Lust en Gratie. Jaargang 13

[p. 87]

Ida Boelhouwer
Ik weet niks, ik weet helemaal niks

Zo'n twintig jaar geleden was ik een van de twee eerste medewerksters in de boekhandel van het Handels- blad-gebouw aan de Nieuwezijds in Amsterdam. Het gerucht ging dat een lieve oude eigenzinnige sigarenverkoper voor dit doel uit zijn authentieke pandje was verdreven en op het project rustte dan ook geen zegen. Zelf leed ik al gauw aan depressies vanwege de overdaad aan letters die ik las om de tijd door te komen, want behalve tijdens de vroege ochtend- en avondspits, wanneer kranten en tramkaarten werden afgenomen, kwam er nooit iemand.

Tijdens deze periode, die voor mij acht maanden duurde, gebeurde er iets belangrijks. In de eigen uitverkoop stuitte ik op de bundel Ik ga maar en ben van iemand die J.C. van Schagen heette. Wie er schuilging achter die neutrale naam en hoe oud diegene was, kon ik verder nergens uit opmaken, maar dat hoorde bij de aard van mijn vondst die een stem uit de hemel leek:

Deze morgen heb ik gekozen. Ik heb het witte
kleed genomen en ben heengegaan. Nu wandel ik
in de zon, vrij en eenzaam langs het wijde strand,
in verwondering. Was ik niet gaande dan in een
andere wereld, van duister en hortende volten?

Omdat ik toch niks te doen had, dacht ik de belangrijkste gedichten wel over te kunnen schrijven op losse blaadjes, maar het werden er zoveel en het was zulk vermoeiend werk dat ik ten slotte besloot de tien gulden eraan te wagen die mij van dit kostbare bezit scheidden.

Ik las ze hardop aan mezelf voor, thuis op mijn mistroostige woning tweehoog achter en in de winkel met spiedende blik, verdacht op zeldzame maar meestal plotseling opduikende klanten. Nog staan in de inhoudsopgave met potlood de bladzijden genoteerd van de gedichten die mij in het bijzonder aanspraken; bovenaan ‘de beer gaat om in de nacht’, een gedicht over dood en bezwering.

[p. 88]

 

zoëven was hij op zolder

 

je kon zijn zolen zachtjes horen gaan

 

daarna kwam dat op de trap

 

ik zal nu de andere deuren ook maar afdraaien

 

ik weet niet of hij wel om sloten geeft

 

maar het is toch beter

 

het is een grote zwarte

 

hij komt nu nog niet.

En nu ik twintig jaar verder dit stukje schrijf midden in een Drents bos, bedenk ik dat die twee regels:

hij bewaakt je alleen maar
tot het tijd is

me weer erg van pas zullen komen als het vannacht weer zo stil en donker is.

Later leerde ik dat J.C. van Schagen een Zeeuw was en als juridisch ambtenaar carrière had gemaakt in Rotterdam.

en ik moest scharrelen als een mier met een houtje,
zevenmaal op tegen dezelfde kluit, maar ik won
veel en dik was het register mijner bezittingen.

In de Tweede Wereldoorlog trok hij zich terug, verhuisde naar Domburg en ging verder met schilderen en schrijven. Hij publiceerde er de Domburgse Cahiers, voornamelijk in eigen beheer omdat hij dat zo wilde.

In 1984, op het eind van zijn lange leven (Van Schagen werd drieënnegentig jaar) zei hij in een radioprogramma tegen zijn interviewer Wim Hazeu: ‘Ik weet niks, ik weet helemaal niks.’ En toen Hazeu hem opbelde over het tijdstip van uitzending reageerde hij met: ‘Laat Jo maar luisteren, ik voel me beroerd.’ (Jo was zijn vrouw.) Die nacht stierf hij.

ik zal nu altijd vrij zijn en alles verliezen
ik zal maar wandelen en toezien
ja, ik zal nu misschien wel niets meer afmaken.

[p. 89]

Ik heb regelmatig een droom waarin mijn vader, die nu al vierendertig jaar dood is, terug is in ons gezin. Hij is dezelfde gebleven, wij zijn ouder geworden. In mijn droom proberen wij het contact weer te herstellen. Als ik wakker word, wil ik verder dromen om mijn vader niet te missen.

ik heb mijn doden om me heen genomen
tot mantel
ze staan daar - dag en nacht
ze zwijgen
het is of ze iets van me wachten
of ze iets vragen willen soms
iets zeggen?
ze zien me aan
ze weten het

Ik zie aan mijn vader dat hij weet wat hij mist en dat hij weet wat wíj missen. En dat hij in de onontkoombaarheid ervan berust. Hij is het rustigste van ons allemaal.

's nachts als het stil is
kun je de doden horen
pratend in zichzelf

luister dan - luister
eindeloos herhalen ze
hun onherroepelijkheid.

ik weet het verhaal
dat ik ginds herhalen zal
eindeloos - één naam.

Leven en dood en het sidderen daartussenin, de beweging van gaan en het niet weten, omdat er zoveel meer is dan ‘ik regeerde het jaar en stopte het vol, als een worst’, namelijk - en de dichter heeft er de woorden voor - ‘de bomen die wiegen met de wind’, ‘de zon die glinstert op de rivier’, ‘de regen die ritselt in het gras’ en ‘de vochtige ogen van dieren’.