Lust en Gratie. Jaargang 13

[p. 66]

opnieuw

[p. 67]

Daphne Meijer
De alwetende auteur

Ongeveer een jaar geleden zat ik aan een cafétafeltje met Thomas Rosenboom en Anthony Mertens. Wij stelden onszelf de vraag of er boeken waren die wij regelmatig herlazen. Thomas Rosenboom vertelde dat hij af en toe Ulysses van James Joyce uit de kast pakte. Ik zei dat ik tenminste een keer per jaar de trilogie over de jaren tachtig van Margaret Drabble herlas en beschreef de drie behoorlijk dikke romans: The Radiant Way uit 1987, A Natural Curiosity uit 1989 en The Gates of Ivory uit 1991. Het kon mijn tafelgenoten echter niet bekoren. ‘Margaret Drabble?’ zei Anthony Mertens met een zuinig mondje, ‘nee, haar boeken ken ik niet.’

Ik weet niet of veel lezers het werk van Margaret Drabble kennen en of zij bekend is in Nederland. Ze is in elk geval geen auteur die ik vaak tegenkom in de boekenkasten van mijn vrienden. Haar werk, dat in zijn geheel is vertaald, wordt uitgegeven door de vrij onbekende uitgeverij De Prom in Baarn. Ik geloof dat haar vroege werk enige bekendheid had en dat zij twintig jaar geleden op de golf van het feminisme meesurfde maar inmiddels hopeloos uit de mode is. Dat is goed. Wie uit de mode raakt, komt vanzelf weer vooraan te staan wanneer de modes veranderen. Het wachten is nu dus op haar herontdekking.

Dat Margaret Drabble op dit moment niet in de mode is, is trouwens wel te begrijpen. Ons tijdvak is niet vriendelijk voor schrijvers van het ouderwetse handwerk. Haar werk is heel Brits, in die zin dat het muurvast verankerd is in de Engelse realistische verteltraditie. Het meest complimenteuze dat je over haar werk zou kunnen zeggen, is dat alles ‘net echt’ lijkt. Haar personages zijn ‘net echt’ op dezelfde wijze als de personages in het werk van George Elliot en Charles Dickens ‘net echt’ zijn. Drabble werkt met een - hoe ouderwets en tegelijkertijd hoe heerlijk - alwetende verteller, net zoals bijvoorbeeld Jane Austen gewoon was te doen.

Margaret Drabble beheerst twee kunsten heel erg goed. Ik bewonder en benijd haar om de schijnbaar moeiteloze wijze waarop zij privé-domeinen publiek domein weet te verbinden. In elk van haar boeken moeten haar personages ingewikkelde

[p. 68]

en pijnlijke, persoonlijke problemen onder ogen zien. Daarnaast wordt hun bestaan beroerd en soms omvergegooid door maatschappelijke kwesties van het moment. Drabble doet verder nog verslag van de manier waarop haar vrouwelijke hoofdpersonen - zij schrijft veel vaker over vrouwen dan over mannen - voortdurend moeten schipperen tussen hun behoefte aan liefde en geborgenheid en hun drang naar vrijheid en onafhankelijkheid. Dat is een thema dat natuurlijk bij uitstek van alle tijden is, en door Drabble keer op keer in alle laat-twintigste-eeuwse varianten wordt beschreven.

Ik bewonder en benijd haar ook om de vaardige wijze waarop zij een roman weet te beginnen. Elke schrijver tobt eindeloos over de vraag waar hij of zij het beginpunt van de handeling zal leggen. Drabble laat The Radiant Way beginnen op oudejaarsavond 1979. Hoewel het de vooravond is van een nieuw decennium storten de personages zich niet in speculaties over de nieuwe tijd. De eerste scènes gaan nog niet over de maatschappelijke veranderingen die iedereen boven het hoofd hangen. De handeling begint klein, privé.

Liz Headleand geeft die avond een groot feest en zit achter haar kaptafel te wachten op de eerste gasten, haar vriendinnen Alix Bowen en Esther Breuer die wat eerder komen (zoals vriendinnen van de gastvrouw overal ter wereld op feesten altijd wat eerder komen). Vanuit het perspectief van Liz Headland (de rijke psychiater) begint Drabble met haar beschrijving van de voortgang van de voorbereidingen. Dan verspringt het perspectief naar Alix Bowen (de linkse lerares), die zich vele kilometers verderop in haar slaapkamer in Londen afvraagt of ze nu die dure bruine crème op haar gezicht zal smeren of niet. Ze doet het wel. Het perspectief verspringt opnieuw, nu naar Esther Breuer (de straatarme doctor in de kunstgeschiedenis van de Italiaanse renaissance), die in Noord-Londen woont en een paar kilometer moet lopen om de plek te bereiken waar zij met Alix heeft afgesproken. Esther is te vroeg.

Er is na vijftien pagina's nog niets van belang gebeurd en nog geen zinnig woord gezegd over de jaren zeventig en hoe zij zullen verschillen van de jaren tachtig, maar het decor staat. Het zijn de drie vrouwen die het boek schragen. Zij kennen elkaar sinds de dag van de toelatingsexamens aan de universiteit van Cambridge in de jaren vijftig. Zij zijn vanaf de eerste ontmoeting in elkaar geïnteresseerd en met elkaar bevriend. Zij kennen elkaars echtgenoten, ex-echtgenoten, kinderen, ouders, zusters en vrienden. Liz Headleand en haar zusje Shirley zijn ook verre aangetrouwde

[p. 69]

familie van Brian Bowen, de echtgenoot van Alix.

Met z'n allen vormen zij een cluster van zo'n veertig personages die allemaal af en toe aan bod komen. Sommigen spelen een belangrijke bijrol, anderen komen in het voorbijgaan aan de orde. Drabble springt heen en weer en vertelt nu eens vanuit het perspectief van de één, dan weer vanuit het perspectief van de ander wat er gebeurt in de maanden en jaren die volgen na de oudejaarsavond.

Dat is heel wat, blijkt al snel, want de veertig personages maken van alles mee in de privé-sfeer. Esther Breuer blijkt aan het eind van het eerste boek jarenlang onder een seriemoordenaar te hebben gewoond. Aan het eind van deel twee blijkt Liz Headleand een halfzuster te hebben. Alix Bowen verhuist naar Yorkshire. Hun gemeenschappelijke vriend Stephen Cox verdwijnt spoorloos in Cambodja. Ester Breuer gaat in deel drie voor de eerste keer trouwen. Tussen deze verhaallijnen door lopen tenminste nog tien andere. Een aantal van deze lijnen stopt na het eerste boek, andere lopen door tot het einde van deel drie. Er komen personages bij en er vallen personages af.

Door de jaren heen beginnen de personages de gevolgen te voelen van de veranderingen die de regering Thatcher doorvoert in het maatschappelijke bestel. Van allen hebben Alix en Brian Bowen het meest oog voor de ellende die het Thatcher-bewind creëert. Zij zijn er ook de meest in het oog lopende slachtoffers van wanneer hun banen in het volwassenenonderwijs worden wegbezuinigd.

Zelf vindt Margaret Drabble haar drie laatste romans geen echte trilogie. Zij schrijft in het voorwoord van A Natural Curiosity dat dit boek het vervolg is op The Radiant Way en op sommige verhaallijnen daarin:

I had not intended to write a sequel, butfelt that the earlier novel was in some way unfinished, that it had asked questions it had not answered, and introduced people who had hardly been allowed to speak. At the moment of writing this, I intend to write a third but very different volume, which willfollow the adventures of Stephen Cox in Kampuchea.

The Gates of Ivory is inderdaad een ï boek met een andere sfeer. Het gaat specifiek over een maatschappelijke kwestie: Cambodja na Pol Pot en de rol van het Westen in Zuidoost-Azië. Ook technisch hoort de roman niet volledig bij zijn voorgangers:

[p. 70]

Drabble introduceert hier voor het eerst een vertelster die in de ik-vorm spreekt, een oppervlakkige troela die Hattie Osborne heet en Stephen Cox' flat in onderhuur bewoont.

Van de drie romans heeft The Gates of Ivory het meest interessante onderwerp. Maar technisch is dit derde boek het minst zorgvuldig opgebouwd en uitgewerkt. Margaret Drabble zelf is, nog meer dan in haar vorige boeken, als alwetende auteur aanwezig in de tekst. Zo staan er midden in de handeling stukjes gericht aan de lezer waarin ze schrijft dat ze het niet over Brian Bowen of Stella Headleand wil hebben, omdat die er nu even niet toe doen.

Dat is eigenaardig en komt te vaak voor om niet op te vallen, maar te weinig om een bewust aangebrachte postmoderne knipoog te zijn naar de lezer over het realistische gehalte van de roman als enz... Er is natuurlijk niets tegen postmodernisme, integendeel, maar schrijvers van realistische romans kunnen zich er misschien beter niet aan wagen. Het wordt al snel zo rommelig, die vermenging van uitgangspunten.

Sommige literatuur is zo verschrikkelijk goed geschreven dat ik slechts bewondering kan voelen voor zoveel perfectie. De perfectie van anderen is echter wel iets waar je als beginnend schrijfster heel moedeloos van kunt worden. Waarschijnlijk is dit de ware reden waarom ik de drie boeken van Margaret Drabble zo vaak en gretig herlees. Haar trilogie is geen perfect kunstwerk. Het kan beter. Iedere keer dat ik de boeken herlees, vind ik nieuwe fouten. Dan lees ik rare zinnen of ontdek ik een lelijk bruggetje tussen twee situaties die niets met elkaar te maken hebben. Dan erger ik me aan de uitgebreide beschrijving van een personage dat maar één keer in al die honderden bladzijden aan de orde komt en betrap ik de auteur op inconsequenties. Dat is prettig. Als ik in de put zit omdat het schrijven niet wil vlotten, lees ik Drabble net zo lang tot ik haar iets vreemds zie uithalen. Helemaal opgekikkerd klap ik de boeken dan dicht. Ziezo.