Maatstaf. Jaargang 6

[p. 214]

Jacques den Haan
Mijn Eliot

Aangezien ik altijd eerst morgen weet wat ik vandaag aan de telefoon had moeten zeggen, verbaast het mij minder dan dat het mij pijnigt, na dagen van gepieker tot de slotsom te moeten komen, hier met een onmogelijk uit te voeren opgave bezig te zijn, moeiten die ik mezelf door een resoluut en tijdig telefonisch ‘neen’ had kunnen besparen. Ik geloof te mogen zeggen dat ik tot de vrienden van A. Roland Holst behoor, maar ik ben te laat in die positie gearriveerd om tot zijn intieme vrienden gerekend te kunnen worden en daarmee tot hen, die bijvoorbeeld iets kunnen weten van de wordingsgeschiedenis van sommige verzen, waarmee de basis gelegd zou zijn voor een belangwekkende en oorspronkelijke bijdrage. Het is verder natuurlijk onzinnig een stuk te schrijven over wat zijn verzen in bepaalde perioden van mijn bestaan voor mij betekend hebben. Er ontstaat dan onvermijdelijks iets over mij en niet over hem. Nee... na rijp beraad rest mij niets anders dan wat ‘small talk’ heet, hetgeen op zichzelf niet zo'n bezwaar behoeft te zijn als ik maar niet zo'n heel smalle talker was.

Toen ik de memoires van Duff Cooper - onder meer Engels ambassadeur in Frankrijk - las, heb ik mij goed kunnen verplaatsen in de gevoelens van lichte afgunst waarmee hij over zijn vrouw schreef. Hij had geen ‘small talk’, maar zij zoveel te meer en toen men aan een groot en zeer formeel diner eens opgescheept zat met een zwarte of bruine gast - ik weet niet meer in welk stadium van ont-Kipling het Empire zich toen bevond - die over veel geld, maar geen Engels beschikte, kreeg hij Lady Cooper als tafeldame. Binnen vijf minuten was haar sectie van de tafel de vrolijkste en wisselde zij met haar tafelheer van gedachten via getekende poppetjes. De benijdenswaardige...!

Een klassiek verhaal, met een kloek begin, een uitgebalanceerd midden en een aangrijpend einde kan dit dus niet worden. Ik moet de bestanddelen dezer bijdrage met een

[p. 215]

grove steek aaneenhechten: wat astrologie, meneer Boutens, Norman Douglas' uitleg van de functie van een gentleman, Henry Miller en een wat ongewone bezittelijke vorm in het Nederlandse spraakgebruik.

Wat astrologie. In het laatst van de oorlog had ik in Groningen, dat mij een twintig jaar lang heeft geherbergd, met iemand een ontmoeting, die een reeks gevolgen had. Die gevolgen hebben mij onder meer uit Groningen geleid, een definitieve draai aan mijn leven gegeven en zijn ook lijnrecht de oorzaak van dit stuk. Ik beloof voortaan in de astrologie te zullen geloven wanneer een astroloog mij datum, maand en jaar van die betekenisvolle ontmoeting kan noemen. Mijn geboortedatum staat natuurlijk op aanvraag ter beschikking. In 't kort: ware ik in Groningen gebleven, in mijn huis in Haren, van waaruit het Woeste Hoekje van Hendrik de Vries bijna te zien was en dat een vol en blij uitzicht verleende op het woud, dat Scharlaken Hof heet, dan zou ik in mei van dit jaar de eerste en enige fanmail mijn levens geschreven hebben en wel aan de Heer A. Roland Holst en waarschijnlijk in deze vorm:

Weledelgeboren Heer,
Vergun mij dat ik, een onbekende, U mijn oprechte gelukwensen doe toekomen met Uw zeventigste verjaardag. Uw verzen hebben de weinige wezenlijke momenten van mijn bestaan begeleid. Ik dank U dat U in deze eeuw hebt willen voorvallen. Met alle respect enz.

In plaats daarvan het telefonische verzoek van de man, die Maatstaf redigeert met de stalen vuist in de handschoen van lammetjesvacht: ‘Nee, niet over het wèrk van Jany, maar over de màn’. Niks dus te weledelgeborenheren, maar ‘Jany’ en daarmee de spot van lieden, die zullen denken: Hij blij dat hij ook ‘Jany’ mag zeggen! En daar hebben ze dan gelijk aan. Ik ben inderdaad blij en vereerd met de vriendschappelijke omgang met een dichter, wiens verzen ik zovele jaren lang op zo'n grote afstand zo vurig heb bewonderd.

[p. 216]

Roland Holst heb ik voor het eerst ontmoet aan tafel bij de schilder Wim Schuhmacher - twee meesters van het licht, beiden beschrijvers van

‘het onstuimig rijk
van blinkend, ledig en oneindig licht.’

beiden dienaren der volmaaktheid. Er zijn fragmenten van doeken van Schuhmacher, die als onderschrift zouden kunnen hebben:

‘Wat is dieper dan het licht
en geheimzinniger dan helderheid?’

terwijl hij de bloemen geschilderd heeft, die Roland Holst beschreven heeft:

‘Er zullen enkle hooge bloemen zijn en
een stilte alsof verborgen open oogen
ons aanzien en waarin ons de onbewogen
bloemen als zichtbare geheimen schijnen.’

Ik reisde toen veel door Nederland en Roland Holst nodigde mij uit, als ik in Alkmaar of Bergen moest zijn, bij hem te logeren. Dat heb ik volgaarne gedaan en in dat huis ‘tusschen het luiden van de zee en het loeien van het vee’ een zorgzaam gastheer gevonden, die mij inderdaad oprecht verraste toen hij met een helaas in onbruik rakende vormelijkheid zijn glas hief en tegen mij zei: ‘Zullen we elkaar maar bij de naam noemen?’ Hij vertelde mij toen ook de anekdote van de dichter Boutens, die eens op zijn sociëteit door een man werd doorgezaagd over Goethe - was het Goethe? - en die, met een ongeduldig gebaar zijn krant bevouwend, zijn kwelgeest toevoegde: ‘Meneer Goethe en ik, meneer, wij hebben elkanders werken nooit gelezen’. Hij vertelde mij dit met een instemming, die ik voor mijzelf verklaar uit de gehechtheid van zowel Boutens als Roland Holst aan de isolerende invloed, die het woord ‘meneer’ heeft op die lieden, die nog niet helemaal verolifant zijn,

[p. 217]

terwijl ik voorts vermoed, dat beiden het ook eens zijn met Norman Douglas, die de functie van een gentleman omschreef met: ‘Never be rude unless you mean to be’.

Mij viel toen reeds op, dat Roland Holst zich bewust en opzettelijk afsluit voor bepaalde vormen van de samenleving, voor bepaalde kunstuitingen en voor sommige mensen. Hij ontkent ze niet, maar wil niets met ze te maken hebben, een instelling, die trouwens soms met zoveel woorden omschreven is in zijn proza en natuurlijk voorwaarde was voor de, in zekere zin mystieke concentratie van bijvoorbeeld Een Winter aan Zee.

Deze opzettelijkheid werd mij geheel duidelijk toen we eens met een groot gezelschap aan tafel zaten. Een van mijn vrienden, een romanschrijver, zat naast Roland Holst en wilde, uit een overvol gemoed, een gesprek met hem beginnen over Henry Miller, een schrijver, die Roland Holst naar ik aanneem, vele letterkundige decibels te luid is. Het gesprek werd dan ook vrij bot afgebroken, waarop mijn vriend mij later aanklampte en zei: ‘Zeg, die Roland Holst van jou, dat is een...’ [Nee, dat gáát niet in een verjaardagsstuk]. En of ik nu al aanvoerde, dat hij in de eerste plaats ‘mijn’ Roland Holst niet was en dat er over de tweede aanduiding misschien iets met een derde weg te doen viel, het mocht niet baten en ik geloof dat hij mij nog altijd De Wilde Kim en Onderweg verwijt.

Roland Holst heeft ook wel iets van wat ik een negatief poseur wil noemen, zo iemand, die naar eigen beweren nooit iets leest en geen krant inkijkt, maar die toch altijd terdege weet wat er aan de hand is, als het hem begint te interesseren. Een andere schrijver, die hem bijzonder boos maakt, is de dichter T.S. Eliot. Diens inderdaad zo zelden lyrische en niet altijd diepgaande wijsgerigheid weigert hij bijna overal als poëzie te erkennen, terwijl het in de lijn ligt, dat hij bewondering heeft voor de bard Dylan Thomas, duisterheden inbegrepen. Toch moet er iets zijn in Eliot, waaraan Roland Holst telkens blijft haperen. Hij bekende zelfs eens een commentaar op zijn werk gelezen te hebben! Ik speel wel eens met de gedachte, dat Roland Holst wat de stijl van het

[p. 218]

dagelijks leven betreft enig gevoel zal hebben voor Eliot's Engelse liefde in zijn Amerikaanse hart voor de methode van de ‘understatement’; hij gebruikte de ‘understatement of all ages’ in het vers ‘Journey of the Magi’, waar hij van de grootste gebeurtenis der christenheid zegt: ‘it was [you may say] satisfactory’. Maar buiten het leven van de dag streeft Roland Holst als dichter, als dienaar der volmaaktheid niet naar een benadering per understatement of over-statement, maar naar de exacte weergave der emotie.

Dat ‘die Roland Holst van jou’ is een wat ongewone bezittelijke vorm in het Nederlandse spraakgebruik. Waarom men mij zo dikwijls als bezitter aanduidt kan ik alleen verklaren uit wat mijn vrouw, monkelend, de ‘ausgleichende Gerechtigkeit Gottes’ noemt. Ze doet dat omdat ik, administratief worstelend met de papierberg waaronder het blanke ras binnenkort te gronde zal gaan, haar wel eens iets toevoeg over: ‘Jouw Drees...!’, aangevuld met een enkel epitheton ornans over een van zijn ministers, de onmiddellijke oorzaak van het formulier in kwestie..

Bij nader inzien geloof ik dat ‘ornans’ hier niet exact de emotie weergeeft.] Aan die ‘Gerechtigkeit’ moest ik weer berouwvol denken toen ik mede aanzat aan het diner ter ere van de 69ste verjaardag van Roland Holst en hij mij luide berispte over ‘mijn Eliot’ - verachtelijk op z'n Hollands uitgesproken: ‘Zeg, die Eliot van jou, dat is een barrister, niet een barrister at law, maar een barrister at letters’. Ook hier mocht natuurlijk niets baten, ik werd terdege onderhanden genomen over de Four Quartets, The Waste Land en wat T.S. allemaal meer op z'n kerfstok heeft. 't Mankeeerde er maar aan dat ik van de ‘murder in the cathedral’ beticht werd!

Vergevensgezind als ik ben, heb ik hem later hopelijk vermaakt met de ‘pun’ op de beroemde monoloog van Macbeth: ‘To-morrow, and to-morrow, and to-morrow’ etc. waarvan dan de regels: ‘it is a tale / Told by an idiot, full of sound and fury, / Signifying nothing.’ tegenwoordig luiden:

[p. 219]

 

‘it is a tale

 

Told by an Eliot, full of Pound and fury,

 

Signifying nothing.’

Ik hoop dat hij mij nog vele jaren vaak zal berispen...