Lust en Gratie. Jaargang 15

[p. 86]

Videostills. Maria Barnas

[p. 87]

Maria Barnas
Wat maakt het licht uit

‘Rood staat je goed,’ zeg ik.

‘Ik draag nooit rood,’ zegt de jongen.

Het is warm en het is nog geen lente. Ik denk dat ik geen verbeelding heb. Als ik niet oppas raakt alles in de war: haren, lint. Gedachten, woorden, de dingen en ik doe in dit verband niet terzake.

Alles wat in de wereld is, bestaat in taal en ik heb geen idee wat dat betekent. Behalve: Het is gemakkelijk tevreden te zijn met woorden voor wie niet goed luistert.

Het papier dat een vrouw om de gele bloemen wikkelde, glijdt van het tafelblad zoals ik afdwaal.

Hoe meet je het gewicht van een woord als ‘verdwijn’. Taal is niet te quantificeren. Zoals zwaartekracht niet te meten is. Als zwaartekracht te kwantificeren was, zou berekend kunnen worden wanneer het heelal is ontstaan. Zou het gedrag van alle materie voorspelbaar zijn. De vraag of god bestaat zou beantwoord zijn, zei een jongen tegen mij. Maar ik ben vergeten waarom.

Of: ‘Blijf.’

Ik ben ook: zij. Het meisje dat woorden schrijft. Ze probeert te vinden wat de dingen met hun naam hebben te maken. Meestal neemt ze niet genoeg afstand. Ze zou vaker een zonnebril moeten dragen of een andere naam. Zoals jij.

‘Ja,’ zegt een jongen.

Hij staat in de deuropening, wrijft in zijn ogen. Hij draagt felrode boxershorts en een roze overhemd. Zijn haren staan recht overeind. Ik wil opstaan, hem vasthouden. Ik blijf zitten.

‘Ik,’ zegt de jongen.

[p. 88]

Is er iets als een filmdoek in mijn hoofd waarop voorstellingen worden geprojecteerd? Het geprojecteerde is een ruwe, misschien lukrake, montage van allerlei fragmenten. Verbeelding?

Herinnering?

Het is overbelicht in mijn hoofd. Er zijn mensen met glimmende neuzen en rode, niet weggewerkte vlekken in de hals.

Fantasie is een vies woord zei een man. Hij heeft gelijk. ‘Gebruik je fantasie’, wat betekent dat? Soundeffects, special effects, maar vooral beeld. Tuimelend, hectisch en even gemakkelijk weer star, bevroren. Still. Ssst.

Hij zegt vaak: ‘Als ik mijn scriptie nou maar af had.’

Vandaag zeg ik: ‘Wat dan.’

‘Tering,’ zegt de jongen.

Hij heeft zich in zijn vinger gesneden.

Ik probeer te kijken naar mijn situatie als door een lens. Niet wat ik vind is belangrijk, maar hoe het eruitziet. Nee: wat het is. Maar hoe is dat los te koppelen van wat ik zie? Vrijwel alles, of is het alles om me heen, is een verwijzing naar iets, iemand anders.

‘Jij bent altijd met jezelf bezig,’ zegt de jongen.

Dat is niet waar. Het ziet er alleen zo uit.

In mijn kamer staat een bed. Een bed zou ik kunnen omschrijven door de onderdelen waaruit het bestaat op te sommen. Dat zou ik voor alles kunnen doen. Maar dan moet je steeds kleinere deeltjes benoemen om zorgvuldig te zijn.

Ik weet niets over quantummechanica. Behalve dat twee van de allerkleinste deeltjes nooit allebei tegelijk op één plaats kunnen zijn. Dat heb ik onthouden omdat ik het me kon voorstellen. Ik en een ander kunnen ook niet allebei tegelijk op dezelfde plaats zijn. Is dat juist de kracht van elk mens en de daaruit voortkomende frustratie van twee minnaars, de reden waarom ze elkaar zo dicht

[p. 89]

mogelijk naderen? Of: zoals het idee van mijn omgeving nooit samenvalt met de fysieke vorm ervan.

Is dat de reden waarom ik voortdurend denk dat ik te laat ben?

Voor alles. Vroeg opstaan helpt een beetje, maar niet echt.

In taal kunnen twee deeltjes wel tegelijkertijd op één plaats zijn: ‘Ik en jij staan op exact hetzelfde tijdstip op exact dezelfde plaats.’

In taal bestaat alles. Heel even het idee, ook. De ontkenning ervan in de quantummechanica komt ook voort uit dit idee. Ik bedoel: je kunt alleen iets ontkennen wat bestaat.

Ik sta op en kijk uit het raam. De jongen is nergens meer te bekennen.

Er zijn dingen als: boom, gras, bank met lichte poten in beton gegoten. Vast. Schoenzolen wit als spieren als tongen aan ijs, aarde. Waar het licht sneeuwt in hoofden, zoekend naar andere frequenties, ssst. Of suizend in een groen universum hol als het platte beeldscherm dat je ziet na jaren bol glas voor ogen. Platte grond. Is er iets als adem in opluchting? Wie zegt wat dingen zijn.

Dagen, vermoeden, raden.

Ik ben thuis in woorden waar ik me geen raad weet met de dingen. De dingen waarnaar verwezen wordt in mijn hoofd. Verwijst mijn hoofd? Ik geloof niet dat mijn hoofd verwijst. In mijn hoofd bestaan beelden van hoe ik de dingen heb waargenomen.

De dingen zelf bevinden zich altijd op een andere plaats. Pas wanneer ik over deze dingen spreek, schrijf, gebruik ik woorden, lettertekens die verwijzen. Maar wat gebeurt er wanneer ik niet alleen in beelden denk, maar ook, en soms voornamelijk, in woorden?

De dingen werden woorden, woorden werden dingen en de dingen bleven staan. Maar wat staat er?

[p. 90]

‘Ik ben er niet. Maar als het nodig is, bel ik u zo snel mogelijk terug,’ zegt de jongen.

‘Ik ben er niet’ is een vreemde zin.

Kijken. Vergelijken. Knippen. Plakken. Opnieuw kijken.

Selecteren, prioriteiten stellen. Je tijd, gezichtsveld, je gezichtsvelden indelen. Op straat, op tv, in een ander, jezelf. De wereld als ruw filmmateriaal. Hoe wil je monteren?

Bestaat er iets als massahysterie waarbij de massa bestaat uit twee mensen? Zou dat verliefdheid zijn. Maak er een blok van. Delete. Of verplaats. Control, delete.

Van de een op de andere dag was er een kilte. Kan ik mij hem herinneren?

Toen mij werd verteld dat het woord herinnering komt van het her-inneren, het opnieuw innen, schreef ik het woord nooit meer met twee erren en één en. Wat is een innering als deze niet geïnnerd wordt?

Welke kleren moet een vrouw aantrekken die de wereld wil veroveren?

Een wit krabje, kleiner dan mijn grote teen schiet weg voor mijn voeten. Zo snel dat ik even dacht dat het diertje een lichtvlek was in mijn oog. Maar waar het zand donker is van het spoelende water zie ik hem duidelijk. Het is haast een skeletje, laat geen enkel spoor na. Als ik een vergrootglas had zou ik waarschijnlijk sporen ontdekken. Maar voor het blote oog is er geen spoor. Zo licht zou ik willen zijn. Als in mijn hoofd. Ik kan in gedachten overal zijn. Maar als ik wegga is er niets veranderd. Niemand heeft er iets van gemerkt.

Een meisje schrijft op de achterkant van een vulkaan met een

[p. 91]

groen rijstveld ervoor: ‘Ik ben niet bij je in gedachten.’ Omdat ze niet wil schrijven: ‘Ik hou van je.’ Ze verdraagt geen woorden die een betekenis oproepen die groter is dan zijzelf.

Toch wil ik er zijn. Er geweest zijn. Hier zijn en daar. En een indruk achterlaten? Iedereen laat constant indrukken achter.

Sporen, gebouwen, mensen, steden, een witte lucht in maart.

Er zijn mensen die de wereld willen veranderen. Bij elk woord dat je uitspreekt is de wereld gedraaid, bij elke klank. Verandert de wereld ook door een gedachte die niet wordt opgeschreven, uitgesproken?

Ten eerste, ten tweede, ten derde. Want. Vraagteken.

Het meisje achter de kassa zegt dat ik paprika's van verschillende kleuren niet bij elkaar mag doen in een plastic zak. Ze zegt dat ik elke paprika afzonderlijk had moeten wegen.

‘Een rode paprika is duurder dan een gele en een gele is duurder dan een groene,’ zegt ze. Ik denk dat ze me een raadseltje vertelt. Wat moet ik haar antwoorden?

‘Wilt u de bon?’ vraagt ze.

‘Nee. Dankuwel,’ zeg ik. En: ‘Die paprika's hoef ik eigenlijk ook niet.’

‘Ja maar die heb ik nu al afgeslagen.’

‘O.’

‘Wilt u ze nou opeens niet.’

‘Nee.’

‘Ja maar.’

‘Ik wil alleen een rode paprika.’

‘Eén rode?’

‘Graag.’

Soms wil ik dat de wereld schoon is en overzichtelijk als een vel gelinieerd papier. Een stapel is vol te schrijven, maar er staat: een

[p. 92]

aandrang in woorden.

Ik leerde vrouw zeggen tegen het bord met tekens dat een vrouw om haar hals hing. Ze wees met een stok op een bord. En later kleurde ik met stiften binnen zwarte lijnen, terwijl er in de wereld geen lijnen waren.

Een lijn is de kortste verbinding tussen twee punten. Ik ben een punt op aarde en jij bent hier geweest. Er zijn geen kleuren in deze nacht, hooguit licht. Hoog uit een keel klinkt ‘ik’.

‘Vaak weet ik dat...’
‘Je weet iets of je weet het niet.’
‘Maar soms weet ik het niet meer.’
‘Spreek dan van vermoedens.’
‘Nee ik weet het zeker.’
‘Zeg dat dan.’
‘Maar niet altijd.’

Onderwater is de wereld stil als adem. In, uit, hoor je?

Het maakt hier niet uit welke dag het is. De wereld is onderwater. Onderwater is de wereld blauw. Blauw als het tv-scherm dat op pauze staat met een gele hoofdletter G in de rechterbovenhoek. Ik weet niet waar de G voor staat. Het blauw is blauw als blauw pigment. In dit blauw verdwijnt elk besef van diepte. Is er een eindeloosheid in materie. Als in een oog? Je verwart verlangen met de diepte in een iris. Er is een bol, er zijn zenuwen. Ze vertakken zich in rood. Een web van gesprongen aders. In en uitademen door een snorkel. Licht valt in golfjes op wit bodemzand. En duizend kleine blauwe visjes schichtig. Koraal, hersenen, rood, vlees. Ik zou een vis zijn. Er druppelt een druppel in mijn oog. En nog één.

En het glas van mijn bril knelt mijn neus dicht tegen mijn voortanden. De wereld klemt zich vast aan mijn gezicht.

In welke persoon moet ik denken?

[p. 93]

Waar water overgaat in lucht. Dit nietbestaande. Honderden druppels blauw in een school, als een zwerm prachtige vliegen, zinderend oppervlak. Is er een scheidingswand? Nee. Het bestaat uit wat het niet is. Zoals het moment nu niet bestaat maar een voortdurend deinende oppervlakte is tussen wat net was en later. Zoals de hele wereld niet waar te nemen is. Ik niet in het duister tast maar in het diepe blauw dat eindig oneindig is.

Of verwar ik de wereld met mijn vermogen tot waarnemen?

Mijn beperkte zicht is misschien zelf wat bestaat uit een naadloos vlak waarin tijd en ruimte elkaar raken. Waarin ik rondzwem.

Ik: de mens die even een vis in het water is.

Toen de hemel en het water zich scheidden ontstond de aarde.

Ik scheur een kleine regenboog van het raam. Er is rottend blad onder mijn voeten en de geur is zoet. Ik zeg niet dat ik je mis.

Er is een wit strand en palmen die uit de verte bloemen lijken, rank op een steel. Een man vangt een vis.

Wij doken.

De jongen zingt ‘Un passito por delante Maria’. Hij zingt vals.

Ik denk: een mens is als één hand. Een mens wil zelfstandig zijn. Wat ongeveer hetzelfde betekent als dat hij altijd alleen is en zonder een ander volstrekt onbeholpen.

De jongen zegt niet meer: ‘Als mijn scriptie nou maar af was.’

Hij zegt: ‘Je bent zo serieus.’

Vorige week zei ik tegen de jongen: ‘Nu is het afgelopen.’ Het was een zondagochtend. Een zachte lente ochtend. Ik zei: ‘Zet de computer aan. Nu. Vanavond is je scriptie af. En dan wil ik het er nooit meer over hebben.’

Zijn scriptie ging over organisatie van grote evenementen.

De stof was consequent en met een ongelofelijke hardnekkigheid

[p. 94]

verzameld. Ik bleef achter hem staan. Hij zat achter de tekstverwerker. Hij kon snel typen.

Toen hij een lunchpauze wilde zei ik: ‘Je hebt acht jaar de tijd gehad om te leren over organisatie, maar je bent niet in staat om één dag behoorlijk in te delen.’

Waarom geniet ik ervan de jongen pijn te doen?

Het niet kunnen verdragen dat afstand een grotere helderheid veroorzaakt. De jongen en ik zeiden tegen elkaar dat we uit hetzelfde hout waren gesneden. We spraken graag in heldere zinnen met elkaar. Maar de helderheid werd een felheid, en op een gegeven moment kwamen er alleen nog maar woorden uit ons die scherp waren als gebroken glas.

's Avonds was de scriptie af.

Gisteren zei de jongen: ‘Hij is goedgekeurd. Ik ben klaar.’

‘Dat is fijn,’ zei ik.

‘Ik moet met je praten,’ zei de jongen.

‘Zal ik dan maar gaan.’ zeg ik tegen de jongen.

‘Je kunt ook blijven slapen.’

‘Vuurland, Wasteland, Xantippe, Ijsland, Zaïre,’ zeg ik.

‘Kom je bij me liggen?’ vraagt de jongen.

Wanneer ik bij hem lig, zegt hij: ‘Jij perkt me in. Ik wil een leven waarin ik word meegesleurd door iets dat hoger is dan ik. Iets onvoorspelbaars. Jij ontneemt me een gezonde ontwikkeling.’

Ik zeg: ‘Jouw hoofd zit vol legoblokken. Vaste, lompe blokken als gedachten. Je wil misschien wel ruim denken, maar er zijn te veel blokken in je hoofd. Er is geen ruimte om ze op een ander manier te stapelen. Je zit vast in je eigen hoofd. Duplo. Grote kleuter- lego.’

[p. 95]

‘En wat heb jij dan wel niet in je hoofd?’

‘Kastanjes.’

‘Ik kan tenminste iets opbouwen uit blokken. Bij jou dondert alles uit elkaar, als je kastanjes wil opstapelen.’

‘Maar uit elke kastanje kan een boom groeien.’

De jongen kijkt me glazig aan. Ik probeer nog glaziger terug te kijken.

Ik wil niet in woorden met iemand zijn. Ik zou het liefst nooit iets zeggen. Woorden zijn zo gemakkelijk. En zo gemakkelijk destructief. Of leeg. Ik wil dat hij me vasthoudt.

Ik zei tegen mezelf: vergeet hem nooit, uit verlangen een spel te spelen met een toekomst die nog niet bestond. Nu is die toekomst er. Die bestaat uit vandaag en gisteren, waarvan ik me destijds onmogelijk een voorstelling kon maken. En ergens ook weer wel. Want ik wist dat ik ooit, later, zou terugdenken aan het moment dat ik mezelf beloofde de jongen niet te vergeten. Dit moment waarop ik weet dat de toekomst uit niet meer hoeft te bestaan dan een licht suizen in mijn hoofd. Denken: nu, dat is de opengespleten toekomst in het hoofd van een meisje dat vroeger een later voorzag.

Een vrouw ligt op een man. Ze ademt zo diep mogelijk in en ademt uit. Ze denkt dat nu niet bestaat, zoals raken bestaat uit wat het niet is. Daarom kan ze bijvoorbeeld denken dat ze van de man houdt.

In '63 werden astronauten die terugkwamen van geslaagde banen om de aarde niet geloofd toen ze vertelden dat ze vanuit hun ruimtecapsule boten hadden zien varen over de oceanen van de aarde. Wetenschappers suggereerden dat het luchtledige hallucinaties veroorzaakte. Volgens hen was het onmogelijk dat de astronauten tijdens hun baan om de aarde objecten als auto's nog konden onderscheiden. Maar de astronauten bleven melding maken van de schepen en auto's.

[p. 96]

Onderzoek wees pas jaren later uit dat de druk op de oogbol verandert in de ruimte, waardoor het oog meer trillingen van licht kan verwerken. Afstand en scherpte bestaan uit elkaar. Of: door, dank zij.

Zoals ik uit de jongen bestond. Werd de afstand tussen ons te groot of werd het licht te scherp? Had ik minder goed moeten kijken.

Wat maakt het licht uit.

Fragment uit Onland, een werk in tekst en beeld waarmee Barnas juni 1998 afstudeerde aan de Gerrit Rietveld Academie te Amsterdam Onland is ook te vinden op het website-adres: www gerritnetveldacademie.nl

[p. 97]