Lust en Gratie. Jaargang 17

[p. 131]

Esther Jansma
Wakker zijn

Toen ik de uitnodiging kreeg om iets te beweren over de relatie tussen, pijn, kunst en verdoving, veloor ik die bijna onmiddellijk. Stapels papier zijn altijd mijn wondermiddel geweest en foute stapels papier mijn redding. Brief onvindbaar. Rust in mijn hoofd.

Toen kwam ik natuurlijk degene tegen die me de uitnodiging had gestuurd. Twee degenen. Twee Amsterdamse locaties. Gemiddeld anderhalve vrouw per keer.

De eerste locatie was de poëzieboekhandel van Perdu. Maria Barnas. Slim gezicht. Of ik misschien toch...?

Ik ben dol op slimheid. ‘Natuurlijk wil ik,’ riep ik.

Maar ik schreef niks.

De tweede locatie was Carré. Boekenbal. Pam Emmerik, en even later alweer Maria Barnas. Twee van die slimme gezichten. Dat ik toch echt...!

O ja, dacht ik, voor jullie: alles! ‘Ik ga het doen!’ riep ik.

Weer schreef ik niks.

Nu ligt er een ansichtkaart van Pam.

Dit is mijn laatste kans, ik voel het aan mijn botten. Dus vooruit met de geit.

Ik geloof geen snars van een oorzakelijk verband tussen kunst en verdoving. Er is helemaal geen relatie tussen kunst en verdoving. Nou ja, geen positieve bedoel ik. Kunst die verdooft heet namelijk helemaal geen kunst. Die heet kitsch. Die heet Jeff Koons, en The Bold and the Beautiful, en Babypoezenkalender. Die maakt je dood in je hoofd.

Kunst daarentegen maakt een mens klaarwakker.

Als je wakker bent, voel je van alles. Blijdschap. Opwinding. Pijn.

Misschien is er dus wel een relatie tussen kunst en pijn. Maar dat is dan dezelfde relatie als die tussen kunst en blijdschap, en tussen kunst en opwinding.

Ik heb over verdrietige dingen geschreven. Toch vind ik dat verdrietige dingen geen moer met literatuur te maken hebben. Behalve als

[p. 132]

ze zo worden opgeschreven dat ze literatuur worden. Maar dan zijn het geen verdrietige dingen meer.

Wat de aanleiding van een gedicht ook moge zijn, dat gedicht is die aanleiding niet maar zichzelf, een gedicht. Wanneer ik over pijn schrijf, doe ik dat als regisseur. Ik manoeuvreer net zolang met woorden, beelden, ritmes, afwisselingen, tegenstellingen tot er iets ontstaan is waarvan ik denk: dit is af. En daarmee bedoel ik: dit ding van taal is nu zo afgesteld dat het op de meest effectieve manier die mogelijk is bij mijzelf - en dus wellicht bij de lezer - zus en zulke reacties, emoties, enzovoort teweegbrengt.

Muziek en verdriet, ja natuurlijk, ik jank graag een potje bij het Requiem van Mozart of het Stabat Mater van Pergolesi.

Film en verdriet, ja o ja, tranen met tuiten bij zowat elke familiefilm die rond Kerst wordt uitgezonden.

Maar poëzie en verdriet? Ik ben maar een paar keer gaan huilen van een gedicht. ‘Portret’ van Kopland heeft me aan het huilen gemaakt. Een of twee gedichten van mezelf hebben me aan het huilen gemaakt. Maar dat kwam niet omdat er een verband tussen poëzie en pijn bestaat, maar omdat ik er zo wakker van werd, van die gedichten. Ik ben van een gedicht ook wel eens keihard gaan lachen.

Ik schrijf graag gedichten en die mogen best over verdriet gaan, maar dan manipuleer ik dat verdriet, dan ben ik er de baas over. En als mijn pet ernaar staat, schrijf ik het zo op dat iemand anders erdoor in de lach schiet. Zo helder ben ik als ik schrijf.

Kunst, kortom, is tegengesteld aan verdoving. Kunst is beheersing. Precisie. Wakker zijn.