Lust en Gratie. Jaargang 13

[p. 79]

Christine D'haen
Het boek

Ik leef van boeken. De boeken zijn de mensen met wie ik omga, vaak mensen van eeuwen geleden. Ik denk niet dat ik ze begrijp, ik denk wel dat ik ze elke dag een beetje meer begrijp, in een nooit-eindigend proces. Maar van al die vele boeken, het steeds toenemend aantal boeken, zijn er enkele die altijd bij me liggen, binnen handbereik. Ik noem er drie (het zijn er meer, en het zouden er meer moeten zijn, want meesterwerken zijn er vele) - daarbij zijn dan niet de Ilias en de Odyssee, die erbij zouden horen, de Gerusalemme liberata en de Orlando Furioso, niet Paradise Lost, en niet The Ring and the Book, niet de Don Quijote, niet Ulysses, niet Bouvard et Pécuchet, niet Proust, niet al die onuitputtelijke bronnen van schoonheid, wijsheid, vormen, ze mogen niet ontbreken, zij niet en zovele andere niet! Ik zal mij beperken tot drie. Dante eerst: de Divina Commedia. De Hel, vierendertig zangen; het Purgatorio, drieëndertig zangen; het Paradiso, drieëndertig zangen. Zal ik zeggen, zo'n honderddertig verzen per zang, soms minder soms meer. Eén ziel, één mens, wordt, eerst met een dichter-meester (Virgilius), dan met de geliefde Beatrice, door de drie Rijken gevoerd. Hij ziet al het leed dat veroorzaakt wordt door de driften en de zonden van de mensen, het goede waardoor ze gelouterd worden en de zaligheden die ze kunnen bereiken. Ik weet wel dat Dante's wereldbeeld heel ver afstaat van het onze: 1300 is niet 1996. Maar als Dante een geleerd, volwassen en wijs mens is, een genie, dan moeten wij elkaar kunnen begrijpen. Zowel zijn als mijn wereldbeeld is een beeld, een symbool voor wat is. Ik kan zijn beeld en visie zo verklaren dat het nu evenzeer geldt. Men heeft het zo verklaard dat Dante de zondaars wil straffen door ze in de hel elk hun gerechte en aangepaste foltering toe te zeggen. Maar zou een geniaal dichter een beperkte en kortzichtige visie hebben? Zou ik niet eerder geoorloofd zijn te denken dat hij aantoont hoe de zondigen zichzelf nu al straffen (zodat bijvoorbeeld vrekken en bruten naakt in slijk geprest zitten) en de wereld met hun ondeugden voor henzelf èn voor anderen lelijk en ellendig maken?

Ik weet het wel: het is een positief, hoopvol, hiërarchisch, gestructureerd, gericht wereldbeeld, en dus geruststellend. Ontbreekt: al onze gruwelijke

[p. 80]

onzekerheden, existentiële angsten, onze wanhoop, ondergang, dood en verdwijnen. Daarvoor hebben we een ander boek nodig, waarin onze uitzichtloze droefenis staat: Kafka dan. Dante bevat dus niet alles, helaas. Zijn vers, altijd precies, altijd exact wat het moet zijn, is een levendige, zekere, lucide levensbegeleider, bron van moed en vreugde.

Zou mijn tweede boek, Hamlet, meer onzekerheden tonen? Ik denk: eigenlijk niet. Ik zie mijn Hamlet als een symbolisch stuk, waarin de volwassen man gelouterd wordt. Hij krijgt de opdracht orde (moraal) te herstellen in zijn koninkrijk, zijn in plaats van schijn. Hij moet zich bevrijden uit al wat hem hier op aarde tegenhoudt om te leren sterven (is zijn koninkrijk niet zijn ziel?). Hij eindigt dan ook met: ‘The readiness is all.’ Hij is bereid. Als ik het zo lees - maar andere lecturen zijn misschien mogelijk - dan is ook Hamlet een positief boek, waarin de loutering van de mens mogelijk is.

Mijn - voorlopig - derde boek durf ik haast niet te noemen omdat ik het niet gelezen heb. Het bevat zeshonderdachtentwintig pagina's in een onbegrijpelijke en onbestaande taal. O! ik kan het niet lezen, en toch móet ik het lezen, het in poëtisch proza geschreven epos van de twintigste eeuw. Over de man en de vrouw, in hun eeuwig wisselende gedaanten en relaties, over hun twee zonen in hun antagonisme en ontwikkeling, over hun dochter, een nieuwe ‘vrouw’, over de val van de vader die in duizend verhalen over de hele wereld uitgezaaid wordt, over de zich telkens-in-andere-vormen herhalende geschiedenis van de wereld.

Het begint:

riverrun, past Eve and Adam's, from swerve of shore to bend of bay, brings us by a commodius ficus of recirculation back to Howth Castle and Environs.

En het eindigt:

Take. Bussoftlhee, mememormee! Till thousendsthee. Lps. The keys to. Given! A way a lone a last a loved a long the

En zo sluit het einde aan bij het begin: een cirkel. Het is Finnegans Wake natuurlijk.

Ik heb nog een vierde boek, maar niemand kan het erop nalezen, want het is bibliofiel gedrukt, en niemand (buiten een drietal mensen) bezit het:

[p. 81]

Feux, een bundel Franse sonnetten van Paul Claes. Waarom? Omdat daarin de essentie van Griekse mythen, geïnterpreteerd als ziels- en liefdesconflicten die tot harmonie gedicht worden, in prachtige vormen gestold is. En zijn Rebis. En zijn Embleem. Een toppunt van kennen en kunnen.

Mijn laatste boeken zijn, zo blijkt het, boeken over ‘de laatste dingen’ - dat is inhoudelijk. Wat de vorm betreft zijn het teksten die mij, bij elke lectuur weer, het genot van de perfectie schenken; dat is een genot voor het hele spraakorgaan (ook bij stillezen werkt het spraakorgaan mee) en voor de hersenen, waar klanken dingen worden, beelden ook, en syntactische vormen en stijlfiguren, betekenissen en bijbetekenissen, relaties tussen al die delen in alle richtingen: continue feesten.

Hoevele teksten heb ik nu, met wroeging en wanhoop, achterwege moeten laten! Waar is mijn Donne, mijn Hopkins, mijn allerliefste Mallarmé (in tekst en vertaling!) (laat ik hem gauw weer erbij nemen) - mijn Rimbaud en Lawrence en Nerval en Heredia, mijn Master of Ballantrae en mijn Horatius, mijn Griekse tragedies, mijn Livius, mijn arme vergeten Spenser, mijn Klopstock en Hölderlin, mijn Richter en Wilhelm Meister en Grüner Heinrich en, en, en, het zijn er zovele die ik nooit, nooit wil missen. Als ik niet in mijn eeuwigheid mag lezen en herlezen, hoe moet dat dan? p.s. Leg er dan de mooiste regels van Gezelle bij s.v.p., en zovele allermooiste gedichten, en leg er Pearl bij, en de Canterbury Tales, en Petrarca, vergeet de Neue Gedichte van Rilke niet, misschien Gargantua in mijn linkerzak, de vier evangeliën in mijn rechter; en waarom, helaas, ken ik geen Perzisch, dan kon ik de moeilijkste dichters ter wereld lezen. En leg er Mrs. Dalloway bij.

What is this terror? what is this ecstasy? he thought to himself. What is it that fills me with extraordinary excitement? It is Clarissa, he said. For there she was.