Maatstaf. Jaargang 6

[p. 248]

A.F. Kamp
Dorpeling in bergen

‘In mijn hart heeft Bergen het, en voorgoed, gewonnen’.
Bezielde Dorpen

‘Zal de dichter thuis zijn op zijn verjaardag? Het lijkt niet zeker. Zo vaak verliet hij Bergen, doch slechts om er terug te keren en de vertrouwde wegen te hernemen:

zijn stoel te bezetten in de Oude Prins, voor het Huis met de Pilaren, bij Piet Oldenburg of op het Rus-terras;

zijn ronde te hervatten langs de dierbare toonbanken, verleid door delicatessen van De Wijs & Broers, verlokt door de felle kleur der tomaten bij Kokkes, gevangen in de nicotine-sfeer van De Jongs belezenheid.

Steeds vluchtte hij terug - uit louter zelfbehoud - naar de koestering van juffrouw Meijers zorgen, hij bekwam in de schaduw der Klompen, hij bezag zich in den spiegel, die soms tranen plengde als kristallen’.

Ziehier een aanhaling uit het kleine feestschrift, uitgegeven op 23 mei 1948 bij de zestigste verjaardag, behaald door de dichter van dit dorp.

De tijd gaat snel. Het lijkt als de dag van gisteren, doch vele genoemden zullen thans ontbreken: mejuffrouw Meijer ontsliep evenals buurman Dirk Klomp. Ook Piet van IJs is heengegaan en diens café werd onherkenbaar gemoderniseerd tot ‘De Heerlijkheid Brederode’, want dit dorp, de geschiedenis niet achtend, kent in zijn fantasie geen grenzen. De dikste zuil der pilaren doet in een soortgelijk etablissement gewaardeerde zendingsarbeid in het nabijgelegen Alkmaar.

Doch al het overige bleef op zijn landelijke plaats, de verder vermelde zaken zijn nog in dezelfde vertrouwde handen, geen toonbank werd verzet, geen glimlach verstarde. Alleen de spiegel geeft ontmoedigende blijken van

[p. 249]

het zogezegde ‘weer’ en kaatst ook de opgewektste blik vol somberheid en wantrouwen terug.

Het Kunstenaars Centrum Bergen, in mei 1948 nog maar net één jaar uiterst labiel op de been, bepaalde van deze ere-schriftuur, zijn eerste gedrukte publikatie, de oplage op.... één exemplaar, den dichter gewijd en aangeboden. Het was liefderijk in perkament gebonden, Dirk Vis voorzag het van fijne pentekeningetjes met veel winter en woeste zee, waardoor het minuscuul geschriftje zienderogen tot foliant uitbloeide. De opbrengst van vijfentwintig drukproeven, alszodanig in de omvangrijke kolofon vermeld, en door dorpsgenoten met graagte afgenomen, maakte het uitgaafje mogelijk, want men is in het Bergense soms op de vreemdste momenten zeer zuinig...

Niet veel is er meer over van de rurale rust, die Holst eens naar de kuststreek trok [1918], eerst op kamers bij Bok aan de Russenweg, al gauw [1921] in het eigen huis aan de Nesdijk. Maar de nachten bleven zonder gerucht, de nachtegalen overleefden het verdwijnen van de tram, door de buiten-seizoense week behoort het dorp onverkort de Bergenaren. En, al wordt de straatverlichting versterkt en uitgebreid, het moet een open vraag worden genoemd of het huidige geslacht nog zal beleven, dat zij ook na middernacht brandt.

Vele en onzienlijk zijn de bindingen van dorp en dichter, als de meeste ware gevoelens kwalijk in woorden te vatten.

Hoe oneindig lang geleden toen de dichter, als associé van de eerst recent overleden toneelclub ‘De Maskerspelers’, met de rol van jeune premier in Top Naeffs stuk ‘Aan Flarden’ sindsdien onverwelkte lauweren oogstte.

Men moet al toevallig bij dezelfde melkvrouw zijn om Afra zorgelijk te horen prevelen, terwijl zij twee flessen op zij zet: ‘Die komt Roeland straks halen’.

Een dagelijkse, welkome bezoeker, de postbode, bracht in de loop der jaren tonnen papier in boekvorm aan, bezorgde getrouw de vele enveloppen, vaak in hartverscheurende pastèl-tint uit aller Heren landen. Hij weet waar hij de

[p. 250]

lading moet deponeren als gehoor onverhoopt mocht uitblijven.

De schoenmaker komt niet zelf. Meneer brengt zelf zijn stappers even aan, zet zich een wijle naast priem en pekdraad om te luisteren naar de altijd leerzame visie van zijn gastheer op enig boeiend segment der dorpspolitiek, op gevaar af dat de ambachtsman zich niet houdt bij zijn leest.

Het pand Nesdijk 7 staat op een terpachtige verhoging. Inkijken is overigens toch niet wel mogelijk, want de vensters in levendige ruitvorm beginnen hoog in de gevel.

Men bereikt de woning langs een modest voorterrein, een onbestemd agrarisch gewas voortbrengend dat wuivend riet het meest nabijkomt. Er klinkt voor de visite een aangenaam wilde ouverture uit, als de wind het bespeelt. Matthieu de Sain mag hier slechts maaien met een periodiciteit van decennia.

Het huis mist een opvallend kenmerk van Bergense welstand: er ontbreekt een suite. De ervoor in de plaats gekomen kamer vergoedt echter veel. Zij lijkt ei-vol, doch wordt als een sombere leegte ervaren wanneer de gastheer niet achter zijn ovale tafel zit.

In bibelots, snuisterijen, boeketten wedijveren herinnering en stof. Ieder eerder dan de huisheer kan een gezocht werk vinden op de overladen boekenplanken, op de tafel, op de bank, op de grond.

Een modern wandkleed misstaat niet, maar bezoekers van vroeger hebben moeite met twee eigentijdse verworvenheden: telefoon en pick-up.

De oliekachel, sinds een jaar de trouwe Godin naar krachten vervangend, heeft tenminste nog de reputatie de meest geruisloze ter wereld te zijn

Talrijk zijn de reguliere gasten uit het dorp in dit huis, dat aan velen daarbuiten gastvrij en zorgeloos voor weken ter tijdelijke woning werd afgestaan bij afwezigheid van de eigenaar.

Weinigen durven aanbellen als in de noen de door weer en wind geteisterde carte, per punaise aangehecht, het verzoek meldt:

[p. 251]

Dit luidt de middagrust in. Maar op een kwade dag rukken toch op dit geheiligd uur twee knaapjes ferm en overtuigend aan de bel. De ontwaakte dichter steekt zijn woedend hoofd uit het bovenraam en roept: ‘Hebben jullie dat bordje niet gezien?’ Doch de argeloze repliek: ‘We kunnen niet lezen’ verdrijft iedere boosheid.

‘Hoe innig bevoorrecht’, zegt hij tot zichzelf, nu klaar wakker en ziet het tweetal na, dat volmaakt gelukkig met een pak oude kranten wegmarcheert.

Relaties met de Kunst in dit dorp? Alleen de afgepaalde stroom van en naar het Kunstenaars Centrum vinde hier vermelding. Van de stichting in 1947 af tot op de huidige dag heeft Roland Holst, ongeacht een kritischer instelling van wie zich uit zijn omgeving te verlicht wanen het Centrum voor vol aan te zien, achter deze organisatie gestaan. Met al zijn gezag. Met al.... zijn relaties. En nimmer, nee nooit ging enig bestuurslid onder de zon, noch onder de gesternten heen met lege handen. Dat wil zeggen: zonder de gevraagde toezegging, afgezien van de genoten consumptie, of liever desondanks.

Het abundant persoonsarchief levert onder de R ten hoogste een briefje op dat aldus luidt:

[p. 252]

17 XII 1949
Amice,
Je bent me toch een lastpak: daar kom ik argeloos na enkele rijkelijk begoten Gooische dagen, hier vanmiddag uitgeput terug, en laat me daar, tussen een post van je-welste, jouw vriendelijke opdracht vinden... Dank zij een borrel beviel ik van een kwatrijn (z.o.z.) en hoop dat dit aan je bedoeling beantwoordt. Het plaatje van Van den Idsert is heel charmant en ik wil er graag naast staan...

Er zijn meer van deze december-missives. Zij antwoorden altijd op de hoogst denkbaar gestegen nood, want per 1 januari moet elk kunstlievend lid een grafische of andere attentie in de bus vinden, liefst met verdichte tekst. Zo in 1950 het kwatrijn naast een houtsnede die nog de ganse oudervreugde van de jonge vader bij de geboorte van zijn eersteling uitstraalt, toen de afdruk in kleiner kring dit feit wereldkundig maakte.

Waar het vee loeit en waar de meeuwen kermen,
daar kermt en bloeit de Kunst binnen de termen
van kleur en woord, en Zij verdient voorwaar,
dat wie Haar minnen, Haar daar ook beschermen.

Het volgend jaar was het al niet anders. Wie Holsts openingsrede aanhoorde bij de tentoonstelling van Matthieu Wiegman verlangde de essentie op schrift. Deze werd per 1 januari thuisbezorgd, gesteld tegenover een feestelijke boom vol gevederde fauna met vrolijke kleuren, door Rie Kooyman zelf stuk voor stuk gesierd. Men zou, dit lustige tafereel ziende, een wat andere tekst verwachten, maar in Bergen kan dat heel goed:

Het democratische is het gelijkmakende, het verzoenende, het horizontale: het grasveld.
In de maatschappij moeten wij, naar ik hoor, de democratie aanhangen.

[p. 253]

 

De Kunst echter, staat of valt, óók in een democrat tische maatschappij, met het aristocratische, het ongelijke, het onverzoenlijke, het verticale: de eik.

Bij het eerste lustrum van het Kunstenaars Centrum in 1952 deed ook Holst zich desgevraagd horen, aangekondigd met eigen verzen. De katheder naderend, riep hij al van verre: ‘Ik heb goed nieuws! Geen verzen, maar anekdotes!’

‘Bezielde Dorpen’, geschreven bij het tienjarig bestaan in 1957 op verzoek van het bestuur, moge dan Bergen nauwelijks noemen - het gehele geschrift is Bergen, ‘oud dorp waarin het leven het kàn winnen van de woestheid en de moeheid dezer wereld’.

De vraag rijst of Holst, nog steeds werkend lid, op grond van zo duidelijke verdiensten niet in aanmerking behoort te worden gebracht voor een bevordering tot ere-lid. Wie de lokale toestand ook maar enigszins kent, billijkt dat het Centrum, slechts door overmacht gedwongen, de dichter uit de staat van gewoon werkend lid zou verheffen, in welke kwaliteit hij immers zo onnavolgbaar nuttig is en tot in een verre toekomst kan blijven. Overigens wordt vrijmoedig aangenomen dat hij zelf niet méér zou wensen dan de titel ‘werkend lid’. Zo ook werd hij aangesproken in het kreupelrijm dat men hem uit deze kring bij zijn 65ste verjaardag zond. Het vergezelde een welhaast manshoge kruik Bols, zekerheidshalve vermomd als bevallig vrouwspersoon.

Maak - werkend lid en dichter -
Deez' dame spoedig lichter,
Zo niet van zeden dan toch van gewicht,
Zorg niettemin dat zij U niet ontwricht.
Wij geven op Uw levenspad haar mee.
bestuur en leden van het k.c.b.

En wat in 1958? Voorbereidingen zijn getroffen. Meer worde hier niet gezegd.

Helder staat alle ter plaatse bij de Kunst betrokkenen voor de geest wat Roland Holst voor het Kunstenaars Cen-

[p. 254]

tram Bergen in woord en geschrift heeft gedaan, tot het gezag ervan bijgedragen door zìjn autoriteit.

Uit deze overmaat wellen natuurlijke gevoelens van dank en verbondenheid, die zich mengen met de bede voor een onafzienbare rij van jaren behouden in dit dorp: onafgebroken in welstand thuis, in gezondheid op fiets en terras, met gehardheid in zee, in vriendschap met allen.

En onveranderd na tien jaren klinkt op deze dag de wens van Bergens kunstenaars en dus groter gezien van Bergen zelf: ‘Moge temidden der oude genegenheden, gebonden aan deze plaats, van hier zijn stem blijven klinken, durend getuigend van den eeuwigen luister van den menschelijken geest’.