Lust en Gratie. Jaargang 13

[p. 46]

FREUD

Wie met zijn lippen zwijgt,
babbelt met zijn vingertoppen.

Hélène Cixous, Portret van Dora

[p. 47]

Truusje van de Kamp
Elli Brethouwer
Portfolio

Desert island

Een hysterica kan niet spreken. Zij beschikt niet over de woorden. Het is haar lichaam dat spreekt en uiting geeft aan haar onderdrukte verlangen, de woede. Het is deze ‘sleutel’ in het Portret van Dora van Hélène Cixous die beeldend kunstenaar Elli Brethouwer (Aalten, 1959) tot uitgangspunt heeft genomen voor haar project Desert Island. Net als Hélène Cixous onderzoekt zij in dit project hoe de stem van het lichaam tot uitdrukking kan worden gebracht. Waar de schrijfster met haar pen verschrijvingen en verschuivingen in het gesloten taalsysteem aanbrengt om nieuwe en andere betekenissen aan het licht te brengen, zoekt Elli Brethouwer met een videocamera haar lichaam af op sporen die iets over de geheimen ervan kunnen vertellen.

Haar werkwijze laat zich nog het best vergelijken met de avonturen die Gulliver tijdens zijn tweede reis in Brobdingnag beleeft. Nadat hij in het land van Lilliput vanuit het perspectief van de reus de wereld als een overzichtelijk geheel heeft ervaren, arriveert hij in het land van de reuzen. Doordat Gulliver nu zelf met de scherpe microscopische blik van de lilliputters zijn omgeving waarneemt, openbaart deze zich in al haar raadselachtige details. Het nabije wordt zodanig uitvergroot dat het zijn oppervlakkige, vlekkeloze schoonheid verliest en een microkosmos toont die met het blote oog niet waarneembaar is.

Op eenzelfde manier als Gulliver ontdekt ook Elli Brethouwer een verborgen wereld met een labyrintische structuur. Haar videocamera fungeert hierbij als vergrootglas. Met een trage precisie laat zij haar camera dicht langs haar huid glijden op zoek naar achter de oppervlakte verscholen, onbekende gebieden, naar desert islands, plaatsen die niet met het blote oog te zien zijn, die nog niet met betekenissen bezet zijn en waar de fantasie vrij spel heeft. Of, zoals Elli Brethouwer het zelf noemt: eilanden die zo heet zijn dat er allerlei waanideeën kunnen ontstaan, waar je dingen ziet die er niet zijn, fata morgana's. Zo kunnen zeer close opgenomen haren veranderen in een landschap zoals je dat op een regenachtige dag door een autoruit kunt waarnemen (zie afbeelding blz. 52-53). En zo kunnen handen zich opeens openbaren als een bloem (zie afbeelding blz. 51). Kortom, door bestaande beelden zodanig te vergroten en te vervormen dat er iets anders, iets mogelijks uit ontstaat, onderneemt Elli Brethouwer in haar videowerk de poging om dingen aan

[p. 48]

de oppervlakte te brengen die niet gemakkelijk te uiten zijn, zoals bijvoorbeeld de verwarring die Dora in het toneelstuk van Hélène Cixous tentoonspreidt.

Bij deze ruimtebeleving, bij deze vorm van kennis van een wereld die normaal voor ons in het duister ligt, speelt de hand, de tastzin ofte wel het lichamelijke zien een belangrijker rol dan het rationele zien van het oog. Deze identificatie met de hand is niet alleen kenmerkend voor de videostills en -opnamen van Elli Brethouwer, maar ook voor haar tekeningen en schilderijen. Iedere lijn, iedere penseelstreek, hoe spontaan en willekeurig ook neergezet, verwijst eveneens naar haar hand. Het is een hand die een geheel eigen kijk op de wereld heeft, een toevallige wijze van zien, van waarneming van de werkelijkheid, maar die niettemin geleid wordt door de ervaring, de techniek. Door zich al tekenend, schilderend en filmend met de bewegingen van haar hand te vereenzelvigen vormen zich figuren die nog geen vaste relatie met de werkelijkheid hebben en allerlei mogelijke verbintenissen kunnen aangaan. Met de gestiek van haar zoekende en tastende hand ontwerpt Elli Brethouwer, zowel in haar videokunst als in haar schilderijen en tekeningen, niet zozeer een aanschouwelijke ruimte als wel een suggestie van ruimte in en tussen het arrangement van de beelden. Een ruimte die wezenlijk onaf en fragmentarisch is en de groeibewegingen van de creativiteit zelf toont.

[p. 49]

[p. 51]

[p. 52]

[p. 53]

[p. 55]

[p. 56]

[p. 58]