Lust en Gratie. Jaargang 16

[p. 92]

Hanneke de Klerck
K. of het gevaar van fictie

Bert heeft me K. leren kennen. Hoe K. er precies uitzag, weet ik niet, maar hij leek op Bert. Bert stel ik me voor als een tengere man met gespierde armen. Daar val ik op. De welving van de deltaspier zoals die zich bij magere mannen aftekent in schouder en bovenarm. Van K. nam ik aan dat hij pezig was. K. was een fietser, net als ik.

Of Bert sportte, vroeg ik mij niet af. Al mijn collega's sportten. Het waren grote, grove mannen om wie voortdurend lawaai hing, en beweging. Ze stompten me om mijn aandacht te trekken en ze lachten als ik met een pijnlijk gezicht over de geraakte plek wreef. Toen ik net bij de zaak was, probeerden ze me aan het blozen te krijgen. Maar van de krachttermen en uitdrukkingen die ze gebruikten, interesseerde me alleen het zeldzame woord waarvan de betekenis me ontging. Dat onthield ik om er thuis mijn woordenboek op na te slaan.

Ik verborg mijn liefde voor woorden. Dat ik las, was al erg genoeg. De keer dat ik in de pauze een roman te voorschijn haalde, pakte dikke Karel van expeditie het boek af. Met een vies gezicht hield hij het omhoog. Ik lachte en keek alsof ik ook niet wist hoe Nabokov in mijn tas was beland.

Ik voelde me met Bert verwant zodra ik hoorde over ‘de professor’ in Kampen. We werkten bij Van Zeeland, de papiergroothandel, hij in Kampen, ik in Amsterdam. Bert was filosoof, ik had Nederlands gestudeerd, en allebei waren we via het arbeidsbureau omgeschoold tot logistiek medewerker. Van fabriek naar magazijn naar afnemer begeleidden we tonnen papier uit Zweden, geschept papier met bloemetjes uit Frankrijk (vier gulden het vel), origamivouwblaadjes.

Ik sprak Bert iedere dag. Of spreken: ik las en schreef hem. In het bedrijf stuurden we elkaar berichten per computer. Zo bleef de telefoon beschikbaar voor de verkopers van de buitendienst die er een bloedhekel aan hadden de in-gesprek-toon te krijgen.

‘Heb je nog 50.000 oblong,’ vroeg Bert, en ik schreef terug dat er geen

[p. 93]

oblong meer in voorraad was maar dat we het konden laten snijden.

Ik klaag niet. Met dat Nederlands van mij en zonder onderwijsbe-voegdheid was ik nooit aan een andere baan gekomen. Ik vond het werk niet erg en ik was blij dat ik niet meer de hele dag alleen thuis zat. Ik hield me staande tussen de jongens. Ook al kon ik geen schuine mop onthouden, ik lachte erom, en dat was goed genoeg.

Waarschijnlijk had Bert het moeilijker dan ik. Een filosoof. Dat is nog erger dan een neerlandica.

Bert heeft me K. leren kennen. Maar ik lokte de kennismaking uit. Na een zakelijke mededeling over vierhonderd pakken printpapier die naar Kampen onderweg waren, verzuchtte ik dat ik verbeelding genoeg wilde hebben om ooit één zo'n pak te beschrijven.

‘Je moet gewoon beginnen,’ schreef Bert terug.

‘Hoe dan?’ wanhoopte ik.

‘Altijd hield K. zijn gordijnen gesloten,’ antwoordde Bert.

Ik verraste mezelf. ‘Pas als hij op straat kwam, zag hij of het buiten zonnig of somber was. Zo kwam het dat K. vaak niet gekleed was op het weer.’

Bert reageerde onmiddellijk. ‘K. trok het zich niet aan als de mensen naar hem keken.’

Dat vond ik mooi. Ik word verlegen als ik aandacht krijg. K. niet. Ik deed mijn best om me in hem te verplaatsen en schreef: ‘ “Veranderlijk klimaat,” zei K. tegen voorbijgangers die op een stralende dag een verbaasde blik wierpen op zijn lange, donkere regenjas. En zijn toon was zo overtuigend dat de anderen onwillekeurig omhoogkeken, op zoek naar een plotseling overdrijvende regenwolk.’

Tevreden stuurde ik K. terug naar Bert.

K. vrolijkte mijn dagen op. Opgewonden kwam ik op kantoor, benieuwd hoe het met K. zou zijn, benieuwd vooral naar wat ik hem zou laten doen. Ik hoefde niets te verzinnen, ik kon volstaan met het invullen van de contouren die Bert had getrokken. Het was of hij me plaatjes liet kleuren die hij met zwarte viltstift had getekend.

[p. 94]

Ik begon me te oefenen in K. Bij alles wat ik deed, bij alles wat me overkwam, probeerde ik te bedenken wat K. ervan zou vinden, hoe K. zou reageren. Op straat bekeek ik voorbijgangers met andere ogen. Ik verzamelde bewegingen, gebaren en tics. Voor K.

Iedere dag werd het beeld dat ik van K. had completer. En toch hield hij iets ongrijpbaars. Iets dubbels.

Ik wist niet hoe oud K. was. Begin twintig dacht ik omdat hij zich, net als ik, alle namen kon herinneren van leraren en klasgenoten op de middelbare school. Maar K. kon evengoed tegen de veertig lopen, zo oud als ik vermoedde dat Bert was. Want hij was merkwaardig ongehaast door zijn studie gerold, en begrippen als ‘temponorm’ of ‘prestatiebeurs’ waren hem vreemd.

K. had het onzekere dat ik van mezelf kende, maar Bert maakte hem besluitvaardig. Een enkele keer kon ik de verleiding niet weerstaan en bracht ik hem in situaties waarin ik zelf verkeerde. De dag dat K. zijn bovenbuurman de huid had volgescholden wegens de geluidsoverlast, klopte ik op de deur van mijn bovenbuurjongen en sprak hem toe in K.'s woorden. Wat met redelijkheid en voorzichtig vragen nooit was gelukt, kreeg ik nu voor elkaar.

Sindsdien groet de buurjongen me.

Ik raakte verslingerd aan K. Ik kwam vroeger op kantoor en ik ging later weg om hem maar zo lang mogelijk bij me te hebben.

De jongens merkten dat ik meer op de computer deed dan de voorraad volgen. Ze plaagden me, dachten dat ik een elektronische verhouding had met een collega van een ander filiaal. In Parijs, misschien, want die Fransen...

Ze hadden gelijk en ze zaten ernaast. Geen Fransman was in staat mij te verleiden. Maar ik had iets met K., dat geef ik toe. Hij was me nog vertrouwder en vreemder dan de jongens op wie ik verliefd was. En toch kon ik nooit voorspellen wat hij ging doen.

Ik dacht zo vaak aan K. dat ik hem overal begon te zien.

Hij fietste me tegemoet op de andere oever van de Amstel, op een

[p. 95]

racefiets, in een spijkerbroek. K. vond een zeemleren kruis flauwekul. Ik meende een glimp van hem op te vangen achter het raam van een tram, van een bus, van een rondvaartboot. Eén keer, op een zonnige dag, volgde ik minutenlang een magere man in een donkerblauwe regenjas. Pas toen hij stilstond, zijn jas uittrok en die keurig opgevouwen over zijn arm schikte, besefte ik mijn vergissing.

‘Ik dacht dat ik K. zag,’ schreef ik Bert in een terzijde.

Bert antwoordde niet. Hij stuurde K. terug en schreef boven de tekst: ‘Voort, voort, altijd maar voort.’

Bert had gelijk. Ik moest hem niet rechtstreeks aanspreken. Wat had ik van hem willen weten, wat had ik hem willen vertellen? De getallen, de kleuren? Wilde ik hem schrijven: ik ben 25, 1 meter 75, 58 kilo, mijn ogen zijn blauw, mijn haar is donkerblond, mijn favoriete kleur lippenstift is bruin. Feiten zeggen niets. Alles wat ik van Bert wilde weten, zei hij door K., alles wat ik hem kon vertellen, kon hij lezen in K. Wij hadden K. gevormd. Hij bestond uit onze obsessies en gedachten.

Nooit heb ik me met iemand zo verbonden gevoeld als met Bert.

Ik schrok niet toen K. ruwer werd. In een café waar Bert hem bracht, sloeg hij plotseling in op een jongen die hem een vuurtje weigerde en daarbij verzuimde hem aan te kijken. Ik vond de aanleiding futiel, maar omdat K. nu eenmaal aan het vechten was, beschreef ik zijn tegenstander minutieus. Hij leek in alles op de heao-er die bijverdiende in het magazijn en zich bij de jongens populair wilde maken door over mij te spreken als ‘die gleuf van logistiek’. Ik voel nog het plezier waarmee ik K. het kraken liet horen van het neusbeentje, ik zie weer het bloed sijpelen over een weke mond en een wijkende kin en het langzame, verbijsterde tasten van een hand over een gehavend gezicht.

K. klopte zijn kleren af en wilde het café verlaten, maar nog voor hij bij de deur was, werd hij besprongen door vriendjes van mijn heao-er. Ik wist hoe het af zou lopen en toch maakte Berts beschrijving van de a kloppartij dat ik vreesde voor K. Ik kreeg een kluwen armen en benen

[p. 96]

te zien waarbij onduidelijk bleef wat er gebeurde, wie wie raakte, of K. het redden zou. Ik herinner me mijn schrik toen er metaal blonk, zo kort dat ik onmogelijk kon zeggen wat er te zien was geweest. Een mes, dacht ik, een stiletto. Maar na afloop waren er geen steekwonden, alleen kneuzingen, bloedneuzen, ogen die blauw zouden worden en daarna geel.

K. won. Natuurlijk won K. Hij was de held van ons verhaal.

Nee, ik schrok niet toen K. gewelddadiger werd.

Ik schrok pas toen K. viel voor een vrouw die in niets op mij leek. Anna was al ver in de dertig, een beetje gezet (‘een man heeft graag iets om beet te pakken,’ zei K.) en zij praatte over auto's, hypotheken en kinderen met een vanzelfsprekendheid die mij tegen de borst stuitte.

Ik probeerde K.'s aandacht te verleggen naar jongere vrouwen, slimmer, sensueler ook, maar K. hield hardnekkig vast aan Anna, zelfs al wekte hij nauwelijks de indruk dat hij verliefd op haar was. Zoals K. met Anna omging, leek ze op een vroegere geliefde met wie hij nog iets had uit te praten.

Ik nam Anna onder handen. Ze kleedde zich jeugdiger, viel af, las eens een boek. K. leek het te ontgaan. Toen ze op een dag samen aan een cafétafeltje zaten, pakte Anna, mijn jonge, sprankelende Anna, midden in een monoloog van K. zijn vingers en stopte die in haar mond.

Abrupt trok K. zijn hand terug en schoot overeind. Hij was woedend. ‘Verdomme, Bert,’ schreef ik, geheel tegen onze stilzwijgende afspraak in, ‘zo'n sukkel is K. toch niet!’ In het verhaal haalde ik Berts laatste regel weg, zodat hij ruimte had voor een passender reactie.

Bert antwoordde niet. Hij stuurde K. ook niet terug.

Na twee dagen schreef ik een nieuwe boodschap. Ik kreeg haar integraal terug. Een computerstoring, dacht ik. Maar 's middags had ik evenmin succes. Een verkeerde adrescode, zei systeembeheer. Ik probeerde het opnieuw en lette extra goed op om geen tikfouten te maken. Toch ging het mis.

Ik belde Kampen.

[p. 97]

‘Bert?’ vroeg een man. Ik hoorde iemand iets tegen hem zeggen. ‘O, wacht,’ zei hij toen. ‘Bert! Die werkt hier niet meer. Dat is alles wat ik er van weet. Ik kende hem niet zo goed.’

Ik verveelde me zonder K.

Ik verdroeg het gestomp van de jongens niet meer. Hun moppen werden te flauw. Al snel gingen al hun schunnigheden over mij.

Ik doe niet veel tegenwoordig. Ik zit thuis. Soms schrijf ik wat. Je moet gewoon beginnen, had Bert gezegd. Maar hij had meer fantasie dan ik.

Dacht ik.

Vanmorgen las ik een berichtje in de krant. Ik heb het uitgeknipt. Het ligt voor me op tafel:

aanvechting Een 38-jarige man heeft de afgelopen weken in Zwolle vijf vrouwen tussen 21 en 37 jaar aangevallen met een blok ijzer. Na zijn aanhouding zei hij altijd ijzer bij zich te hebben en soms de aanvechting te krijgen om mensen die hem minachtend bejegenen ermee op het hoofd te slaan.

Dat had K. kunnen zeggen.

Ik.

Of Bert.