstandhouding elkaar herkennen: dikwijls over u gehoord.

[p. 256]

Voor iedere man zijn een functionele en een vriendschappelijke beschrijving mogelijk en uiteenlopend, maar bij A.R.H. zijn die figuren elkaar welhaast vijandig gezind; de een wil niets met de ander te maken hebben, geen van drieën duldt inmenging in zijn bestaan. Ze vertellen over elkaar of ze verre kennissen zijn, relaties die uit wellevendheid niet roddelen, zo nu en dan een spottend grapje maken. De man van de wereld koketteert misschien af en toe met de gaven van de poëet, haalt hem aan - citeert zijn limericks.

Het geheimzinnige is, dat deze drie figuren hun hele leven bijeen zijn gebleven, - dat geen van de drie de andere twee ooit in de steek gelaten of verwaarloosd heeft en dat zij alle drie hun eigen, in zo ver-uiteenliggende milieus gewortelde banden onderhouden hebben. Zij kennen hun eigen en tegelijk gemeenschappelijke stilte, en maken misschien daardoor hun hoeder zo geliefd.

Die geliefdheid, de aantrekking van A.R.H., ligt niet alleen in zijn eigenschappen, maar in het feit dat die eigenschappen getoonzet zijn door een groot artiest, een muzikale zwerver.

Zelden heb ik iemand met minder spijt, rustiger, en toch zo bewust, vol weemoed, de jaren als bomen zien voorbijstappen, elke boom, hoewel nooit eerder gezien, in zijn hoedanigheden herkennend, op die plek verwachtend, de puntige keien op de grond wetend, de grijze, ijle nevelen tegemoet, in zijn ogen en in zijn tred de weelde van het wijde land vol zon en schaduw, dat hij doorgegaan is en de glans van de geziene bruid: de zee.

Steeds ijler en kaler wordt het bos, tot het bijkans fossiel zal zijn. Zo vindt zijn dichterlijk vermogen dan waarschijnlijk wel zijn oorsprong in het kristallenrijk: volgens hem zelf vinden immers de drie rijken die over de aardbodem heersen, het plantenrijk, het dierenrijk en het kristallenrijk hun voortzetting en weerklank in de menselijke natuur.

Zijn bos is slechts in zijn poëzie voor anderen toegankelijk; het is een natuurreservaat, voor hem alleen. Wij, zijn vrienden en zijn lezers, kennen het slechts uit wat hij er ons over meedeelt.

Zo is hij tenslotte tot een beschrijving van zijn ziels-

[p. 257]

klimaat op dit moment gekomen die misschien wel altijd voor zijn totale levenshouding heeft gegolden: un détachement heureux et chaleureux.