Lust en Gratie. Jaargang 13

[p. 53]

Truusje van de Kamp
A paragraph out of a note
Interviews van Djuna Barnes

Really, Djuna, you are sort of clever, aren't you?
I am only a little less conceited than yourself, Helen.
^{She burst out laughing.} We are a funny couple to be sitting here talking a lot of nonsense, aren't we?
We are.
Well, let's stop it.
We can't, not yet; I have at least three pages more to fill.
Have you been making notes?
I don't have to. My memory always makes a paragraph out of a note automatically.
What shall we talk about now?
Anything you like.
Suppose you describe me, and finish the article in that way.

Dat laatste, nee, dat deed Djuna Barnes niet. Zelden of nooit ging zij in haar interviews uitvoerig in op de context van haar gesprekspartner; over diens biografie, diens credits en werkzaamheden verneemt de lezer niet veel meer dan enkele vage aanwijzingen. En dat terwijl de meeste geïnterviewden ook in de periode dat Barnes haar reportages publiceerde, 1914-1931, allerminst beroemde superstars waren. Over Helen Westley, de geïnterviewde uit bovenstaand citaat, komen we bijvoorbeeld niet veel meer te weten dan dat zij een ‘strange person of the Washington Square Players’ is, tweedehands handschoenen draagt, een tweedehands boek bij zich heeft en haar tweeëndertig perfect gevormde tanden laat zien. Zodra Helen Westley over haar jeugd wil gaan uitweiden, onderbreekt Barnes haar met een: ‘A little faster with your youth, Helen.’ En aan het einde van het vraaggesprek concludeert ze droogjes dat Helen Westley een vampier is. Toch hebben we het hier over iemand die door Barnes werd bewonderd en die haar eenakters regisseerde.

Wat de interviews van Barnes zo aantrekkelijk maakt, is dan ook niet de informatie die we krijgen, maar het spel dat zich tussen interviewer en

[p. 54]

geïnterviewde afspeelt. Een spel dat zich kenmerkt door adremme en grappige opmerkingen over en weer. Een spel dat door en door geconstrueerd is en eerder aan literatuur doet denken dan aan een standaard journalistiek stuk. De metaforen, de anekdoten, de filosofische terzijdes en andere stijlmiddelen laten zien dat het gesprek een verdichte ruimte is waar elke bewering mogelijk is en niet de werkelijkheid overheerst maar de fictie. Barnes maakte tijdens haar interviews dan ook zelden aantekeningen. Meestal kende ze de mensen met wie zij sprak, en een enkele notitie was voor haar vaak voldoende om een heel kranteartikel uit haar mouw te schudden. Haar herinnering en fantasie vulden de ontbrekende gaten wel in.

Het journalistieke werk stelde Barnes niet alleen in staat bij te dragen in het onderhoud van haar moeder en haar drie jongere broers, maar bood haar dus ook de mogelijkheid om te experimenteren met literaire technieken. Om die reden kunnen Barnes' interviews beschouwd worden als opmaat tot haar romans Ryder en Nightwood; in de interviews liggen haar literaire roots. Het onorthodoxe taalgebruik, de stijl en structuur van de romans zijn al in de reportages terug te vinden. De real-life-figuren spreken er als romanfiguren. Zij worden door Barnes op eenzelfde impressionistische wijze neergezet als de karakters uit haar romans. In de woorden van de ondervraagde acteurs, toneelschrijvers, zangers, vakbondsleiders, regisseurs, schrijvers, boksers, dansers en geestelijken horen we reeds de stemmen weerklinken van Julia en Sophia Ryder, Dr. Matthew O'Connor, Felix Volkbein en Nora Flood.

In 1922 interviewde Djuna Barnes in Parijs de door haar bewonderde Ierse schrijver James Joyce. Ook dit is geen authentiek vraaggesprek, maar een impressie van de relatie tussen twee mensen die elkaar waardeerden. ‘Omdat je hem geen vragen mag stellen, moet je hem kennen. Tot mijn genoegen heb ik hem vaak gesproken gedurende mijn vier maanden in Parijs’, schrijft ze. Naast zijn vrouw Nora, met wie Barnes trouwens ook zeer goed bevriend was, was zij de enige die James mocht aanspreken met Jim. Maar hoewel ze Joyce, samen met de Notre Dame en de kerken op de linkeroever tot de belangrijkste monumenten van Parijs rekende, zat zij nooit aan zijn voeten zoals sommige andere Amerikaanse schrijvers. Van de expatriates was zij de enige die met hem op gelijkwaardig niveau over zijn werk sprak.

Barnes' interview vond plaats in hetzelfde jaar dat Ulysses in duizend genummerde exemplaren bij Shakespeare and Company in boekvorm

[p. 55]

verscheen. Daarvoor had Barnes al kennis kunnen nemen van fragmenten van het boek die in afleveringen werden gepubliceerd in The Little Review, het tijdschrift waarin eerder ook verhalen van haarzelf waren afgedrukt. ‘Expatriates pens stood still’, merkte zij naar aanleiding van de publikatie van Ulysses op. En: ‘I shall never write another line. Who has the nerve after this!’ In het boek zag zij verbaal en stilistisch alle mogelijkheden van de moderne literatuur verenigd. Zij bewonderde niet alleen Joyce's muzikaliteit, maar ook zijn oor voor great talkers, zoals Sterne en Swift, wiens invloed zich ook in haar werk weerspiegelde, vooral in de kleurrijke monologen van Dr. Matthew O'Connor in Nightwood. Want ondanks het feit dat ze had opgemerkt nooit meer een pen op papier te zetten na Ulysses, schreef zij gedurende de jaren van vriendschap met Joyce de romans Ryder en Nightwood: uiteindelijk stelde het werk van Joyce Barnes in staat haar pen vrijer te gebruiken. Wat ze bovenal in dat werk waardeerde, was het feit dat het haar steunde in haar eigen modernisme waarin ze de stijlen en taal van voorbije eeuwen opnieuw gebruikte teneinde de moderne dilemma's van de geest op te roepen. Net als bij Joyce hebben de thema's bij Barnes een dag- en een nachtzijde. Zo omschrijft ze het bos in Nightwood tegelijkertijd als natuurlijk en onwerkelijk.

Barnes koesterde grote bewondering voor Joyce, die omgekeerd ook haar en haar werk zeer hoog achtte. In 1923, bijvoorbeeld, gaf hij Barnes het originele geannoteerde manuscript van Ulysses cadeau. En Barnes' invloed is voelbaar in Finnegans Wake, het boek waarin Joyce in duistere taal de donkere, eindeloze nacht beschrijft en dat in 1939 verscheen, driejaar na Nightwood.

De interviews van Djuna Barnes zijn verzameld onder de titel I Could Never Be Lonely Without a Husband (ed. Alyce Barry). Virago Press, Londen, 1978

[p. 56]

1906
Foto: University of Maryland