Lust en Gratie. Jaargang 10

[p. 25]

Comeback
• Willy Corsari

Willy Corsari (1897) was in de eerste jaren na de oorlog de bestsellerauteur van uitgeverij De Bezige Bij, tot zij daar in 1953 door de jonge generatie schrijvers als Schierbeek uitgegooid werd. Haar werk kreeg in de jaren tachtig weer nieuwe aandacht, nadat Mulisch en Lampo zich daarvoor in een televisieprogramma hadden ingezet. Maar in de jaren zeventig was er geen boek meer van haar te krijgen.

Het is op zijn minst opmerkelijk dat wij dachten dat onze literaire lesbische geschiedenis uitputtend onderzocht was met auteurs als Josine Reuling, A.H. Nijhoff, Anna Blaman, Marie-Louise Doudart de la Grée, Peter Jaspers, Fem Rutke en Maps Valk, maar het blijkt dat we eerder kunnen beginnen. Willy Corsari wist dat zij geschiedenis schreef; in 1969 vertelde zij Margaretha Ferguson: ‘Ik heb veel vrouwen meegemaakt die erg op mij gesteld waren, vroeger mocht je daar niet over schrijven. In mijn roman Nummers komt de homo-erotiek wel ter sprake, eigenlijk deed verder alleen A.H. Nijhoff het in haar Twee meisjes en ik.’

Niet alleen in Nummers (1932) maar ook in de roman Kinderen en minnaars (1965) bedeelt Corsari mannen met veel macht over vrouwen, een lesbische echtgenote toe. ‘Hoe was z'n vrouw?’, lezen we in Nummers, ‘Een schoonheid. Eigenlijk een van de mooiste en elegantste vrouwen die ik ooit gezien heb. Maar ze hield niet van mannen. Ze zei wel eens tegen me: de gedachte alleen maakte 'r ziek. Kurt heeft 't anderhalf jaar uitgehouden. Je kunt nagaan, wat een hèl. Ze was wat je noemt een fatsoenlijk meisje, toen ze met hem trouwde. Uit de brand ben je! Ze heeft me zelf verteld, dat ze 'm alleen nam om vrij te zijn, omdat ze thuis zo vreselijk streng behandeld werd. Ze was een heel typische vrouw, zo lief en aardig dat je door een vuur zou zijn gegaan voor haar. En dóór en dóór bedorven. Ik bedoel niet alleen dat ze “voor vrouwen” was. Dat wordt zo langzamerhand een mode en aan je natuur kun je ook niet veel doen.’

Aan het eind van de roman wordt de vrouw zelf ten tonele gevoerd. ‘Vlak bij haar zaten twee chique vrouwen. De ene, slank en donker, had haar arm om de andere heen geslagen en soms, zonder terughouding, kusten zij elkaar, heel lang, op de mond, in de hals. Niemand lette erop. Ze waren

[p. 26]

de enigen niet, men was 't gewoon, glimlachte hoogstens. [...] Een grote, donkere vrouw liep door de zaal. Ze was juist binnengekomen, heel alleen. En ze was zo elegant en mooi, dat iedereen naar haar keek [...]. Ze droeg een dames-smoking, een bloem in het knoopsgat, een ronde zwarte hoed. Met haar kort geknipte haar had ze iets van een briljante jongen en toch behield ze een vrouwelijkheid in haar bewegingen, in haar glimlach en oogopslag, die fascineerden.’

Corsari kende de theaterwereld als haar broekzak, vijftien jaar trad zij als succesvol chansonnière op. Maar toen ze van het schrijven kon leven, gaf zij het toneel graag op. De carrièrevrouw krijgt veel ruimte in haar werk. Markanter dan haar lesbische personages zijn dan ook de vrouwen met ambitie zoals Charlie uit Charles en Charlotte (1956). Charlotte verliest als kind haar tweelingbroertje Charles, die in een vijver verdrinkt. Haar vader placht zijn dochter nauwelijks een blik waardig te keuren, maar zij komt op het idee zich te verkleden en te gedragen als haar broertje. Haar vader leeft op en wat in eerste instantie als een spel begon, wordt serieus. De transformatie van Charlotte in Charlie is totaal. Charlie groeit op als jongetje en vat in haar jeugd een grote en levenslange, maar platonische liefde op voor haar vriendinnetje. In haar volwassen leven blijkt weinig van enige lesbische aandrang. Homoseksualiteit is echter wel aanwezig in deze roman, want Charlie trouwt met een homoseksuele man. Van zijn homoseksualiteit heeft zij echter geen weet. Misschien dacht hij wel dat zij, met haar mannelijke uiterlijk, ‘ook zo’ was, maar dat idee wordt niet geëxpliciteerd en bij Charlie komt de gedachte niet op. Het verschijnsel is in deze roman zo'n taboe dat het nergens bij name wordt genoemd. ‘Ik kan het niet vertellen, niemand, niemand ooit vertellen, o God, ik dacht dat hij een andere vrouw had, o God, was het maar een vrouw geweest.’ Charlies Thomas houdt er in het geheim verhoudingen met mannen op na en ontwikkelt na zijn ‘coming-out’ richting Charlie zelfs een soort ‘gay pride’, maar uiteindelijk pleegt hij toch zelfmoord. Vreugdevol is het niet, inderdaad, maar wel uit het Nederlandse homoseksuele leven van de jaren dertig en veertig gegrepen.

De discrepantie tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid, tussen de mannelijke en de vrouwelijke rol in de optiek van Corsari is niet duidelijk, in Charles en Charlotte lijken haar ‘mannelijke’ kwaliteiten ondanks haar maatschappelijk succes een persoonlijk tekort te zijn van Charlie. Die visie zal alles te maken hebben met de tijd waarin Corsari opgroeide, toen een

[p. 27]

ambitieuze vrouw niet geschikt voor het huwelijk en serieuze liefde werd geacht. In interviews heeft Corsari regelmatig herhaald dat zij, mocht zij reïncarneren, graag als man terug zou willen komen: dan zou zij immers geen boodschappen en huishouden hoeven doen en zich geheel aan het schrijven kunnen wijden. Daarbij heeft zij zich regelmatig jaloers over haar collega-schrijver Johan Fabricius uitgelaten, waar zij op bezoek kwam en de kinderen waarschuwend fluisterden: ‘Ssst, papa zit te werken.’ In haar dagen waren werkdrift en succes waarschijnlijk eigenschappen bij vrouwen, die sommige mannen nog wel aantrokken, maar waar zij in een liefdesrelatie of huwelijk niets mee konden.

Lucie Th. Vermij